موفقیت نشست اوپک در گرو رفتار مسوولانه مقصران سقوط بهای نفت

به گزارش ایران اکونومیست؛ اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) فردا در وین برای برگزاری یکصدو هفتادویکمین نشست رسمی این سازمان گردهم می آیند. در این جلسه اگر انگیزه های سیاسی بر منافع اقتصادی در روند تصمیم گیری غلبه کند، حاصلی جز شکست، شکل گیری موج جدید سقوط قیمت ها و زیان دسته جمعی اعضای این سازمان نخواهد داشت.
بحث درباره اجرای طرح فریز نفتی (تثبیت تولید) که از مهم ترین موضوع های فعلی بازار جهانی انرژی به شمار می رود، از دستور جلسه های نشست روز چهارشنبه اوپک است.
هر تصمیمی که اعضای اوپک شامل الجزایر، آنگولا، اکوادور، گابن، اندونزی، ایران، عراق، کویت، لیبی، قطر، عربستان، امارات، ونزوئلا و نیجریه اتخاذ کنند، بازار جهانی نفت را تحت تاثیر قرار می دهد و مسیر حرکت صعودی و یا نزولی بازار را تعیین خواهد کرد.
یکصد و هفتاد و یکمین نشست اوپک در شرایطی برگزار می شود که اعضای این سازمان در نشست اواخر سپتامبر 2016 (هفتم مهرماه) در الجزیره برای کاهش تولید نفت تا سقف ٣٢ میلیون و 500 تا ٣٣ میلیون بشکه در روز به توافق رسیدند.
در نشست الجزایر به تصمیم گیری کلی اکتفا شد و تعیین جزییات به نشست های کارشناسی فنی و نشست وین (30نوامبر- 10 آذر) موکول شد.
با توجه به این که تاکنون هیچ توافقی در نشست های فنی و کارشناسی درباره جزییات اجرای طرح فریز و میزان تولید هر کشور اتخاذ نشده، همه نگاه ها به نشست روز چهارشنبه وزیران نفت دوخته شده است.
در صورت رفتار عقلانی و منطقی کشورهایی مانند عربستان که سهم اصلی را در سقوط قیمت ها و آشفتگی بازار جهانی نفت داشته اند، می توان امیدوار بود نشست وین به سرانجام برسد و با اجرای فریز موافقت شود که پیامد آن، شرایط برد-برد برای همه اعضا، افزایش قیمت نفت به بیش از بشکه ای 50 دلار و سود دسته جمعی اعضا خواهد بود.
اما در صورت، غلبه نگاه سیاسی بر اقتصادی در رویکردهای عربستان و سایر مقصران بی ثباتی بازار جهانی نفت که ریشه در رقابت های منطقه ای دارد، می توان از اکنون پیش بینی کرد موج جدیدی از سقوط قیمت ها شکل بگیرد که در آن همه اعضای اوپک بازنده خواهند بود.
عربستان در نشست الجزایر که در اوایل مهرماه برگزار شد همانند سایر اعضای اوپک با اجرای فریز نفتی و معافیت سه کشور لیبی، ایران و نیجریه موافقت کرد، اما به تازگی برخی مسوولان نفتی این کشور در دیدگاه خود چرخش کردند و اظهاراتی را مبنی بر لزوم مشارکت ایران در اجرای فریز و کاهش تولید این کشور مطرح کرده اند که با واقعیات سازگاری ندارد.
با توجه به این که ایران در زمان تحریم، قادر به افزایش تولید نبود و هیچ سهمی در عرضه نفت مازاد در بازار و سقوط قیمت ها نداشته است، اصرار به مشارکت ایران در اجرای فریز، خواسته ای غیرمنطقی است که ایران با آن موافقت نخواهد کرد.
باتوجه به فرایند تصمیم گیری در اوپک که مبتنی بر اجماع است، مخالفت حتی یک عضو، مانع اتخاذ تصمیمات جدید و سرنوشت ساز در این سازمان خواهد شد.
 
