توافق دوم بزرگان نفتی

بعد از گذشت 15 سال از آخرین توافق کشورهای عضو و غیر‌عضو اوپک برای کاهش تولید نفت، روز گذشته این اتفاق تاریخی در وین تکرار شد. به گزارش خبرگزاری بلومبرگ از یک منبع آگاه،‌ روسیه و چند کشور دیگر غیر‌عضو اوپک در نشست روز گذشته این کشورها با اعضای اوپک در وین اعلام کردند که سال آینده میلادی با کاهش روزانه بیش از 600‌هزار بشکه از تولیدات نفت خود، به توافق کاهش تولید متعهد می‌شوند. همچنین به گزارش خبرگزاری شانا (تا لحظه تنظیم این گزارش در ساعت 18 به‌وقت تهران) کشورهای غیرعضو اوپک در جلسه روز گذشته در وین توافق کردند 12 هزار بشکه به 600 هزار بشکه‌ای که قرار بود کاهش دهند، اضافه کنند. ممکن است افزایش سقف کاهش تولید کشورهای غیرعضو اوپک به علت کاهش طبیعی تولیدات آنها در نیمه دوم سال آینده باشد. به این ترتیب کشورهای عضو اوپک که 30 نوامبر در وین به توافقی جامع برای کاهش تولید دست یافتند، روز گذشته بار دیگر در پایتخت اتریش گردهم آمدند تا این بار سهم کشورهای غیرعضو اوپک را در طرح کاهش تولید مشخص کنند. بر اساس توافقی که چهارشنبه دو هفته قبل با قول همکاری کشورهای غیرعضو، توسط اعضای اوپک در وین نهایی شد، کشورهای تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک در مجموع باید 600 هزار بشکه کاهش تولید داشته باشند. این میزان کاهش تولید در حالی برای کشورهای غیرعضو اوپک در نظر گرفته شده بود که بررسی‌ها نشان می‌دهد 10 کشور تولیدکننده نفت که عضو اوپک نیستند، در نیمه دوم سال 2017 با افت طبیعی تولیدات تا سطح 300 هزار بشکه در روز همراه خواهند بود. در این میان روسیه، به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده غیرعضو اوپک، در حالی برای کاهش 300 هزار بشکه‌ای تولیدات خود در روز برای همراهی با تصمیمات اوپک قول داده بود که هم‌اکنون تولیدات این کشور در سطحی بی‌سابقه قرار دارد.

نشست روز گذشته و حصول توافق برای کاهش تولید در حالی با حضور 13 کشور عضو اوپک و 11 کشور غیر عضو در هتل کنتیننتال وین با یک صبحانه کاری آغاز شد که روز جمعه امیدواری چندانی به برگزاری این جلسه وجود نداشت؛ چراکه تا روز قبل از برگزاری این نشست تنها 5 کشور غیرعضو اوپک برای حضور در وین اعلام آمادگی کرده بودند. با این حال این نشست با خوش‌بینی عربستان و روسیه به نتیجه‌بخش بودن آن و حضور حداکثری کشورهای عضو و غیرعضو اوپک آغاز به کار کرد. در روز گذشته این احتمال نیز مطرح شد که مکزیک، بعد از روسیه تبدیل به دومین تولیدکننده غیرعضو اوپک شود. طبق توافقات قبلی، روسیه حاضر به کاهش تولید 300 هزار بشکه‌ در روز برای همکاری با طرح کاهش تولید شده است، به این ترتیب چنانچه مکزیک 150 هزار بشکه از تولیدات روزانه خود بکاهد، بعد از روسیه بیشترین سطح کاهش در طول دوره قرارداد کاهش تولید را خواهد داشت. با این حال کاهش تولید مکزیک در حالی است که گفته می‌شود صنعت نفت این کشور به دلیل وجود برخی مشکلات فنی ناگزیر است سطح تولید نفت خود را کم کند.

