به گزارش ایران اکونومیست؛ به گفته بیژن زنگنه، وزیر نفت، سوخت‌های فسیلی دست کم تا ۵۰ سال آینده به عنوان سوخت نخست در جهان خواهند بود و تا سال ٢٠٢٥ سهم انرژی‌های تجدیدپذیر به ١٠ درصد مصرف انرژی جهانی میرسد، بر این اساس به گفته وزیر نفت، وزارت نفت از فعالیت‌ها در زمینههای مربوط به انرژی‌های تجدید پذیر حمایت می‌کند.
ایران از لحاظ برخورداری منابع مختلف انرژی، یکی از غنی ترین کشورهای جهان به شمار می‌رود و افزون بر وجود منابع گسترده سوخت‌های فسیلی و تجدیدناپذیر نظیر نفت و گاز دارای قابلیت فراوان انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله باد، خورشید، زیست توده و زمین گرمایی است.
ایران در منطقه‌ای واقع شده که با داشتن حدود ۳۰۰ روز آفتابی از نظر دریافت انرژی خورشیدی در میان نقاط مختلف جهان در بالاترین رده‌ها قرار دارد، استفاده از انرژی‌های خورشیدی و بادی به دلایل مختلف مانند دسترسی آسان و سهولت تبدیل به انرژی الکتریکی، سازگاری با محیط زیست و تجدیدپذیری، مطلوبیت زیادی دارد.
نداشتن کارایی فنی و اقتصادی و هدر رفت حدود ۵۵ درصد از کل انرژی در فرآیندهای مصرف و مشکلات فزاینده زیست محیطی ناشی از آن، ضرورت مدیریت مصرف و بالا بردن بازده و بهره‌وری انرژی را بیش از پیش آشکار می‌کند. در این زمینه می‌توان از پیشنهاد وزارت نیرو در باره قانون بند «و» تبصره ۱۹ برنامه دوم توسعه در مجلس به عنوان نخستین گام اساسی و در پی آن تصویب آییننامههای اجرایی، تشکیل کمیته تصویب معیارها، برگزاری سمینارها و دوره‌های آموزشی کارشناسان و مؤسسهها نام برد.
در دو دهه اخیر برای انتقال و ارتقای فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی و غیره) اقدامهایی چند انجام شده که به تبع آن افزایش اشتغال و صرفه‌جویی انرژی را به دنبال داشته است.
در ایران نیز در سال‌های اخیر ضرورت جای دادن انرژی‌های پاک در سبد انرژی کشور مورد توجه قرار گرفته است، اما نبود تخصیص اعتبارات کافی اجازه نداده تا نیروگاه‌های بزرگی احداث شود و این در حالی است که به اعتقاد صاحبنظران این حوزه، همه نیاز برق ایران از طریق انرژی خورشیدی قابل تامین است.
چنین ظرفیتی در کشور در حالی بدون استفاده مانده است که تولید برق در ایران اعم از ساخت و نگهداری نیروگاه‌ها و تولید برق سالانه، ده‌ها میلیارد دلار سوخت و درآمد ارزی کشور را می‌بلعد.
مهجور ماندن انرژی‌های نو در ایران
مصطفی ربیعی، مدیرکل دفتر آگاه سازی سازمان انرژی‌های نو ایران می‌گوید: وجود منابع بزرگ نفت و گاز و ارزان نگه داشتن قیمت انرژی از طریق پرداخت یارانه در ایران سبب شده است ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته صنعتی از قافله انرژی‌های نو عقب بماند.
وی درباره اینکه ایران در بخش انرژی خورشیدی در چه شرایطی قرار دارد، می‌گوید: از خورشید به دو طریق، استحصال حرارت از نور خورشید و دیگری از انرژی نور آن استفاده می‌شود. در روش نخست، با متمرکز کردن نور بر نقطه‌ای، حرارت را بالا می‌برند، سپس با تبخیر آب، برق تولید می‌شود. این روش به چهار طریق انجام می‌شود که از سال ۱۳۸۰ در شیراز روی روش «سهموی خطی» کار شده و از سال ۱۳۸۵ به فناوری آن رسیدیم. ۲۵۰ کیلووات تولید ما است و در سایه تلاش‌های انجام شده، جزو پنج کشور دنیا هستیم که این فناوری تولید را در اختیار داریم.
