توافق اوپک نماد عصر همکاری های موضوعی

به گزارش ایران اکونومیست؛ 14 عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) چهارشنبه گذشته توافق کردند که تولید نفت خود را به میزان 1.2 میلیون بشکه در روز کاهش دهند. بدین ترتیب، کشورهای عضو از آغاز سال 2017 میلادی، روزانه 32 میلیون و 500 هزار بشکه نفت تولید خواهند کرد.
روسیه نیز که با تولید بیش از 10 میلیون بشکه در روز، یکی از غول های نفتیِ جهان به حساب می آید در اقدامی هماهنگ با اوپک اعلام کرد که آمادگی دارد روزانه 300 هزار بشکه از تولید خود بکاهد. قزاقستان و عمان هم گفته اند که به درخواست ناتو برای کاهش تولید نفت پاسخ مثبت خواهند داد؛ هرچند هنوز جزئیات این کاهش را اعلام نکرده اند.
در واقع آنچه تا هفته پیش مانع از توافق در اوپک می شد، سه جنبه داشت:
1 – عربستان سعودی و برخی کشورهای نزدیک به ریاض حاضر به کاهش یکجانبه تولید خود نبودند.
2 – ایران تمایل داشت سهم خود از بازار جهانی نفت را که در سالهای تحریم از دست داده بود، به دست آورد و عراق که به دلیل آسیب های ناشی از ناآرامی های داخلی، به هدف های تولیدی خود دست نیافته بود و می خواست تولیدش را افزایش دهد.
3 – کشورهایی مانند روسیه، آمریکا، کانادا، چین، برزیل، مکزیک و نروژ تولیدکنندگان بزرگ نفت هستند، اما الزاما با اوپک هماهنگ عمل نمی کنند.
همکاری اعضای اوپک و روسیه به عنوان دومین تولیدکننده نفت در جهان، سبب شد توافقی حاصل شود که بلافاصله به افزایش بهای نفت انجامید و ارزش نفت برنت را از حدود بشکه 46 دلار در روز چهارشنبه، به بیش از 52 دلار در روز پنجشنبه رساند.
این افزایش قیمت، در روزهای بعد نیز با شیب کمتری ادامه یافت و روز شنبه، هر بشکه نفت برنت به بهای بیش از 54 دلار معامله شد.
در بازار آمریکا هم قیمت هر بشکه نفت وست تگزاس از حدود 44 دلار به حدود 52 دلار افزایش یافته است.
به زبان ساده تر، بهای نفت در مدت سه روز پس از تصمیم اوپک، حدود 16 درصد افزایش یافته است و احتمالا این روندِ افزایشی تا زمان ایجاد تعادل در بازار ادامه خواهد یافت. بنابراین، کشورهای مختلف اوپک که متعهد شده اند تولید نفت خود را از یک تا 13 درصد کاهش دهند، تا همین امروز هم سود کرده اند.
جدول زیر، تولید 14 کشور اوپک در سه ماهه نخست سال جاری را با تعهد این کشورها برای سقف تولید در واپسین نشست اوپک، به انضمام درصد تغییر، نشان می دهد. رقم ها به 'هزار بشکه' است:

نام کشور---سه ماهه نخست 2016--------توافق------درصد
ایران------------- 3096 ------------- 3797 --------- 22.6%+
عراق------------ 4242 ------------- 4351 --------- 2.6 %+
امارات---------- 2815 ------------- 2874 ---------- 2.1 %+
عربستان-------- 10147 ----------- 10058 --------- 1 %-
کویت ---------- 2765 ------------- 2707 ---------- 2.1 %-
ونزوئلا -------- 2278 ------------- 1972 ---------- 13.4%-
نیجریه -------- 1785 -------------------- ؟----------؟
آنگولا -------- 1766 --------------1673----------- 5.3 %-
الجزایر-------- 1092 ------------1039 ------------ 4.9%-
اندونزی------- 714 --------------------؟-------------؟
قطر ---------- 667 -------------618 --------------7.3%-
اکوادور-------543-------------552----------------3.9%-
لیبی--------- 370 ---------------------؟------------؟
گابن -------219 --------------193 -------------- 11.9%-

جدول بالا، سه ماهه نخست امسال را با توافق چهارشنبه مقایسه می کند و شامل افزایش تولید کشورها در سه ماهه های دوم و سوم امسال نیست. در واقع، عربستان که احتمالا برای رقابت به منظور حفظ بازارهایش پا به پای کشورهای دیگر به افزایش تولید در سال جاری ادامه داده بود، اکنون باید 486 هزار بشکه از تولید خود بکاهد.
ایران نیز که با احتساب افزایش تولید در سه ماهه های دوم و سوم، تولیدش را به سه میلیون و 975 هزار بشکه در روز رسانده است، از این میزان 178 هزار بشکه خواهد کاست.