با تمام این تفاسیر آن‌طور که خالد الفالح پیش‌بینی می‌کند «با پایان این جلسه حدود ١٠ یا ١١ کشور متعهد می‌شوند تولید خود را کاهش دهند.» الفالح در وین به خبرنگاران گفت: ما پیش‎تر به توافقی دست یافته‌ایم و اکنون آن را نهایی می‌کنیم و اوضاع خوب است. به گزارش خبرگزاری رویترز، وزیران انرژی روسیه و عربستان پیش از شروع جلسه پیش‌بینی کرده بودندکه کشورهای تولیدکننده عضو و غیرعضو اوپک برای محدود کردن تولید نفت به منظور بهبود قیمت نفت به توافق می‎رسند و این نخستین اقدام مشترک از سال ٢٠٠١ به این سو خواهد بود. بر همین اساس الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه نیز در صبحانه کاری با وزیران عضو و غیرعضو اوپک در وین، گفت: من بعید می‌دانم که در دستیابی به توافق، ناموفق باشیم. محمد سانوسی بارکیندو، دبیر کل اوپک نیز پیش‌بینی کرده بود ١٢ کشور غیرعضو اوپک، با اعضای این سازمان در‌باره همکاری کامل برای کاهش تولید به میزان ٦٠٠ هزار بشکه یا بیشتر، بیانیه‌ای امضا کنند. که البته این پیش‌بینی به وقوع پیوست. خوش‌بینی اوپک به همکاری کشورهای غیرعضو اوپک برای اجرای طرح کاهش تولید که قرار است از ابتدای ژانویه عملیاتی شود در حالی وجود دارد که بسیاری از کشورهای غیرعضو اوپک مانند مکزیک و جمهوری آذربایجان با کاهش طبیعی تولید نفت روبه‎رو هستند. بنابراین به گفته چند وزیر عضو اوپک، مذاکرات بر این موضوع متمرکز خواهد بود که آیا این کاهش باید به‌عنوان مشارکت آنان در کاهش تولید نفت در نظر گرفته شود یا خیر.همچنین به گزارش خبرگزاری فارس در جلسه روز گذشته (تا لحظه تنظیم این گزارش) مشخص شد که اوپک قرار است برای نظارت بر میزان کاهش تولید نفت اعضای خود بر مبنای توافق روز 30 نوامبر از آمارهای منابع ثانویه به جای آمارهای اعلام شده از سوی این کشورها استفاده کند.

تجربه اوپک از کاهش تولید

اما تلاش‌ها و مذاکرات برای به ثمر نشستن تصمیم اوپک به منظور کاهش تولید در حالی از سوی کشورهای عضو و غیرعضو در حال پیگیری است که بازار نفت در سال‌های قبل نیز شاهد توافقاتی از این دست بوده است. آخرین توافق از این جنس در سال 2001 رخ داد. در این سال اعضای اوپک طی سه نشست (که آخرین جلسه مرتبط با آن در ژانویه 2002 تشکیل شد) در مجموع 5 میلیون بشکه از تولید نفت اوپک کاستند تا کل تولیدات اوپک از 7/ 26 میلیون بشکه در روز به 7/ 21 میلیون بشکه در روز برسد. با وجود این میزان کاهش تولید، قیمت‌ جهانی نفت در این سال و در زمانی که برنامه کاهش تولید جریان داشت، با تقویت همراه نشد. به نظر می‌رسد اقدام اوپک برای کاهش تولید نفت در آن زمان، تنها مانعی برای کاهش بیشتر قیمت‌ها شد در حالی‌که با گذشت مدت‌زمانی حدود یک سال از آغاز روند کاهش تولید و مشخص شدن اثرات این اقدام در بازار، قیمت‌ها نیز روندی صعودی به خود گرفتند.

اما در شرایطی که این نخستین بار نیست اعضای اوپک برای حفظ تعادل بازار نفت تصمیم به کنترل تولید می‌گیرند، از نگاه تحلیلگر ارشد خبرگزاری رویترز توافق اخیر اوپک شباهت بسیاری به قراردادی دارد که در سال 1999 میان اعضای اوپک نهایی شد. از نگاه جان کمپ، توافقی که حالا میان کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در حال شکل‌گیری است شباهت بسیاری به توافق مارس 1999 دارد. آن‌طور که کارشناسان در آن مقطع زمانی اعلام می‌کردند، ظرفیت پایین تولید،‌ مانعی برای خروج اعضای اوپک از چارچوب توافق و همچنین تمایل کشورهای غیرعضو برای افزایش تولید است. درست مانند شرایطی که حالا و در جریان توافق 30 نوامبر 2016 کشورهای تولیدکننده نفت عضو و غیرعضو اوپک در آن قرار دارند. به عقیده کارشناسان بعد از آنکه عربستان با ایده خارج کردن تولیدکنندگان شیل روند رو به رشد تولیدات خود را ادامه داد، با رسیدن به تولیدات روزانه‌اش به بیش از 5/ 10 میلیون بشکه، به سقف توانایی خود برای افزایش تولید رسید. روسیه نیز در حال حاضر چنین شرایطی دارد و با تولید روزانه بیش از 11 میلیون بشکه در روز، در سقفی تاریخی برای تولید نفت قرار گرفته است. چنین وضعیتی برای کشورهای دیگر نیز چه از لحاظ فنی و چه از لحاظ اقتصادی و سیاسی وجود دارد.