**مقصران سقوط قیمت ها و عرضه نفت مازاد در بازار، کدام کشورها هستند؟
شماری از کشورهای عضو اوپک در سال های اخیر، سهم اصلی در افزایش تولید و عرضه نفت مازاد در بازار داشته اند که از جمله آنها می توان به عربستان، عراق، کویت و امارات اشاره کرد.
عربستان در سال های اخیر و به ویژه پس از تشدید تحریم ها علیه ایران وحذف نظام سهمیه بندی اوپک تولید نفت خود را به طور قابل توجهی افزایش داده است.
سهمیه تولید نفت عربستان تا پیش از حذف نظام سهمیه بندی روزانه هشت میلیون و یک صد هزار بشکه بود که اکنون ١٠ میلیون و 670 هزار بشکه (آمار ژوئیه 2016- تیر- مرداد) تولید می کند.
آمارها نشان می دهد عربستان و شماری از تولیدکنندگان، سهم اصلی در افزایش تولید و عرضه نفت مازاد در بازار داشته اند، بر این اساس، سهم عربستان از تولید اوپک که در سال 2004 میلادی حدود 29.1 درصد بود در سال 2016 به 31.5 درصد افزایش یافت.
سهم عراق نیز از 6.5 درصد در سال 2004 به 13.2 درصد در سال 2016، سهم کویت از 7.6 درصد به 7.8 درصد و سهم امارات نیز از 7.7 در سال 2004 به حدود 8.8درصد در سال 2016 افزایش داشته است.
افزایش تولید نفت این کشورها در حالی است که میزان تولید سایر کشورها تغییر چندانی نداشته و حتی کشوری مانند ایران به علت تحریم و کشورهای لیبی و نیجریه به علت شرایط بی ثباتی و ناامنی با افت تولید مواجه بوده اند.
 
**زیان روزانه 875 میلیون دلاری صادرکنندگان نفت
بر اساس گزارش ها، از نوامبر 2014 (پاییز 1993)تا سپتامبر سال 2016 (شهریور ماه 1395) کشورهای تولید و صادرکننده نفت (با محاسبه قیمت بر مبنای نوامبر 2014) جهان به طور میانگین روزانه 875 میلیون دلار ضرر کرده اند که حدود 711 میلیون دلار از آن متعلق به اعضای اوپک است. تخمین زده می شود کاهش قیمت نفت در دوره مورد اشاره در مجموع بیش از 500 میلیارد دلار به کشورهای عضو اوپک، زیان زده باشد و به همین میزان به مصرف کنندگان سود رسانده است.
در میان کشورهای صادرکننده نفت، عربستان بزرگترین بازنده کاهش قیمت ها به شمار می رود زیرا در این مدت ماهانه 6 میلیارد و 750 میلیون دلار (معادل 225 میلیون دلار در روز) درآمد را از دست داده است.
بازنده های بعدی کاهش قیمت نفت در اوپک به ترتیب کشورهای عراق و امارات متحده عربی هستند. عراق روزانه 95 میلیون دلار و امارات 75 میلیون دلار درآمد به دلیل کاهش قیمت ها از دست داده اند.
ایران نیز در 2 سال اخیر و پس از کاهش شدید قیمت ها، ماهانه یک میلیارد و 440 میلیون دلار (معادل روزانه 48 میلیون دلار) از درآمد خود را از دست داده است که قابل مقایسه با زیان ماهانه 6 میلیارد و 750 میلیون دلاری ریاض نیست.
کارشناسان نفتی معتقدند، سیاست عربستان در کاهش قیمت نفت، سودی برای اوپک و سایر تولیدکنندگان نداشته و مصرف کنندگان اروپایی، آمریکایی و آسیایی بزرگترین سود را از این سیاست ریاض برده اند.
بررسی ها نشان می دهد کشورهای مصرف کننده و واردکننده نفت از نوامبر 2014 تا سپتامبر 2016 روزانه 875 میلیون دلار از کاهش قیمت ها سود کسب کرده اند.
در میان مصرف کنندگان نفت خام جهان، آمریکا به عنوان بزرگترین برنده کاهش قیمت نفت به شمار می رود به طوری که 229 میلیون دلار در روز (معادل ماهانه 6 میلیارد و 870 میلیون دلار) سود کرده است.
چین با روزانه 215 میلیون دلار، هند با 125 میلیون دلار و ژاپن با 97 میلیون دلار در روز از دیگر برندگان بزرگ کاهش قیمت نفت در رده های بعدی به شمار می روند.
در واقع در 2 سال اخیر که کشورهای صادرکننده نفت به دلیل کاهش قیمت نفت با کسری بودجه و مشکلات اقتصادی دست به گریبان بوده اند، کشورهای صنعتی واردکننده نفت در مناطق آمریکا، اروپا و آسیا به لطف کاهش قیمت ها، پول ناشی از صرفه جویی در خرید نفت را صرف رونق اقتصادی خود کرده اند.
 
