همه آنان که از نوسانات ارزی سود می برند

گفت و گو با دکتر حیدر مستخدمین حسینی (اقتصاددان و استاد دانشگاه) همه عواملی را که در افزایش قیمت دلار نقش دارند و از افزایش نوسانی نرخ دلار منتفع می شوند بررسیده است.

  معاون پیشین بانک مرکزی که طبعا با ساختار تصمیم گیری و ساز و کار مهم ترین نهاد پولی آشنایی دارد در این گفت و گو به نکات مهمی اشاره کرده که تصویر واضح تری از علل و عوامل نوسانات ارزی ترسیم می کند:
 
نوسانات ارزی اخیر در کشور دو علت اصلی دارد که یکی داخلی است و یکی هم خارجی از کشور. در هفته های اخیر از جمله بحث افزایش نرخ بهره آمریکا، ارزش دلار را بالا برد. شاخص دلار در بازارهای جهانی از 95 واحد ماه های قبل به بالاتر از 101 واحد رفته است. برخی می گویند هر یک واحد شاخص دلار بالا برود نرخ دلار 100 تومان افزایش پیدا می کند. در زمینه عوامل خارجی اثرگذار بر نرخ ارز، این مقدار افزایش شاخص دلار نسبت به ارزهای دیگر، سریع بر قیمت دلار در داخل ایران تاثیر می گذارد؟
 
-اگر ما اقتصادمان را بر پایه وابستگی به دلار بدانیم این حرف نه به طور مطلق ولی تا حدودی درست است که تاثیرگذاری خواهد داشت. اما اگر مبنا و زیربنای و ساختار و بودجه اقتصادمان بر مبنای توانمندی داخلی ببندیم اثرش کمتر خواهد بود.

ما این انتظار را از دولت های گذشته و به خصوص این دولت داریم که با علم به این مطلب، نگذارند تغییرات نرخ ارز، این تاثیر را بگذارد. اقتصاد نفتی ما این وضعیت را پیدا می کند. به خاطر این که درآمد عمده ارزی کشور توسط نفت و از طریق دولت ایجاد می¬شود و حدود 80 درصد را تشکیل می دهد. ما وقتی حتی برای بودجه نگاه به بیرون از مرز داریم این آثار را بر جای می گذارد.
 
در لایحه بودجه سال 1396 دولت قیمت 3300 تومان را برای نرخ ارز پیش بینی کرده است. اما در همین هفته های اخیر نرخ دلار در  بازار آزاد از 3400 تومان به بیش از 3900 تومان رسیده است.
 
-دولت باید واقعیت را در نظر بگیرد و عدد واقعی را در نظر بگیرد. یعنی نرخی را بگذارد که به واقعیت، نزدیک تر باشد. اما در بودجه نرخی که تعیین می شود واقعی نیست. بنابراین، انحرافی از جامعه است. جامعه هم می پذیرد که دولت مخصوصا رقم پایینی را برای نرخ ارز تعیین می کند که از نظر روانی به جامعه بگوید مثلا نرخ ارز، پایین تر  است. البته قیمت ارز پایین نمی آید. چون اعتماد از جامعه و فعالان اقتصادی، سلب شده است.
 
واقعیت این است که در خیابان ها و صرافی¬هایی که وجود دارد و نزد دلالان خرید و فروش دلار،  قیمت دلار به 3900 تومان رسیده است. این طور نیست که نرخ دلار در بازار آزاد، باز به 3500 تومان یا 3600 تومان برگردد.
 
-درست است و من این را قبول دارم. اما چون مدیریت سیاست ارزی نداریم و دولت از ارز به عنوان یک اهرم در جهت حل مسائل و مشکلاتی که برایش ایجاد می شود استفاده می کند، این است که نرخ ارز را خود دولت تعیین می کند.
  
در طول یک ماه، نرخ ارز نوسانان های شدیدی دارد و افزایش پیدا می کند و در روزهای پایانی ماه، یک کم فتیله را پایین می کشند که آمار ارز را در آن نرخ ثبت کنند.
 
 
-در سال گذشته بانک مرکزی و دولت، موضوع اربعین را مطرح کردند و گردن آن انداختند. در سال 1394 که ترامپ انتخاب نشده بود. پارسال که بحث تمدید تحریم نبود. پارسال فقط خوش بینی وجود داشت.  
 
مگر مقامات ارزی و مدیریت سیاست ارزی نمی دانستند که اربعین در راه است و تقاضا برای ارز افزایش پیدا می کند. در ضمن مگر این تقاضا چقدر است و چقدر از تقاضای کل را تشکیل می دهد. وقتی ما می گوییم سیاست ارزی و مدیریت سیاست ارزی یعنی باید این مسائل را برای شش ماه بعد یا یک سال بعد پیش بینی کند.
 
