۲۰ تير ۱۳۹۵ - ۱۳:۰۸
بحران آب در فارس و کشت های جایگزین
استان فارس همچنان در تب خشکسالی و کم آبی بی تاب است، آسیب هایی که به حوزه آب و کشاورزی استان فارس در سالهای گذشته وارد شده کم نیست ، آسیب هایی که برخی ریشه در بی تدبیری و سیاست های غلط داشته است.
به گزارش ایران اکونومیست؛ اما در شرایط کنونی به اعتقاد کارشناسان کشت جایگزین و ملغی کردن کشت های آب بر تنها راه نجات از آسیب های خشکسالی و گذر از شرایط بحرانی در استان فارس است کشت هایی مانند ، گلرنگ ، تریتیکاله و سورگوم علوفه ای که می تواند جایگزین برنج و ذرت شود.
اینکه دست اندرکاران،مسئولان ، کارشناسان و سیاستگذاران حوزه آب و کشاورزی در استان فارس قانع شوند و به این نتیجه برسند که زمان کشت های آب بر به سر آمده و زمان تولید برنج و ذرت با آب چاه سپری شده و باید کشت های جایگزین به کشاورزان معرفی کرد کافی نیست ، باید روی تک تک کشاورزان و روستاییان و کسانی که تاکنون از کشت برنج و ذرت و محصولات آب بر ارتزاق می کرده اند کار فرهنگی و اقناعی انجام شود.
این مفهوم به آنان منتقل شود که سود آنی کاشت برنج و هندوانه و ذرت و سایر محصولات آب بر را کنار گذارند و آینده تباه شده اقلیم گدازان و خشک فارس را در نظر بگیرند و خود را در این عرصه مسوول بدانند .
تاکید بر توقف تولید محصولات کشاورزی آب بر و استفاده از کشت های جایگزین به وفور از سوی مدیران و تصمیم گیران و کارگزاران استان فارس بیان شده است اما نکته مهم و اساسی این است که کشاورزان که در خاکریز اصلی اجرای سیاست های دولت و حاکمیت قرار دارند چقدر به این توصیه ها و تاکیدات توجه دارند ، آنها چقدر صدای زنگ خطری را که سالهاست به صدا در آمده است شنیده اند ، آنها چقدر به این موضوع ایمان دارند که تباهی اقلیم فارس از صدمات خشکسالی و کم آبی زندگی فرزندان آنان را تباه می کند؟ آیا این پیام هشدار آویزه گوش کشاورزان و بهره برداران کشاورزی و خرده مالکان و زارعین جزء خواهد شد که زمان استحصال آب در این استان از ژرفای 500 متری زمین برا ی کاشت هندوانه گذشته است ؟
آیا این امید وجود دارد که کشاورزان با کلزا و گلرنگ و زعفران آشتی کنند و محصولات کم آب بر را جایگزین ذرت و برنج و محصولات جالیزی کنند؟
مروری بر توصیه های کارشناسانه و نگاهی به دغدغده هایی که بارها از سوی مسئولان استان فارس مطرح شده بیانگر آن است که همه جا صحبت از کشت های جایگزین و کاستن از محصولات آب بر است .
نماینده رهبر معظم انقلاب در استان فارس و امام جمعه شیراز بارها در سخنرانی ها و خطبه های نماز جمعه این موضوع را گوشزد کرده که آب در استان فارس یک موضوع و چالش اساسی است و تامین آن از نان شب هم واجب تر است .
آیت‌الله اسدالله ایمانی با بیان این که با توجه به فرارسیدن فصل گرما و این که استان فارس حدود 9 سال است مداوم با خشکسالی روبرو شده اظهار داشت: فارس امسال 20درصد کمتر از سالهای متوسط بارندگی داشته و مشکلاتی به وجود آمده که باید چاره‌اندیشی کرد و هزینه و مصرف آب صرفه‌جویی لحاظ شود.
امام جمعه شیراز بیان کرد: هم باید به فکر تولید آب برای استان باشیم و مسئولان این را از مسائل جدی استان بدانند و توجه کنند آب در این استان از نان شب مردم هم واجب‌تر است و هزینه و مصرف آن باید حساب شده باشد.