مدیرکل دفتر آگاه سازی سازمان انرژی‌های نو ایران با بیان اینکه از نور خورشید هم با استفاده از صفحه‌های فتوولتائیک می‌توان برق تولید کرد، در باره توانایی کشور برای تولید برق از انرژی خورشیدی، گفت: بنا به تحقیق یک شرکت آلمانی اگر در یک مسافت به اضلاع ۱۰۰ کیلومتر در ۱۰۰ کیلومتر نیروگاه خورشیدی در ایران بسازیم، امکان تولید ۶۰ هزار مگاوات برق معادل نزدیک به کل مصرف کشور وجود دارد و برای این کار هم به ۱۰ میلیارد دلار اعتبار نیاز است. با این حال عددی که تاکنون به آن رسیده‌ایم ۲۳ مگاوات برق از طریق صفحه‌های فتوولتائیک بوده است.
در حالی برای تولید برق در کشور ۶۵ میلیارد مترمکعب سوخت به ارزش ۵۵ میلیارد دلار باید مصرف کرد که تامین برق از طریق انرژی‌های پاک با یک پنجم این رقم امکان پذیر است.
وی در باره اینکه چرا ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی کشور از حد کیلووات ساعت یا سرانجام چند ١٠ مگاوات فراتر نمی‌رود، یادآور می‌شود: یکی از دلایلی که منجر به توجیه ناپذیر بودن توسعه این نیروگاه‌ها در ایران شده، مقرون به صرفه نبودن آن در مقایسه با نیروگاه‌های فسیلی است. در باره تولید برق بادی هم پایین بودن قیمت سوخت فسیلی و تحریم‌ها موانع اصلی توسعه این نوع نیروگاه‌ها به شمار می‌رود و قرارداد وزارت نیرو هم برای بانک‌ها در این زمینه جذاب نیست. زیرا به عنوان مثال یک کارخانه سیمان برای بانک سوخت و سوزی ندارد، در حالی که در باره نیروگاه‌های انرژی خورشیدی چنین توجیهی برای بانک‌ها به چشم نمی‌خورد، زیرا وقتی سود بانکی ۲۰ درصد و تورم ۲۰ درصد است، سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی که ظرف ۱۲ سال مستهلک می‌شود، توجیه‌ناپذیر است.
در حالی که در مناطقی مثل منجیل در طول چهار سال، سرمایه‌گذاری انجام شده در نیروگاه بادی مستهلک می‌شود، این رقم در انرژی خورشیدی ۱۲ تا ۱۳ سال است که برای سرمایه‌گذاران توجیه اقتصادی ندارد، به همین دلیل است که از حالت نیروگاه‌های خورشیدی به صورت مجتمعی خارج شده‌ایم و فعلا بر برق رسانی به روستاهایی که امکان برق رسانی از طریق شبکه سراسری را نداشتند، متمرکز شده‌ایم. ۶۰۰ روستای زیر ۱۰ خانوار شناسایی شده‌اند و تاکنون هزار خانوار روستایی تحت پوشش این نوع سیستم برق‌رسانی قرار گرفته‌اند.
وی در باره مزیت ایران در زمینه تولید انرژی خورشیدی یادآور می شود که در حالی از مزیت ۳۰۰ روز آفتابی در کشور برخورداریم که این رقم در لندن ۱۵۰ روز است. از سویی حداقل تابش خورشید در ایران چهار کیلووات ساعت بر مترمربع در روز است و این رقم بیشتر از میانگین دیگر کشورها و به ویژه کشورهای اروپایی است.
وی با بیان اینکه تولید هر کیلووات انرژی خورشیدی هفت تا هشت میلیون تومان هزینه دارد، اما اگر این کار در مقیاس نیروگاهی انجام شود، هزینه‌ها تا ۶۰ درصد قابل کاهش است، درباره مزیت ایران در تولید انرژی بادی، تصریح می‌کند: ظرفیت تولید ۴۰ هزار مگاوات برق از طریق باد در ایران وجود دارد که افزایش آن تا پنج برابر این مقدار هم امکان پذیر است.
وی با اشاره به اینکه دشت‌های قزوین و تاکستان به تنهایی ظرفیت تولید دو تا سه هزار مگاوات برق از انرژی بادی را دارند، یادآور می‌شود: ظرفیت نیروگاه منجیل پارسال به ۹۲ مگاوات رسید و سرانجام به ظرفیت نهایی ۱۰۰ مگاوات خواهد رسید.