یعنی بانک مرکزی هم از همین افزایش قیمت دلار به 3900 تومان سود می برد؟
 
-بله. می دانید چرا؟ برای این که ما الان دو نوع ارز داریم. یک نوع ارز مبادله ای داریم و یک ارز هم همان ارز متقاضی یا ارز آزاد است. بانک مرکزی و دولت در چند سال اخیر، اگر قبلا برای مثال 100 واحد ارز مبادله ای توزیع می کردند، الان به زیر 20 واحد رسیده است. الباقی آن در سال های اخیر و ماه های اخیر، به صورت آرام آرام به سمت ارز آزاد و متقاضی انتقال داده اند.

جالب اینجا است که بانک مرکزی برای گشایش اعتبار واحدهای صنعتی و تولیدی و واردات، ارز متقاضی یا ارز آزاد را خودش پرداخت می کند. این نکته مهم است. یعنی دولت و بانک مرکزی، ارز را با قیمت آزاد می فروشند. البته این موضوع را رسانه ای نکرده اند و زیاد هم روی آن بحث نکرده اند ولی چنین اتفاقی افتاده است.
 
_^بب بین نرخ ارز 3200 تومانی مبادله ای و نرخ بازار حدود 700 تومان تفاوت وجود دارد که در اصل رانت است. با این صحبتی که راجع به کاهش مقدار ارز مبادله ای مطرح کردید اگر کسانی بخواهند از ارز مبادله ای استفاده یا سوء استفاده کنند به هر حال میزان رانت کم شده است؟
 
-این رانت کم شده است ولی هنوز گروه هایی که دارند ارز مبادله ای دریافت می کنند فشار می آورند که یکسان سازی نرخ ارز انجام نشود. در حالی که به نظر من، الان بهترین زمان برای یکسان سازی نرخ ارز است. برای این که آن رانت از بین خواهد رفت.
 
رونق اقتصادی در کشور وجود ندارد و وضعیت کسب و کارها مناسب نیست. افزایش نرخ دلار می¬تواند سرمایه¬های سرگردان را به سمت خرید و فروش دلار ببرد و فعالیت¬های کاذب برای سودآور ایجاد کند؟
 
    -حتما همین طور است. ما نمونه های آن را در گذشته داشته ایم و الان هم متاسفانه می بینیم که مبالغی از بانک ها و مبالغی از بازار سرمایه یعنی بورس، به این سمت کشیده می شود. معمولا نگاه می کنند که مسیر سودآوری در کدام سمت است و همان را انتخاب می کنند.
 
الان ترجیح سرمایه های سرگردان به سمت خرید و فروش دلار خواهد بود یا هنوز سپرده گذاری در بانک بهتر از بازارهای موازی دیگر سودآوری دارد؟
 
-کسانی که کاملا محافظه کارند سرمایه خود را در همان بانک می گذارند و تحمل می کنند. اما افراد دیگری هستند که اصطلاحا سفته باز بوده و در بازارهای مختلف اثرگذار هستند. الان بازار مسکن راکد است. بازار سرمایه، در رکود به سر می برد. اتفاقات عجیب و غریبی درآن بازار رخ می دهد.

بنابراین بهترین جایگاه این است که اگر ارز مدیریت نشود و مدیریت سیاستگذاری ارزی، حرف یکپارچه ای را به جامعه انتقال ندهد می تواند سرمایه های سرگردان به سمت ارز برود که برای اقتصاد هم مفید نیست.
 
تسویه حساب نمایندگی های شرکت های خارجی فعال در ایران در همین ایام که آخر سال میلادی است انجام می شود. این قضیه تسویه حساب چقدر در بالا رفتن میزان تقاضا برای دلار و ارز و در نتیجه نوسان قیمت ارز تاثیر دارد؟
 
-آخر آن عدد، عدد بالایی نیست. عدد تعیین کننده ای در حجم کلی از منابع ارزی و موجودی ما نیست و نمی تواند تاثیرگذار باشد. آن یک مکانیسم خاص دارد که نمی تواند در تعیین نرخ ارز، موثر باشد.
 
  رئیس کل بانک مرکزی گفته اند اول دی ماه همه چیز به روال عادی برمی گردد. منظورشان این است که تقاضا برای خرید دلار کم می شود و کاهش قیمت ارز اتفاق می افتد. آقای دکتر حسینی شما فکر می کنید قیمت فعلی 3900 تومان نرخ آزاد دلار، تا چقدر کاهش پیدا می¬کند؟
 
-تعیین نرخ ارز به سه بخش برمی گردد. یک بخش ارزی است که می تواند تابع هیچکدام از مدل های اقتصادی نباشد و جهشی انجام می شود و بر اساس تصمیمات بانک مرکزی یا دولت. یک دفعه تصمیم می گیرند نرخ دلار از 1000 تومان به 3500 تومان برسد و الان هم نرخ ارز 3 هزار و خرده ای بود به حدود 4000 تومان برسد.