از همین رو کمپ عقیده دارد ایران هم که با لغو تحریم‌های غرب تلاش زیادی برای افزایش سقف تولید خود کرد، در تابستان امسال به سقف تولیدات خود رسید، به همین علت هم بود که زمینه‌های شکل گرفتن توافق برای کاهش تولید جدی‌تر شد. در این میان هرچند روسیه خواهان فریز تولیدات در سطحی بی‌سابقه و عراق نیز خواستار مستثنی شدن از طرح کاهش تولید بود، در نهایت وارد طرح کاهش تولید شدند تا ایران تنها کشوری باشد که امکان ادامه افزایش تولید تا رسیدن به سقف 3 میلیون و 800 هزار بشکه را در طول مدت اجرای قرارداد داشته باشد. اما در سال 1999 نیز مانند آنچه حالا در حال رخ دادن است، عربستان کشوری بود که داوطلبانه کاهش عرضه را با کمک کویت و امارات متحده عربی به‌عنوان متحدان خود آغاز کرد. این اتفاق در آن زمان در حالی رخ داد که دیگر تولیدکنندگان نفت به دلایل مختلف فنی، سیاسی یا طبیعی مجبور به کاهش تولید بودند؛ مانند اتفاقی که حالا به خصوص در رابطه با کشورهای تولیدکننده غیرعضو اوپک و همچنین چند کشور عضو اوپک در جریان است. حال عربستان‌سعودی و متحدانش در شرایطی با امیدواری به محدودیت‌های سایر اعضای اوپک و غیراوپک برای تخطی از قرارداد فعلی و افزایش تولید امیدوار هستند که عراق و روسیه از نگاه کمپ همچنان چالش‌ها و تهدیدهای اصلی توافق اوپک به شمار می‌روند. اما در حالی‌که توافق اوپک هنوز شکل اجرایی به خود نگرفته است، به نظر می‌رسد تولیدکنندگان شیل خیز خود را برای افزایش تولید آغاز کرده‌اند زیرا در هفته گذشته 21 دکل حفاری در آمریکا وارد مدار تولید شده است که بیشترین تعداد از جولای 2015 به این سو به شمار می‌رود. حال باید دید با تهدیدهایی که کمپ برای افزایش تولید به آنها اشاره می‌کند (روسیه و عراق) و همچنین خطر شیل، در نهایت توافق اوپک برای کاهش تولید واقعا به ایجاد تعادل در بازار نفت کمک خواهد کرد یا آن‌طور که برخی کارشناسان می‌گویند، هنوز فاصله زیادی تا برقراری توازن در بازار نفت وجود دارد؟

درباره جدول

در جدول به مهم‌ترین اجلاس‌های اوپک از اواخر دهه 90 میلادی یعنی نشست‌هایی که اوپک با تغییر میزان تولید خود سعی داشته در بازار دخالت کرده و قیمت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد، اشاره شده است. در ستون اول این جدول زمان برگزاری این اجلاس‌ها آمده است. در ستون دوم سقف کلی تولید مشخص شده و ستون سوم به میزان تغییر در سقف تولید اوپک در اشاره دارد. اما در ستون چهارم مقدار تولید واقعی اعضا مشخص شده است. ستون آخر نشان می‌دهد در چه قیمت‌هایی اوپک تصمیم به کاهش یا افزایش تولید خود گرفته است. عراق از مارس 2005 از نظام سهمیه بندی اوپک خارج شده از این رو سقف تولید اعلامی به غیر از تولید اوپک است؛ اما در ستون مربوط به میزان تولید اوپک، تولید همه اعضا از جمله عراق محاسبه شده است. به دنبال اختلافات شدید بین اعضای اوپک، در نشست دسامبر 2015 سقف تولید اوپک برداشته شد.