بهار اعتباری در آغاز خزان

به گزارش ایران اکونومیست؛ با ابلاغ دستورالعمل جدید کارت اعتباری مرابحه (کام) توسط بانک مرکزی در هجدهم شهریور ۱۳۹۵ و اجرایی شدن آن در نخستین روزهای پاییزی، به نظر می‌رسد فصل جدیدی از روابط بین مشتریان و نظام بانکی پدید آید و در آینده از آن به عنوان نقطه عطف صنعت بانکی و بهار اعتباری در ارائه تسهیلات خرد یاد شود.
 
کارت اعتباری یکی از محصولاتی است که سابقه انتشار آن در صنعت بانکی به اواسط قرن بیستم بازمی‌گردد، گرچه گونه‌های نخستین کارت اعتباری از قدمت بیشتری برخوردار است. با وجود نیاز مشتریان به دریافت تسهیلات خرد در نظام بانکی ایران، این محصول سابقه چندانی در نظام بانکی کشور ندارد و صنعت کارت اعتباری بنا به دلایل گوناگون به حد کافی توسعه پیدا نکرده است. علت عدم توسعه کارت اعتباری، گاه مربوط به جانب عرضه یعنی عدم استقبال شبکه بانکی و یا مقام سیاست‌گذار از این محصول و گاه مربوط به جانب تقاضا یعنی عدم استقبال مشتریان از آن و گاه مربوط به هر دو سو بوده است.
 
اکنون که بانک مرکزی و شبکه بانکی عزم خود را برای توسعه کارت اعتباری جزم کرده است، آشنایی با مزایا و معایب کارت اعتباری موجب می‌شود تا هم شبکه بانکی و هم مشتریان با آگاهی بیشتری از این ابزار مفید استفاده کنند. از این رو در ادامه برخی از مهم‌ترین جوانب مثبت و منفی کارت اعتباری را در سطح مشتریان، بانک و فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی بررسی می‌کنیم:
 
الف) مشتریان (دارندگان کارت اعتباری): دسترسی آسان و فوری به اعتبار، مهم‌ترین مزیت کارت اعتباری برای مشتریان است. این امر به ویژه در مواقع اضطراری اهمیت زیادی برای مشتریان دارد و می‌توانند با انجام حداقل تشریفات مربوط به ضمانت و وثیقه، از اعتبار تخصیص یافته توسط بانک استفاده نمایند. البته این تشریفات در زمان درخواست متقاضی برای دریافت کارت یا در زمان تمدید آن در حد لازم انجام می‌شود و متناسب با وضعیت اعتباری مشتری، سقف اعتبار قابل دریافت توسط وی مشخص می‌شود؛ ولی نیاز به تکرار این تشریفات در دفعات بعدی استفاده از کارت نخواهد بود. ضمن اینکه با تقویت تدریجی و جمع‌آوری اطلاعات در سامانه مکنا، امکان تسهیل شرایط وثیقه نیز فراهم می‌گردد.
 
همچنین مشتری تا پیش از استفاده از کارت برای خرید اعتباری، مجبور به پرداخت سود به بانک نیست (این مزیت در تسهیلات عادی وجود ندارد و از زمان دریافت تسهیلات، سود آن محاسبه می‌شود، هرچند مشتری هنوز از مبلغ دریافتی استفاده نکرده باشد). استفاده از تخفیفات خرید که توسط فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی برای دارندگان کارت در نظر گرفته می‌شود، امکان پرداخت سود کمتر توسط مشتریان خوش‌حساب، سهولت در پرداخت و امکان مدیریت و برنامه‌ریزی مصارف خانوار از جمله مزایای کارت اعتباری برای مشتریان محسوب می‌شود.
 
در مقابل، کارت اعتباری ممکن است محدودیت‌ّهایی را نیز برای مشتریان در پی داشته باشد. برای مثال پرداخت نرخ سود بالاتر نسبت به روال عادی دریافت تسهیلات، لزوم افشای اطلاعات به منظور دریافت امتیاز اعتباری بالاتر و احتمال قرار گرفتن در چرخه اعتباری متناوب (به دلیل استفاده بی‌رویه از امکان خرید اعتباری) از جمله این محدودیت‌ها به شمار می‌آیند. البته در نگاه کلان باید گفت برخی از این محدودیت‌ها در مجموع برای مشتریان مفید خواهند بود. برای مثال هرچند افراد در وهله اول مایل به افشای اطلاعات خود جهت دریافت امتیاز بالاتر نیستند، ولی در سطح کلان، این امر می‌تواند موجب شفاف‌سازی در سطح اقتصاد شود و همگان از مزایای آن بهره‌مند شوند. برای نمونه در کشورهای توسعه‌یافته از امتیاز اعتباری افراد در مواردی همچون درخواست استخدام، انعقاد قرارداد اجاره منزل و ... استفاده می‌شود. لذا افشای اطلاعات به خودی خود نامطلوب نخواهد بود و تنها افرادی باید نگران افشای اطلاعات باشند که قصد بدعهدی یا تخلف دارند.
 