مدیرکل دفتر آگاه سازی سازمان انرژی‌های نو ایران به نیروگاه بادی دوم ایران با ظرفیت ٢٨,٣ مگاوات در منطقه بینالود خراسان رضوی اشاره می‌کند و می‌گوید: ساخت نیروگاه‌های بادی متعددی در شهرهای مختلف ایران مانند خواف و تبریز آغاز شده است.
ظرفیت‌های ایران در توسعه انرژی خورشیدی
درباره ظرفیت‌های ایران در توسعه انرژی خورشیدی دو نکته قابل توجه است. نخست اینکه اگر ژاپن، چین و آلمان می‌توانند روی انرژی خورشیدی حساب کنند، ایران باید بسیار بیشتر از این کشورها به صنعت برق خورشیدی بپردازد. ساده‌ترین دلیل را می‌توان به دو دلیل تابش جهانی سالانه و تابش مستقیم سالانه خورشید در ایران دانست. نقشه‌های تابش خورشید در جهان نشان می‌دهند که در ایران، حدود دو هزار کیلووات بر مترمربع تابش سالانه وجود دارد که از میانگین جهانی بالاتر است.
دوم اینکه، ایران برای تولید برق از نور خورشید، برخلاف کشورهای بزرگ آسیایی، نیازی به هزینه‌های نجومی ندارد. اگر ژاپن برای توسعه زیرساخت‌های خورشیدی خود ۷۰۰ میلیارد دلار هزینه می‌کند، دلیلش این است که این کشور، حدود ۸۵۰ میلیارد کیلووات ساعت مصرف برق دارد. مصرف برق در ایران، حدود ۲۰۰ میلیارد کیلووات ساعت است. افزون بر این، تعداد روزهای آفتابی در ایران، بسیار بیشتر از ژاپن است. ایران کشوری است که به گفته متخصصان این فن با وجود ۳۰۰ روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و میانگین تابش ٥,٥ – ٤.٥ کیلووات ساعت بر مترمربع در روز، یکی از کشورهای با ظرفیت بالا در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است.
برخی کارشناسان انرژی خورشیدی گام را فراتر نهاده‌اند و در حالتی آرمانی ادعا می‌کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخشی از منطقه را هم تأمین کند و در زمینه صدور انرژی برق فعال شود؛ این در حالی است که متاسفانه افزون بر توقف اجرای نیروگاه‌های خورشیدی، طرح‌هایی مانند دعوت شهروندان در کلانشهرها برای خرید اقساطی تجهیزات خورشیدی هم بیش از آنکه یک طرح اجرایی و قابل برنامه‌ریزی باشد، برنامه‌ای است که سرنوشت آن به تصمیم شخصی شهروندان گره خورده است.
آمار وزارت نیرو نشان می‌دهد که فعلا بزرگترین نیروگاه خورشیدی ایران با ظرفیت ۹۷ کیلووات در منطقه «سرکویر» سمنان و دومین نیروگاه بزرگ خورشیدی با ۳۰ کیلووات ظرفیت در شهرستان طالقان نصب شده است.
این در حالی است که با نگاهی به آمار کشورهای ژاپن، چین و هند، در می‌یابیم که این کشورها سال‌هاست که تعریف شان از نیروگاه خورشیدی مجموعه‌ای است که دست کم ده‌ها مگاوات برق تولید کنند و نیروگاه‌های چند کیلوواتی در این کشورها، تنها در مراکز تولید خصوصیِ برق یا در پارک‌های فناوری دیده می‌شود.
سرمایه‌گذاری در صنعت برق خورشیدی، سرمایه‌گذاری برای استقلال انرژی است و کشورهایی که بتوانند زیرساخت‌های انرژی خورشیدی و شبکه برق خود را سریع‌تر گسترش دهند، در رقابت برای تولید برق و توسعه اقتصادی، یک گام جلوتر از رقیبان‌شان خواهند بود.
راه هموار برجام برای انرژی‌های تجدیدپذیر
ایران که پس از توافق هسته ای سال گذشته، درهای خود را به روی سرمایه‌گذاران بین‌المللی گشوده، در ماه‌های گذشته به محل حضور سرمایه‌گذاران تولید انرژی پاک تبدیل شده است.
وزیر نیرو، ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر و تامین هفت هزار و ٥٠٠ مگاوات انرژی از محل سرمایه‌گذاری خارجی را در دستور کار این وزارتخانه عنوان می‌کند و می‌گوید: در یکی از بندهای لایحه پیشنهادی قانون بودجه امسال هفت هزار میلیارد ریال اعتبار به این منظور در نظر گرفته شده است.
