بیش از 206 هزار کیلومتر انواع راه شامل آزادراه، بزرگراه، راه اصلی و فرعی و روستایی در کشور وجود دارد که امروز به عنوان یک سرمایه مهم و ملی قلمداد می‌شود و نگهداری آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
براساس تحقیقات و آمارهای موجود در ایران 90 درصد جابه‌جایی کالا و مسافر از طریق سامانه جادهای انجام می‌شود و در همین راستا حفظ جسم راه و حریم جاده از اهم وظایف وزارت راه و شهرسازی تلقی می‌شود.
مسافران در جاده‌ها بارها با تابلوهای «راهداری در خدمت مردم» در مسیر سفرهای جادهای مواجه شده‌اند، اما اغلب آنها از حریم و لزوم صیانت از آن چیزی نمی‌دانند و البته حق شهروندان است که با آگاهی به این منظر بنگرند و به تبعیت از آن، آگاهی در این خصوص به حفظ حقوق شهروندی کمک شایانی خواهد کرد.
* صیانت از حریم راه‌ها به منظور توسعه آتی راه
استان تهران به دلیل شرایط جغرافیایی و طبیعی خود، نزدیکی شهرها، روستاها و ارزش افزوده بالای زمین، همواره استانی مهم تلقی شده است؛ در سال‌های اخیر نیز با افزایش ناگهانی و صعودی جمعیت، اغلب راه‌های این استان از دوخطه به چهارخطه تبدیل شده‌اند؛ حریم راه برای این استان نقش «حافظ شرایین» را عهده‌دار است و هرگونه عدول از حفظ حریم راه‌ها سبب ساز تصلب شرایین این استان در آینده‌ای نزدیک خواهد شد.
در سال‌های اخیر رسیدگی به تقاضاهای بی شمار برای تفکیک اراضی مجاور حریم راه‌های این استان به فرآیندی طولانی برای حاکمیت این راه‌ها (اداره کل راه و شهرسازی استان تهران) تبدیل شده است و یکی از دلایل این موضوع نبود آگاهی شهروندان از مبحث حریم راه و ضرورت حفظ این سرمایه ملی است.
از طرفی با افزایش جمعیت و رشد فزاینده ترافیک و تولید خودرو، محورهای مواصلاتی استان تهران بیش از پیش نیاز به ارتقاء، توسعه و تعریض دارند، اگر چه طی 8 سال اخیر عزم بزرگی برای این مهم صورت گرفته، اما هنوز پاسخگوی نیاز نیست.
* نگهداری از حریم راه‌ها وظیفه ذاتی راهداران
حفظ و نگهداری راه‌های موجود یکی از وظایف ذاتی و اصلی راهداران (ادارات کل راه و شهرسازی) تلقی می‌شود که با وجود محدودیت‌های اعتباری و مالی با تکیه بر تلاش راهداران در این مسیر گام‌های ارزنده‌ای برداشته‌اند.
قلع و قمع تابلوهای غیر مجاز، منظر آرایی، شستشوی علائم و تابلوهای ایمنی، زیباسازی مبلمان جادهای، شانه‌سازی، لکه‌گیری رویه راه‌ها، نگهداری از ابنیه و تونل‌ها، حذف اختلاف سطح در جاده‌ها، ریزش‌برداری از حریم راه‌ها و از این قبیل از جمله عملیات مستمر و در حال اجرای همیشگی راهداران است.
راهداران حریم راه را خط قرمز همیشگی خود می‌دانند و هرگونه تجاوز به حریم را به دقت دنبال کرده و در راستای حذف آن از طریق قوانین مصوب کشوری و هماهنگی با نیروی انتظامی اقدامات لازم را به‌عمل می‌آورند.
* سه ماده قانونی که وزارت راه را موظف به حفظ و حراست از حریم جاده کرده است
طبق ماده 6 قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن مصوب 7/4/1394 اقدام به هرگونه عملیاتی که موجب خرابی جاده شود، همچنین ایجاد هرگونه مستحدثات یا درخت کاری یا زراعت یا اقدام به حفاری در حریم قانونی راه‌ها بدون اجازه وزارت راه ممنوع است؛ وزارت راه مکلف است با حضور نماینده دادسرا و در نقاطی که دادسرا نباشد با حضور نماینده دادگاه بخش مربوطه این قبیل مستحدثات یا درختکاری، زراعت و حفریات را با تنظیم صورت مجلس رأساً قلع و آثار تجاوز را محو کند.
طبق ماده 2 قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن مصوب 24/2/1379 ریختن زباله، مصالح ساختمانی، روغن ترمز و نظایر آن و یا نصب و استقرار تابلو یا هر شی ء دیگر در راه‌ها و حریم قانونی آنها در داخل یا خارج از محدوده قانونی شهرها و همچنین هرگونه عملیات که موجب اخلال در امر تردد وسایل نقلیه می‌شود و نیز ایجاد راه دسترسی توسط اشخاص حقیقی ممنوع است.
طبق ماده 5 قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن مصوب 24/2/1379 ایجاد هرگونه ساختمان و دیوارکشی و تأسیسات به شعاع 100 متر از انتهای حریم راه‌ها ممنوع است.
همچنین طبق ماده 4 قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن مصوبه سال 1379 هیئت وزیران، مأموران وزارت راه موظف هستند، از اجرای هرگونه عملیات در حریم راه‌ها بدون طی مراحل قانونی و هماهنگی لازم جلوگیری کنند.