وی افزود: مسئولان به هیچ عنوان اجازه ندهند روان‌آبهای استان خارج شود و همچنین از علم و فناوری و استان‌های همجوار کمک گرفته شود و عموم مردم در شهر و روستا در مصرف آب دقت کنند که عمده آب استان در کشاورزی است اما بازده آن به میزان کافی نیست و باید دقت شود تا با برنامه‌ریزی از کمترین آب بیشترین سود برای استان فراهم آید.
استاندار فارس هم بارها به مسائل آب و لزوم تامین و مصرف بهینه آن تاکید کرده است.
سید محمد علی افشانی تقریبا در همه نشست های مرتبط و کارشناسی به این موضوع به عنوان یکی از اولویت های استان پرداخته است.
به گفته استاندار فارس ما موظفیم به حرف کارشناسان گوش کنیم و ویرانی که امروز در کشور وجود دارد به دلیل این است که روزی کسی فکر می کرد که خیلی می فهمد و کارشناسان نمی فهمند و مردم تاوان این تصمیم گیری ها را تا دهها سال دیگر باید پرداخت کنند.
افشانی گفت: تمام دوستانی که در حوزه‌های آب و کشاورزی حضور دارند، افرادی دلسوز هستند و منافع کشاورزان را دنبال می‌کنند.
وی با اشاره به رایزنی‌های انجام شده با معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، لزوم برگزاری جلسه‌ای برای بررسی نیاز آبی کشاورزان و امکان رفع این مشکل را یادآور و متذکر شد: امروز اولویت ما آب شرب و بعد هم سهم آب بخش صنعت در حد ظرفیتش می باشد.
استاندار فارس افزود: استخوان‌های تمام مسئولان علی الخصوص مسئولان حوزه‌های کشاورزی و آب به واسطه مشکلات کشاورزان به درد می‌آید.
افشانی گفت: روزی به اشتباه اعلام کردند که در گندم خودکفا شدیم و این چاه‌های عمیق و از بین‌رفتن آب‌های زیرزمینی حاصل همان اشتباه است. امروز ما هرچه لطمه می‌خوریم از تصمیمات غیر کارشناسی است که در مقطعی صورت گرفت.
وی مشکل خشکسالی در استان را جدی برشمرد و افزود: اجازه کاشت حتی یک گرم برنج را نخواهیم داد و با جلسه ویژه ای که در آینده خواهیم گرفت میزان آب موجود در پشت سدها را بررسی خواهیم کرد و اگر حتی یک میلیون متر مکعب آب هم بتوانیم در اختیار کشاورزان قرار دهیم این کار را خواهیم کرد.
استاندار فارس افزود: با مذاکراتی که با معاون اول رئیس جمهوری داشتیم مقرر شد تا تیم کارشناسی در استان حضور یابد تا ببینیم برای فارس چه کاری را می توانیم انجام دهیم.
وی ادامه داد: از جمله سیاست های غلط در استان فارس فشار بر بخش کشاورزی و رسیدن به خودکفایی در تولید گندم بود ، من از کشاورزان می خواهم که از کاشت گندم تابستانه و کشت محصولات آب بر تابستانه خودداری کنند و به هشدارها توجه کنند.
اما کشت های جایگزین به عنوان یک رویکرد اصلی در سازمان جهاد کشاورزی استان فارس دنبال می شود و کارشناسان محصولات کم آب بر را به عنوان جایگزینی مناسب به کشاورزان معرفی کرده اند و در گزارشی که این سازمان ارائه داده شاخص های مطلوبی از جایگزینی این محصولات به دست آمده است .
بر اساس این گزارش حدود پنج هزار هکتار گلرنگ ، یک هزار هکتار تریتکاله و سورگوم علوفه ای به عنوان کشت های جایگزین در مزارع کشاورزان ترویج و کاشت شده است .
همچنین محدودیت هایی برای کشت های آب بر مانند برنج و ذرت اعمال و ایجاد شده است وبه جهت ترویج کشت هایی با مصرف آب کمتر کشاوارزان 360هکتار چغندر قند پاییزه را برای اولین مرتبه در شهرستان خنج و قیر و کارزین کشت کرده اند .
جهاد کشاورزی استان فارس همچنین بذرهایی را تامین نمود که با یک یا دو آب بتوان بطور متوسط دو تا سه تن در هکتار محصول تولید کرد.