**عربستان، مقصر شکست دور نخست مذاکرات فریز نفتی در دوحه
18 کشور تولیدکننده نفت از جمله روسیه در اواخر فروردین ماه امسال در شهر دوحه پایتخت قطر گرد هم آمده بودند تا تولید نفت را تا اکتبر 2016 (مهر-آبان 95) در سطح تولید ماه ژانویه 2016 (دی-بهمن 1394) تثبیت کنند.
اما بهانه جویی های عربستان و متحدانش اجازه نداد این نشست به نتیجه برسد.
علت اصلی شکست این نشست اصرار عربستان و یارانش بر حضور ایران در طرح فریز نفتی اعلام شد؛ در واقع عربستان تلاش داشت که از طرح فریز نفتی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار به ایران استفاده کند.
الکساندر نوواک وزیر انرژی روسیه پس از برگزاری این نشست، درباره چرایی شکست نشست دوحه گفته بود: برخی کشورهای نفتی از جمله عربستان سعودی، امارات و سایر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس شرط جدیدی را در نشست نفتی دوحه گذاشتند که نشست هدف گذاری شده افزایش ندادن تولید نفت را در دوحه بی نتیجه گذاشت.
هر چند ایران در این نشست شرکت نکرد اما حمایت خود را از فریز نفتی اعلام کرده بود.
بیژن زنگنه وزیر نفت ایران پیش از برگزاری نشست دوحه با تاکید بر اینکه ایران از طرح فریز نفتی حمایت می کند، اما آن را کافی نمی داند، به اعضای اوپک و برخی کشورهای غیر عضو اوپک همچون روسیه گفته بود باید واقعیت بازگشت نفت ایران را به بازار درک کنند، زیرا اگر ایران بخواهد تولید نفت را در سطح ماه ژانویه 2016 (زمان لغو تحریم ها) تثبیت کند بدان معناست که هیچ اتفاقی در رفع تحریم های این کشور نیفتاده است.
زنگنه، بازگشت ایران به بازار نفت را حق کشورمان دانسته و تاکید کرده بود ایران نقشی در نامتعادل کردن بازار ندارد و زمانی که بازار نامتعادل شده و عرضه بیش از تقاضا بوده، ایران حداقل تولید تاریخی خود را داشته است.
 
**موفقیت نشست الجزایر، حاصل واقع بینی ریاض
پس از شکست مذاکرات دوحه قطر و ادامه آشفتگی بازار جهانی نفت، تولیدکنندگان اوپک برای سامان دادن به بازار نفت، توافق کردند در حاشیه پانزدهمین نشست مجمع بین‎المللی انرژی که در روزهای 26 تا ٢٨ سپتامبر (پنجم تا هفتم مهر) در الجزایر برگزار شد، گردهم بیایند و تصمیمی جدید برای مدیریت عرضه اتخاذ کنند.
بر این اساس، اعضای اوپک در نشست الجزایر موافقت اولیه خود برای اجرای فریز و تثبیت تولید اعلام کردند.
اگرچه جزییات این توافق تعیین نشد، اما اعضای اوپک، موافقت کردند تولید این سازمان به روزانه 32.5 تا 33 میلیون بشکه در روز کاهش یافته و عرضه نفت مازاد به بازار متوقف شود.
همچنین در این نشست توافق شد، لیبی، ایران و نیجریه به دلیل شرایط خاصی که در سال های گذشته دارا بودند و نقشی در عرضه نفت مازاد در بازار نداشته اند از اجرای فریز معاف شوند.
کارشناسان، علت اصلی توافق اعضای اوپک در نشست الجزایر را واقع بینی این سازمان و عزم عربستان برای جداکردن اهداف اقتصادی از سیاسی اعلام کردند.
فعالان بازار جهانی نفت معتقد هستند در صورت اصرار عربستان بر استفاده از نفت به عنوان ابزار سیاسی در اوپک، هیچ گاه نشست الجزایر به نتیجه مثبت نمی رسید و همانند نشست دوحه به شکست می انجامید.
 
**سقوط قیمت ها، پیامد شکست نشست وین
آژانس بین المللی انرژی پیش بینی کرده است بدون دستیابی اوپک به توافق، عرضه نفت برای چهارمین سال پیاپی از تقاضا فراتر خواهد رفت که به صورت بالقوه موجب افت قیمت های جهانی نفت خام خواهد شد.
بر اساس گزارش ها، اکنون حدود یک میلیون و 500 هزار بشکه تا 2 میلیون بشکه نفت مازاد در بازار وجود دارد که در صورت محدودنشدن عرضه، کاهش قیمت ها را رقم خواهد زد.
به نظر کارشناسان، شکست نشست وین، بازار نفت را دچار آشفتگی کرده و دور جدیدی از رقابت میان تولیدکنندگان را رقم خواهد زد. ناکامی تولیدکنندگان بر سر دستیابی به توافقی برای مدیریت بازارهای جهانی، امیدواری برای جلوگیری از افزایش عرضه را بر باد داده و زمینه را برای افزایش تولید بیشتر فراهم می کند.