در ماده 6 آیین‌نامه اجرایی تبصره 3 ماده 17 اصلاحی قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن مصوب 1379 چنین آمده است: دستگاه‌های اجرایی مکلف هستند، به محض دریافت ابلاغ کتبی وزارت راه در مورد توقف عملیات به دلیل مسایل اضطراری یا مشاهده تخلف از مفاد توافق و نظایر آن نسبت به توفق عملیات حداکثر ظرف 24 ساعت از تاریخ ابلاغ اقدام کنند و در صورت استنکاف دستگاه‌های اجرایی وزارت راه طبق تبصره 1 ماده 6 قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن مصوب 1379 اقدام خواهد کرد.
* آرامش بصری سفرهای جادهای منوط به حفظ حریم
90 درصد از سفرها در ایران، از طریق سیستم حمل و نقل جادهای انجام می‌شود، جاده اولین امکانی است که به ذهن شهروندان در تعطیلات رسمی کشور و یا اعیاد ملی و مذهبی خطور می‌کند و به همین دلیل حفظ حریم راه‌ها در آرامش بصری شهروندان نقش بارزی خواهد داشت.
* صیانت از حریم جاده‌ها برای نسل‌های آتی
ایجاد زیرساخت‌ها و توسعه راه‌ها تلفیق شقوق مختلف حمل و نقل از قبیل هوایی، ریلی و جادهای منوط به حفظ حریم راه‌ها است، طی چند سال اخیر ریل‌گذاری در حاشیه و حریم راه‌ها به‌خصوص در استانی نظیر تهران به وضوح قابل رویت و پیگیری است، چنانچه حفظ حریم با مشکل مواجه شود، مطمئناً در سرعت بارگذاری‌های ریلی تأثیر کاهنده‌ای خواهد داشت.
* حریم راه و امکان ایمن‌سازی
از دیگر موارد اهمیت حفظ حریم راه‌ها اعمال برنامه‌های ایمنی جادهای در حریم متناسب با نیاز روز است.
* ساخت و سازهای غیر مجاز در حریم راه‌ها عامل تصادف
ساخت و سازهای غیر مجاز در حریم راه‌ها از مهمترین عوامل تأثیر‌گذار در بروز تصادفات رانندگی محسوب می‌شود، هرگونه ساخت و ساز غیر مجاز در حریم راه‌ها به معنای استقبال از حوادث ناگوار ترافیکی و امکان بروز تصادف‌های با ضریب شکنندگی و صدمه بالا محسوب می‌شود.
در استانی نظیر تهران جاذبه‌های طبیعی در اغلب محورهای استان نظیر اوشان، فشم، لواسان، کن، سولقان و دماوند، سودجویان را به ساخت و سازهای غیرمجاز ترغیب می‌کند و راهداران باید در این زمینه با هوشیاری کامل عمل کنند.
* حفظ حریم راه‌ها مصداق حفاظت از بیت‌المال
حفظ حریم راه به عنوان اموال عمومی مصداق حفاظت از بیت‌المال تلقی می‌شود و آن را همانند معیار و ملاک توسعه صنعتی خوانده‌اند، در همه کشورها، توسعه راه‌ها نماد «توسعه ملی» قلمداد می‌شود و از مهمترین زیرساخت‌های توسعه راه، مباحث مربوط به حریم و آزاد بودن آن با هدف توسعه است.
* آگاهی شهروندان و لزوم برخورد با دستفروشان در حریم راه‌ها
اگر شهروندان نسبت به خطرات توقف خودرو در حریم راه آگاهی داشته باشند و از این کار اکیداً پرهیز کنند، راهداران نیز در جمع آوری دستفروشان با قدرت و توان بیشتری وارد عمل خواهند شد؛ شهروندان ایرانی باید بدانند که هر ساله قسمت زیادی از اعتبارات صرف حفاظت از حریم راه‌ها می‌شود، آگاهی از این موضوع و عدم توقف در حاشیه راه، گزارشِ ساخت و سازهای غیر مجاز به مراجع ذی‌صلاح و یا گشت‌های راهداری نماد بارز شهروندان آگاه و مسئول و آگاهی از حقوق شهروندی است.
* مطالعه موردی: قلع و قمع تابلوهای غیر مجاز در حریم راه‌های استحفاظی رباط کریم
در ابتدای سال 93 در ورودی شهر رباط کریم از مسیر آزادراهی تهران – ساوه و در محورهای آلارد، وهن‌آباد و جاده قدیم ساوه، شهرداری رباط کریم به نصب «تابلوهای خیر مقدم» اقدام کرد، اما معاونت راهداری اداره کل راه و شهرسازی استان تهران و راه و شهرسازی رباط کریم در چندین مورد اخطار و نامه نگاری تخلف شهرداری رباط کریم را یادآوری کردند، اما با وجود مذاکرات و مکاتبات مکرر صورت گرفته هیچ تعاملی در جهت رفع آثار تجاوز از حریم قانونی راه مشاهده نشد.
در نهایت در اوایل آبان‌ماه جاری ضمن انجام هماهنگی با مقامات قضایی و انتظامی و در حضور مأموران کلانتری، ناظر حریم، مشاور حقوقی و گشت‌های راهداری، نسبت به اعمال قانون و رفع آثار تجاوز (قلع و قمع 3 عدد تابلو ) اقدام شد؛ در این شرایط نهادهای شهرستانی در آگاهی از مواد صریح قانونی باید با دقت و آگاهی بیشتر عمل کنند.
به هر حال زمان آن رسیده است که شهروندان با آگاهی از حقوق خود، با حساسیت بیشتری با راهداران و مسئولان همراه شوند.