کشت کلزا به جهت تولید دانه های روغنی و کشت جایگزین را از حدود صفر به بالغ بر سه هزار و 200 هکتار افزایش داده است .
توسعه آبیاری نوین در مزارع صیفی و زمستانی در سالهای اخیر دنبال شده و درحدود 1300هکتار این طرح اجرا شده است که فارس در سطح کشور مقام اول را احراز کرد.
توسعه کشت گیاهان دارویی در سطح استان نیز در برنامه اجرا قرار دارد ، کشت این گیاهان از جمله محصولات کم آب بر و متناسب با محیط های خشک است به طور ویژه در دستور کار قرار گرفته و برای کشت قراردادی آن اقدام کرد و در تمام شهرستان ها دوره آموزشی ترویجی و سایت های الگویی گیاهان دارویی احداث شده است و در سال گذشته حدود 800 هکتار افزایش سطح کشت این گیاهان داشته است، علاوه بر آن در عرصه های منابع طبیعی هم افزایش تولید قابل ملاحظه ای را شاهد بوده ایم .
همچنین تغییر الگوی کشت به عنوان یک رویکرد استراتژیک دنبال شده و حدود 80 هزار هکتار سبزی و صیفی را در فضای باز به حداقل هفت هزار هکتار گلخانه طی یک برنامه پنج ساله توسعه داده است که مصرف آب به حداقل نصف کاهش و در مقابل تولید محصول 10 برابر افزایش داشته است .
توسعه باغ های دیم در اراضی شیب دار در شهرستان های اقلید ، سپیدان ، ممسنی و نی ریز نیز دنبال شده است .
در هر حال افق بلند مدت استان فارس در تامین آب کشاورزی افق روشنی نیست ، سفره های آب زیر زمینی رمقی برای استحصال بیشتر آب ندارند ، سدهای استان تامین کننده آب کشاورزی نیست و ذخیره اندک سدها در اولویت اول تامین کننده آب شرب شهرها و برخی مناطق روستایی و بخشهایی از صنایع استان است، راهکارهای تامین آب از خارج از استان و انتقال آب از دریا به فارس هزینه بر و گران است و در اما و اگرهای فراوان قرار دارد ، از این رو تغییر در الگوی کشت و انتخاب کشت های جایگزین و تغییر فرهنگی و رفتاری در کشاورزان تنها گزینه ای است که باید بیشتر و بهتر به آن پرداخت و آن را دنبال کرد .
اینکه دست اندرکاران،مسئولان ، کارشناسان و سیاستگذاران حوزه آب و کشاورزی در استان فارس قانع شوند و به این نتیجه برسند که زمان کشت های آب بر به سر آمده و زمان تولید برنج و ذرت با آب چاه سپری شده و باید کشت های جایگزین به کشاورزان معرفی کرد کافی نیست ، باید روی تک تک کشاورزان و روستاییان و کسانی که تاکنون از کشت برنج و ذرت و محصولات آب بر ارتزاق می کرده اند کار فرهنگی و اقناعی انجام شود.
این مفهوم به آنان منتقل شود که سود آنی کاشت برنج و هندوانه و ذرت و سایر محصولات آب بر را کنار گذارند و آینده تباه شده اقلیم گدازان و خشک فارس را در نظر بگیرند و خود را در این عرصه مسوول بدانند .
تاکید بر توقف تولید محصولات کشاورزی آب بر و استفاده از کشت های جایگزین به وفور از سوی مدیران و تصمیم گیران و کارگزاران استان فارس بیان شده است اما نکته مهم و اساسی این است که کشاورزان که در خاکریز اصلی اجرای سیاست های دولت و حاکمیت قرار دارند چقدر به این توصیه ها و تاکیدات توجه دارند ، آنها چقدر صدای زنگ خطری را که سالهاست به صدا در آمده است شنیده اند ، آنها چقدر به این موضوع ایمان دارند که تباهی اقلیم فارس از صدمات خشکسالی و کم آبی زندگی فرزندان آنان را تباه می کند؟ آیا این پیام هشدار آویزه گوش کشاورزان و بهره برداران کشاورزی و خرده مالکان و زارعین جزء خواهد شد که زمان استحصال آب در این استان از ژرفای 500 متری زمین برا ی کاشت هندوانه گذشته است ؟
آیا این امید وجود دارد که کشاورزان با کلزا و گلرنگ و زعفران آشتی کنند و محصولات کم آب بر را جایگزین ذرت و برنج و محصولات جالیزی کنند؟
مروری بر توصیه های کارشناسانه و نگاهی به دغدغده هایی که بارها از سوی مسئولان استان فارس مطرح شده بیانگر آن است که همه جا صحبت از کشت های جایگزین و کاستن از محصولات آب بر است .