** برندگان و بازندگان توافق
اعضای اوپک و دیگر کشورهای بزرگ صادرکننده نفت، مانند روسیه، کانادا، نروژ، قزاقستان و جمهوری آذربایجان، طرف هایی هستند که از توافق اخیر در اوپک بهره مند می شوند.
ایالات متحده بزرگترین مصرف کننده نفت در جهان است و روزانه حدود هشت میلیون بشکه نفت وارد می کند، اما این کشور در صنایع نفتی هم فعالیت گسترده ای دارد و افزایش بهای نفت به سود صنایع نفتی اش خواهد بود. افزون بر این، اگر بهای نفت به 60 دلار برسد، تولید 'نفت شِیل' نیز برای آمریکا مقرون به صرفه می شود. بنابراین، تا زمانی که نفت آنقدر گران نشود که مصرف فرآورده های نفتی را برای شهروندان آمریکایی طاقت فرسا کند، افزایش نسبی بهای این کالا چندان به زیان واشنگتن نخواهد بود.
ژاپن و اتحادیه اروپا که با مشکل ضعف رشد اقتصادی رو به رو هستند و ناچارند تقریبا همه نیاز خود به نفت را با واردات برطرف کنند، بزرگترین بازندگان توافق اوپک به شمار می روند. اقتصاد ژاپن سالهاست که از 'بی تورمی' رنج می برد و افزایش بهای نفت اگرچه ممکن است کمی به افزایش قیمت ها در این کشور کمک کند، اما در نهایت این سود، قابل قیاس با زیان ناشی از تراز تجاری منفی نخواهد بود.
هند و چین هم دو کشور واردکننده نفت، اما با رشد اقتصادیِ بالا هستند. هند 70 درصد از نیاز خود به نفت را وارد می کند. بنابراین رشد بهای نفت، چیزی نیست که دلخواه این کشور باشد. هرچند قیمت بسیار پایین نفت هم باعث کاهش سرمایه گذاری و کاهش درآمدهای مالیاتی در این کشور بسیار پرجمعیت می شود. بنابراین، یک بازار نفتی متعادل، اما نه چندان گران قیمت، چیزی است که در درازمدت به اقتصاد هند کمک می کند.
چین بیش از 24 میلیارد بشکه ذخیره نفتی دارد و از این نظر، بزرگترین دارنده ذخایر نفتی در جنوب و شرق آسیا است. تولید نفت چین نیز در یک دهه اخیر بیش از 50 درصد افزایش یافته است. با این حال، پکن که تا اوایل دهه 90 صادرکننده جزء نفت به شمار می رفت، اکنون در کنار آمریکا (و بر اساس برخی آمار، جلوتر از آمریکا) یکی از دو واردکننده عمده نفت است. چینی ها هم از افزایش بهای نفت خوشنود نمی شوند، اما چون اقتصادشان در سالهای اخیر به سوی توسعه خدمات حرکت کرده است، تاثیر افزایش نسبی بهای نفت بر آن کمتر احساس خواهد شد. ضمن آنکه درآمدهای مالیاتی نفتی نیز می تواند برای پکن سرمایه ایجاد کند.

** عصر همکاری های موضوعی
'ایران و عربستان' و 'عربستان و روسیه' شاید در بسیاری از مسائل سیاسی و منطقه ای با یکدیگر اختلاف نظرهایی داشته باشند. اما منافع مشترک این سه کشور در حوزه نفت سبب شد برای دستیابی به یک قیمت منطقی در بازار با یکدیگر همکاری کنند.
دکتر مصطفی دولتیار، سیاستمدار و پژوهشگر امور بین المللی، چندی پیش (1) تاکید کرده بود 'روابط بین المللی به سویی درحال حرکت است که ائتلاف های موضوعی، جای اتحادهای سنتی را می گیرد.'
همکاری اوپک و روسیه برای افزایش بهای نفت، احتمالا نمونه ای از کاراییِ ائتلاف های موضوعی است.