به گفته هوشنگ فلاحتیان، معاون برق و انرژی وزیر نیرو، در یک سال گذشته و با پشت سر گذاشته شدن تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی، دشواری‌های توسعه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور کاهش یافته و بسترهای قانونی برای توسعه آن فراهم شده است.
وی از تعیین تعرفه جدید وزارت نیرو برای خرید تضمینی برق از تولیدکنندگان خبر داده و گفته بود: اطمینان می‌دهیم این تعرفه برای درازمدت حاکم خواهد بود و تغییری در آن ایجاد نمی‌شود.
معاون وزیر نیرو با اشاره به حمایت دولت و مجلس از توسعه تولید و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور، یادآور شد: در یک سال گذشته تقریبا روزی نبوده است که شاهد مراجعه سرمایه‌گذاران خارجی به وزارت نیرو برای فعالیت در عرصه انرژی‌های تجدیدپذیر نباشیم؛ مراجعه‌هایی که به ویژه در دوران پساتحریم و پسابرجام بیشتر شده است.
وی گفت: بیشترین تقاضای سرمایه‌گذاری در این زمینه، مربوط به ساخت نیروگاه‌ها با ظرفیت بیش از یک هزار مگاوات است و در فضای اطمینان بخش ایجاد شده بین ایران و اتحادیه اروپا و کشورهای آسیایی، هر روز پیشنهادهای بسیار جذاب با قیمت‌های مناسب در این عرصه به وزارت نیرو اعلام می‌شود.
ظرفیت نیروگاهی کنونی کشور افزون بر ٧٥ هزار مگاوات است که در پنج سال آینده به بیش از ١٠٠ هزار مگاوات خواهد رسید، البته تا آن زمان باید ظرفیتی نزدیک به پنج هزار مگاوات آن از محل انرژی‌های تجدیدپذیر تامین شود.
تعهد ایران به کاهش گازهای گلخانه‌ای
در ٣٠ سال آینده میزان انتشار دی‌اکسیدکربن در اثر تولید و مصرف انرژی، با آهنگی سریع تراز رشد مصرف انرژی پایه، افزایش خواهد یافت. انتشار آن در سال‌های ٢٠٠٠ تا ٢٠٣٠ با رشد یکنواخت ١,٨ درصد در سال، سرانجام به ٣٨ میلیارد تن در سال خواهد رسید که به منزله ٧٠ درصد افزایش نسبت به میزان انتشار سالانه کنونی است. دو سوم این افزایش ناشی از مصرف درکشورهای درحال توسعه خواهد بود و بخش تولید نیرو و حمل ونقل، بیش از ٧٥ درصد افزایش انتشار دی اکسیدکربن را موجب خواهند شد ومکان جغرافیایی رشد انتشار دی اکسیدکربن از کشورهای صنعتی به کشورهای درحال توسعه منتقل خواهد شد.
تعهد ایران به کاهش گازهای گلخانه ای کره زمین در همایش بین‌المللی زیست محیطی پاریس فرانسه مشهور به «کاب ٢١» که از ٣٠ نوامبر تا ١١ دسامبر سال ٢٠١٥ (٩ تا ٢٠ آذرماه ٩٤) در پاریس برگزار شد، سبب شده است تا توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در قالب لایحه برنامه ششم توسعه در دستور کار قرار گیرد.
در لایحه برنامه پنج‌ساله ششم توسعه کشور ساخت ٢٦ هزار مگاوات نیروگاه جدید برنامه‌ریزی شده است که ١٦هزار مگاوات آن با تبدیل نیروگاه‌های گازی موجود به سیکل ترکیبی، سه هزار مگاوات آن با ساخت نیروگاه‌های تولید پراکنده، DG (نیروگاه تولید پراکنده) و CHP (تولید همزمان برق و حرارت) و پنج هزار مگاوات دیگر آن با ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیربادی و فوتوولتائیک (خورشیدی) تامین خواهد شد.
براساس آمارهای وزارت نیرو، ظرفیت کنونی نصب شده نیروگاهی کشور در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر فقط یک درصد سبد انرژی کشور است و پیش بینی می‌شود در افق سال ١٤٠٠ ظرفیت تولید انرژی نیروگاه‌های تجدیدپذیر به پنج هزار مگاوات برسد.