نماینده رهبر معظم انقلاب در استان فارس و امام جمعه شیراز بارها در سخنرانی ها و خطبه های نماز جمعه این موضوع را گوشزد کرده که آب در استان فارس یک موضوع و چالش اساسی است و تامین آن از نان شب هم واجب تر است .
آیت‌الله اسدالله ایمانی با بیان این که با توجه به فرارسیدن فصل گرما و این که استان فارس حدود 9 سال است مداوم با خشکسالی روبرو شده اظهار داشت: فارس امسال 20درصد کمتر از سالهای متوسط بارندگی داشته و مشکلاتی به وجود آمده که باید چاره‌اندیشی کرد و هزینه و مصرف آب صرفه‌جویی لحاظ شود.
امام جمعه شیراز بیان کرد: هم باید به فکر تولید آب برای استان باشیم و مسئولان این را از مسائل جدی استان بدانند و توجه کنند آب در این استان از نان شب مردم هم واجب‌تر است و هزینه و مصرف آن باید حساب شده باشد.
وی افزود: مسئولان به هیچ عنوان اجازه ندهند روان‌آبهای استان خارج شود و همچنین از علم و فناوری و استان‌های همجوار کمک گرفته شود و عموم مردم در شهر و روستا در مصرف آب دقت کنند که عمده آب استان در کشاورزی است اما بازده آن به میزان کافی نیست و باید دقت شود تا با برنامه‌ریزی از کمترین آب بیشترین سود برای استان فراهم آید.
استاندار فارس هم بارها به مسائل آب و لزوم تامین و مصرف بهینه آن تاکید کرده است.
سید محمد علی افشانی تقریبا در همه نشست های مرتبط و کارشناسی به این موضوع به عنوان یکی از اولویت های استان پرداخته است.
به گفته استاندار فارس ما موظفیم به حرف کارشناسان گوش کنیم و ویرانی که امروز در کشور وجود دارد به دلیل این است که روزی کسی فکر می کرد که خیلی می فهمد و کارشناسان نمی فهمند و مردم تاوان این تصمیم گیری ها را تا دهها سال دیگر باید پرداخت کنند.
افشانی گفت: تمام دوستانی که در حوزه‌های آب و کشاورزی حضور دارند، افرادی دلسوز هستند و منافع کشاورزان را دنبال می‌کنند.
وی با اشاره به رایزنی‌های انجام شده با معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، لزوم برگزاری جلسه‌ای برای بررسی نیاز آبی کشاورزان و امکان رفع این مشکل را یادآور و متذکر شد: امروز اولویت ما آب شرب و بعد هم سهم آب بخش صنعت در حد ظرفیتش می باشد.
استاندار فارس افزود: استخوان‌های تمام مسئولان علی الخصوص مسئولان حوزه‌های کشاورزی و آب به واسطه مشکلات کشاورزان به درد می‌آید.
افشانی گفت: روزی به اشتباه اعلام کردند که در گندم خودکفا شدیم و این چاه‌های عمیق و از بین‌رفتن آب‌های زیرزمینی حاصل همان اشتباه است. امروز ما هرچه لطمه می‌خوریم از تصمیمات غیر کارشناسی است که در مقطعی صورت گرفت.
وی مشکل خشکسالی در استان را جدی برشمرد و افزود: اجازه کاشت حتی یک گرم برنج را نخواهیم داد و با جلسه ویژه ای که در آینده خواهیم گرفت میزان آب موجود در پشت سدها را بررسی خواهیم کرد و اگر حتی یک میلیون متر مکعب آب هم بتوانیم در اختیار کشاورزان قرار دهیم این کار را خواهیم کرد.
