میدان گازی پارس جنوبی (یا گنبد شمالی در بخش قطری)، بزرگ‌ترین میدان گازی مستقل جهان است که با داشتن 2/34 تریلیون مترمکعب گاز استحصال پذیر، حدود ١٩درصد از کل ذخایر گازی جهان را در خود جای داده است. این میدان گازی علاوه‌بر ذخایر عظیم گاز طبیعی، حدود ١٦ میلیارد بشکه میعانات گازی استحصال پذیر، نفت و مقادیر فراوانی هلیوم دارد.
این میدان گازی در عمق بیش از 3000 متری از بستر خلیج فارس و در محوطه‌ای به وسعت 9700 کیلومتر مربع واقع شده است. حدود 3700 کیلومتر مربع از این میدان مشترک، در آب‌های سرزمینی ایران و حدود 6000 کیلومتر مربع از آن در آب‌های قطر واقع شده است.
براساس برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی، تقریبا حدود ده تریلیون مترمکعب از گاز استحصال پذیر این میدان، در بخش ایرانی آن واقع شده است که حدود ٣٠ درصد از کل ذخایر گازی کشور و 5/4 درصد از ذخایر گازی دنیا را شامل می‌شود.
جلو افتادن قطر در دوران تحریم
نتایج برخی برآوردها نشان می‌دهد ارزش خام فروشی گاز میدان پارس جنوبی، سالانه تا 4 هزار و ٤٠٠ میلیارد دلار و در صورت تبدیل به ارزش افزوده، به بیش از هشت هزار و ٨٠٠ میلیارد دلار و حتی پنج تا ده برابر این مبلغ افزایش می‌یابد.
در حال حاضر قطر، معادل ١٦ فاز پارس جنوبی را به مرحله تولید رسانده و چیزی در حدود دو برابر ایران (٦٥٠ میلیون مترمکعب در روز) از این میدان مشترک تولید می‌کند. ایران بابت هر روز تاخیر در بهره‌برداری از فازهای باقیمانده پارس جنوبی حدود صد میلیون دلار ضرر می‌کند و برای تحقق اهداف توسعه‌ای در پارس جنوبی ایران باید ماهانه یک میلیارد دلار تامین مالی و هزینه کند. طبق قراردادهای بسته شده در پارس جنوبی باید ٤٣ میلیارد دلار منابع مالی برای توسعه این میدان مشترک هزینه شود که تاکنون در مجموع برای توسعه فازهای گازی این میدان مشترک بیش از ٣٤ میلیارد دلار پرداخت شده است.
توسعه فازهای جدید پارس جنوبی در سایه تحریم
بنابراین ایران برای استفاده حداکثری از ظرفیت میدان گازی پارس جنوبی، به اولویت‌بندی بودجه و پروژه‌ها اقدام کرد و توانست به‌تدریج فازهای مختلف را به بهره‌برداری برساند. بر این اساس، سال گذشته با بهره‌برداری از برخی فازها، بیش از صد میلیون مترمکعب به تولید میدان گازی پارس جنوبی افزوده شد. اواخر سال 1393 بزرگ‌ترین فاز پارس جنوبی یعنی فاز 12 توسط متخصصان داخلی به بهره‌برداری رسید.
نکته قابل توجه این بودکه توسعه این فاز در سال‌های تحریم و به‌طور کامل توسط نیروهای ایرانی انجام شد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد با راه‌اندازی کامل فاز ۱۲ پارس جنوبی که معادل ۳ فاز استاندارد است، حدود شش میلیارد دلار درآمد تنها از تولید گاز این فاز طی یک‌سال عاید کشور می‌شود.
همچنین قرار است تا پایان سال نیز با بهره‌برداری از تعداد دیگری از فازهای پارس جنوبی، یکصدمیلیون مترمکعب دیگر به تولید گاز کشور اضافه شود.
البته در راس فازهایی که امسال به بهره‌برداری رسید، فازهای 15 و 16 قرار دارند. سهم فازهای ١٥ و ١٦ پارس جنوبی از این افزایش تولید، بیش از ٥٠ میلیون مترمکعب در نظر گرفته شده است. تولید دست کم ٥٠ میلیون مترمکعب گاز در فازهای ١٥ و ١٦ پارس جنوبی، سبب جلوگیری از واردات فرآورده‌های نفتی و صرفه جویی ارزی قابل توجهی می‌شود و این مسأله یکی از محورهای سیاست اقتصاد مقاومتی در حوزه گاز را به بهترین شکل رقم می‌زند.
همزمانی ساخت فازهای ١٥ و ١٦ با شروع تحریم‌های بین‌المللی بر ضد کشورمان سبب شد برخی کارشناسان لقب ایرانی‌ترین فاز پارس جنوبی را به آن بدهند. تاخیر تقریبا پنج ساله به سبب تحریم و بحث مدیریتی در این طرح، خسارت‌های زیادی وارد کرد به طوری که براساس برآوردهای اولیه، درآمد حاصل از یک روز فعالیت این فاز بیش از 4/19 میلیون دلار است.
با افتتاح فازهای 15 و 16 سالانه بیش از 4/6 میلیارد دلار درآمد نصیب کشور می‌شود. علاوه‌بر فازهای 15 و 16 گفته می‌شود بخش‌هایی از فازهای 17 و 18 نیز در سال جاری به بهره‌برداری خواهد رسید. بر این اساس، ظرفیت تصفیه و شیرین سازی گاز پالایشگاه فازهای 17 و 18 تا پایان سال جاری به 40 میلیون متر مکعب در روز افزایش می‌یابد .
بهره‌برداری از بخش‌هایی از فازهای19، 20 و 21 نیز در دستور کار قرار دارد که با اجرایی شدن آن، زمینه افزایش یکصد میلیون متر‌مکعبی تولید گاز کشور فراهم می‌شود.
بسته شدن پرونده پارس جنوبی تا 2 سال دیگر
پرونده توسعه فازهای پارس جنوبی تا پایان سال 96 بسته شده و همه فازهای باقیمانده این میدان عظیم گازی به‌جز فاز 14 به بهره‌برداری خواهند رسید. با بهره‌برداری کامل از پارس جنوبی، ظرفیت تولید گاز کشور به بیش از یک میلیارد مترمکعب در روز افزایش خواهد یافت. با دستیابی به این هدف، علاوه‌بر تامین کامل نیاز داخل، فرصت صادرات گسترده گاز به کشورهای همسایه، اروپا و جنوب آسیا فراهم می‌شود.