یک سمت هم واقع گرایانه است و بر مبنای مابه التفاوت تورم خارجی از تورم داخلی. اگر از سال 1381 که یکسان سازی نرخ ارز انجام شد این کار را انجام می دادیم نرخ ارز حدود 3700 تومان می شد. یعنی قیمت واقعی ارز با این کار، امروز حول و حوش 3700 تومان بود.

سناریوی سوم هم در تعیین نرخ ارز هست که ثابت نگه داشتن و ما به التفاوت دادن به مردم و بنگاه های اقتصادی است. اگر ما به التفاوت تورم ها را با کشورهایی که ایران با آنها ارتباط داشت اعمال می کرد، امروز این وضعیت ارز  را که دچار تنش و اثرگذار است تجربه نمی کردیم.
 
شما مدتی معاون بانک مرکزی بوده اید و در مورد استقلال بانک مرکزی هم کتاب تالیف کرده اید. به هر حال تمام حوزه های اقتصادی را رصد می کنید. آینده این وضعیت به وجود آمده در زمینه دلار را چگونه می بینید و آیا قیمت ها در همین محدود 4 هزار تومان تثبیت می شود یا احیانا بالاتر یا پایین تر می رود؟
 
-من نمی توانم نرخ ارز را تعیین کنم.
 
پیش بینی شما از وضع آتی نرخ دلار چگونه است؟
 
-ما هنوز مدل اقتصادی و برنامه کلی و جامع برای حوزه اقتصادی نداریم. این موضوع خیلی مهم است. دولت هنوز نتوانسته است یک برنامه جامع اقتصادی ارائه بدهد. این باعث می شود که تاثیرش را روی مواردی مثل ارز هم بگذارد.
بنابراین اگردولت برنامه ¬های جامع اقتصادی که بحث های اشتغال و سرمایه گذاری را هدف قرار بدهد، نتواند تنظیم کند و ارائه بدهد، نوسانات نرخ ارز به همین صورت ادامه خواهد داشت.
 
آن برنامه اقتصادی که تهیه نشده است. پیش بینی شما برای ماه های آینده نرخ دلار به چه صورت است؟
 
-شما می خواهید عدد از من بگیرید. من الان نمی توانم عددی اعلام کنم. واقعا نمی توانم. این بستگی به موضوعات مختلفی دارد.
     
اگر قیمت دلار و ارز بخواهد افزایش پیدا کند بر تورم و قیمت اجناس و کالاها و بر مواد و کالاهای وارداتی تاثیر می گذارد. می خواهیم بدانیم که شما وضعیت را چگونه پیش بینی می کنید؟
 
 -  به اعتقاد من، دولت در بحث ارز نگران انتخابات نباشد. فکر می کنم اگر دولت یکسان سازی نرخ ارز را انجام بدهد برای مردم به لحاظ قیمت تفاوت نمی کند. به خاطر این که بیش از 80 درصد ارز مورد نیاز در حال حاضر ارز متقاضی و آزاد است. حتی آن کمتر از 20 درصدی که به با نرخ مبادله ای پرداخت می شود وقتی مواد یا محصول خریداری شده با ارز مبادله ای وارد کشور می شود، با قیمت آزاد با مردم محاسبه می شود.

بنابراین یکسان سازی نرخ ارز برای مردم فرقی نخواهد کرد. غیر از این که از رانت یک عده، جلوگیری خواهد شد. بر این اساس اگر دولت به مردم اعتماد کند و واقعیت ها را بیان کند با یکسان سازی نرخ ارز می تواند آرامشی را به بازار بدهد.
 
اگر یکسان سازی نرخ ارز انجام نشود چطور؟
 
-اگر این کار را انجام ندهد نرخ ارز افزایش پیدا می کند. هر چند که دولت سعی می کند در دوره انتخابات این را تحمل کند و این جهت گیری را ندهد ولی قطعا با تداوم سیاست های فعلی و با فرض ثبات همه آن شرایطی که وجود دارد قیمت ارز افزایش پیدا می کند. اما این که عدد چقدر است من واقعا نمی دانم.

من فکر می کنم روند آن برای سال 1396 می تواند تا 20 درصد حرکت کند. با حفظ شرایط فعلی اقتصادی، نرخ ارز می تواند برای سال بعد تا این میزان افزایش پیدا کند.