استاندار فارس افزود: با مذاکراتی که با معاون اول رئیس جمهوری داشتیم مقرر شد تا تیم کارشناسی در استان حضور یابد تا ببینیم برای فارس چه کاری را می توانیم انجام دهیم.
وی ادامه داد: از جمله سیاست های غلط در استان فارس فشار بر بخش کشاورزی و رسیدن به خودکفایی در تولید گندم بود ، من از کشاورزان می خواهم که از کاشت گندم تابستانه و کشت محصولات آب بر تابستانه خودداری کنند و به هشدارها توجه کنند.
اما کشت های جایگزین به عنوان یک رویکرد اصلی در سازمان جهاد کشاورزی استان فارس دنبال می شود و کارشناسان محصولات کم آب بر را به عنوان جایگزینی مناسب به کشاورزان معرفی کرده اند و در گزارشی که این سازمان ارائه داده شاخص های مطلوبی از جایگزینی این محصولات به دست آمده است .
بر اساس این گزارش حدود پنج هزار هکتار گلرنگ ، یک هزار هکتار تریتکاله و سورگوم علوفه ای به عنوان کشت های جایگزین در مزارع کشاورزان ترویج و کاشت شده است .
همچنین محدودیت هایی برای کشت های آب بر مانند برنج و ذرت اعمال و ایجاد شده است وبه جهت ترویج کشت هایی با مصرف آب کمتر کشاوارزان 360هکتار چغندر قند پاییزه را برای اولین مرتبه در شهرستان خنج و قیر و کارزین کشت کرده اند .
جهاد کشاورزی استان فارس همچنین بذرهایی را تامین نمود که با یک یا دو آب بتوان بطور متوسط دو تا سه تن در هکتار محصول تولید کرد.
کشت کلزا به جهت تولید دانه های روغنی و کشت جایگزین را از حدود صفر به بالغ بر سه هزار و 200 هکتار افزایش داده است .
توسعه آبیاری نوین در مزارع صیفی و زمستانی در سالهای اخیر دنبال شده و درحدود 1300هکتار این طرح اجرا شده است که فارس در سطح کشور مقام اول را احراز کرد.
توسعه کشت گیاهان دارویی در سطح استان نیز در برنامه اجرا قرار دارد ، کشت این گیاهان از جمله محصولات کم آب بر و متناسب با محیط های خشک است به طور ویژه در دستور کار قرار گرفته و برای کشت قراردادی آن اقدام کرد و در تمام شهرستان ها دوره آموزشی ترویجی و سایت های الگویی گیاهان دارویی احداث شده است و در سال گذشته حدود 800 هکتار افزایش سطح کشت این گیاهان داشته است، علاوه بر آن در عرصه های منابع طبیعی هم افزایش تولید قابل ملاحظه ای را شاهد بوده ایم .
همچنین تغییر الگوی کشت به عنوان یک رویکرد استراتژیک دنبال شده و حدود 80 هزار هکتار سبزی و صیفی را در فضای باز به حداقل هفت هزار هکتار گلخانه طی یک برنامه پنج ساله توسعه داده است که مصرف آب به حداقل نصف کاهش و در مقابل تولید محصول 10 برابر افزایش داشته است .
توسعه باغ های دیم در اراضی شیب دار در شهرستان های اقلید ، سپیدان ، ممسنی و نی ریز نیز دنبال شده است .
در هر حال افق بلند مدت استان فارس در تامین آب کشاورزی افق روشنی نیست ، سفره های آب زیر زمینی رمقی برای استحصال بیشتر آب ندارند ، سدهای استان تامین کننده آب کشاورزی نیست و ذخیره اندک سدها در اولویت اول تامین کننده آب شرب شهرها و برخی مناطق روستایی و بخشهایی از صنایع استان است، راهکارهای تامین آب از خارج از استان و انتقال آب از دریا به فارس هزینه بر و گران است و در اما و اگرهای فراوان قرار دارد ، از این رو تغییر در الگوی کشت و انتخاب کشت های جایگزین و تغییر فرهنگی و رفتاری در کشاورزان تنها گزینه ای است که باید بیشتر و بهتر به آن پرداخت و آن را دنبال کرد .
گزارش خطا
آخرین اخبار