ب) بانک: توسعه کارت اعتباری برای بانک مزایای زیادی در پی دارد. بانک می‌تواند با ارایه تسهیلات خرد از طریق کارت اعتباری، رویه‌های اعطای اعتبار را ساده‌تر کند و تا حد زیادی از هزینه‌های بررسی درخواست و اعطای اعتبار و پیگیری معوقات و وثایق در تسهیلات خرد بکاهد. همچنین بالاتر بودن نرخ سود در کارت اعتباری در مقایسه با تسهیلات عادی، هرچند برای مشتری مطلوب نیست ولی از دیدگاه بانک یک مزیت محسوب می‌شود و می‌تواند موجب افزایش درآمد بانک شود. ضمن اینکه بانک می‌تواند با دریافت کارمزدهای تعریف شده در کارت اعتباری (شامل کارمزد صدور، تمدید، تعویض و ...)، درآمدهای حاصل از خدمات خود را افزایش دهد. همچنین با افزایش استفاده از کارت اعتباری و ارائه تسهیلات خرد، ریسک تمرکز اعتباری بانک کمتر می‌شود (بر اساس آمارهای موجود، درصد مطالبات معوق در تسهیلات خرد نسبت به تسهیلات کلان کمتر است). بانک می‌تواند با استفاده از ابزار کارت اعتباری، زمینه جذب مشتریان بیشتر و برقراری روابط بلندمدت با آنها را نیز فراهم سازد و این امر در مجموع موجب افزایش رضایت عمومی از بانک‌ها و بالا رفتن سطح اعتماد عمومی به عنوان سرمایه اصلی نظام بانکی می‌شود. به علاوه ثبت سوابق اعتباری مشتریان، به بانک کمک می‌کند تا در آینده تصمیمات دقیق‌تری راجع به مشتریان اتخاذ کند و نیز محصولات و خدمات خود را متناسب با داده‌ها و سوابق جمع‌آوری شده از دارندگان کارت اعتباری عرضه نماید.
 
اینها تنها بخشی از مزایای متصور کارت اعتباری برای بانک است و هر یک از بانک‌ها متناسب با وضعیت و نیازهای خود می‌تواند بر این فهرست اضافه کند. اما در مقابل این مزایا، بانک‌ّها باید چالش‌ها و معایب احتمالی کارت اعتباری را نیز مد نظر داشته باشند. احتمال بروز مشکل نقدینگی برای بانک به دلیل تقاضای بیش از حد برای استفاده از کارت‌ها توسط مشتریان، هزینه‌بر بودن سامانه اعتبارسنجی و مواجهه با چندین پرونده اعتباری خرد به جای یک پرونده کلان از جمله این موارد است که البته با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح کارت‌های اعتباری، می‌توان تا حد زیادی از تبعات احتمالی منفی آن کاست. روند بسیار شتابان صنعت کارت اعتباری و ورود بسیاری از بانک‌ّهای بزرگ و کوچک دنیا در این صنعت، حاکی از موفق بودن کسب‌وکار کارت اعتباری است، مشروط بر آنکه اشراف لازم بر این کسب و کار توسط بانک وجود داشته باشد.
 
پ) فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی: پرواضح است که دسترسی مشتریان به اعتبار، انگیزه و توانایی آنها برای خرید کالا و خدمات را افزایش می‌دهد و افزایش تعداد و گستره مشتریان برای فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی، به معنای درآمد بیشتر و به احتمال زیاد سود بیشتر خواهد بود. همچنین فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی با سوابقی که از خریدهای مشتریان خود به دست می‌آورند، می‌توانند در تبلیغات یا ارائه محصولات و خدمات به نحو موثر از این سوابق استفاده کنند. برای مثال هرگاه یک مشتری به دفعات غذای مخصوص حیوانات خانگی می‌خرد، فروشگاه با آگاهی از این موضوع، مشتری را از تخفیفات در نظر گرفته شده برای محصولات و خدمات مربوط به نگهداری حیوانات آگاه می‌کند. در کنار این موارد، تسهیل فرایند حسابداری فروشگاه‌ها (از طریق ارتباط با حساب بانکی) نیز از دیگر نقاط قوت استفاده از کارت اعتباری توسط مشتریان است.
 
در مقابل، پرداخت برخی کارمزدها توسط فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی (همانند کارمزد پرداختی به بانک یا تخفیفات در نظر گرفته شده برای مشتری) و احتمال عدم تسویه به موقع توسط بانک از جمله محدودیت‌های کارت اعتباری برای فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی است که البته با توجه به محاسن زیاد این کارت‌ها چندان قابل توجه نخواهد بود. ضمن اینکه با پیشرفت‌های بسیار خوبی که در زمینه بانکداری الکترونیک در کشور صورت گرفته است، امور تسویه و پایاپای بسیار سریع‌تر از گذشته توسط بانک‌ها انجام می‌شود و جای نگرانی چندانی در این رابطه وجود ندارد.
رسول خوانساری؛ کارشناس اقتصادی