ایران اکونومیست-در همین حال، کاهش حجم و ارزش معاملات تصویر ناامیدکننده‌ای را نزد فعالان بازار تصویر کرده تا جایی که ذوب ارزش سهام با حجم اندک معاملات رقم می‌خورد.
در این میان، از ابهام در چشم انداز دستیابی به توافق جامع هسته‌ای تا نهم تیر ماه و احتمال تمدید چند ماهه مذاکرات به‌عنوان توجیهی در جهت سرریز شدن کاسه صبر سهامداران و به راه افتادن موج جدید فروش‌های افراطی یاد می‌شود. با این وجود، نگاهی به تجربیات گذشته نشان می‌دهد که بورس تهران در تخمین تحولات سیاسی (مثلا برآورد نتیجه مذاکرات در ضرب الاجل‌های پیشین هسته‌ای یا برنده انتخابات ریاست‌جمهوری) هیچ‌گاه خوب عمل نکرده و معمولا سیر وقایع در عمل در جهت مخالف پیش‌فرض‌های اهالی بازار رقم خورده است. حال باید دید آیا بدبینی کنونی نیز در ذیل همان اشتباهات مکرر در پیش‌بینی‌های سیاسی فعالان بورس تهران می‌گنجد یا با تمدید زمان مذاکرات در نهم تیرماه، سناریوی رخوت و انتظار در بازار سهام فعلا ادامه خواهد یافت.
در کجای سیکل رکود هستیم؟
بازار سهام ایران مشابه همه بازارهای مالی دارای سیکل‌های متناوب رونق و رکود است.
مطالعه این چرخه‌های رفتاری می‌تواند در تخمین رفتارهای آتی بازار بر مبنای الگوهای تاریخی موثر واقع شود. بر این اساس، مطالعه فراز و فرودهای سهام در دودهه گذشته حاکی از آن است که طول عمر دوره‌های رکود حداکثر دو سال و به‌طور میانگین حدود 18 ماه بوده است. اگر زمان بررسی خود را به 10 سال اخیر محدود کنیم، مشخص می‌شود که طولانی ترین رکود مربوط به آغاز مسائل مربوط به پرونده هسته‌ای در سال 83 بوده که دو سال به طول انجامید. دومین رکود که به‌عنوان کوتاه ترین و سریع‌ترین دوره رکود تاریخ بورس تهران شناخته شده مقارن با بحران جهانی اقتصاد از شهریور 87 آغاز و در بهار 88 پایان پذیرفت.
رکود سوم، از اوایل سال 90 شروع شد و در نیمه سال 91 پایان پذیرفت. نکته شباهت دیگر در بین رکودهای متناوب این است که نسبت قیمت به درآمد سهام، به‌عنوان شاخص ارزش‌گذاری، در اواخر دوره رکود به کمتر از 5 واحد سقوط می‌کند. با این اطلاعات، مقایسه شرایط امروز بورس تهران با روند تاریخی جالب توجه است. از یکسو، سیکل رکود فعلی از 15 دی ماه 92 آغاز شده و اکنون وارد هجدمین ماه خود شده که مطابق با طول عمر متوسط دوره‌های رکود در دو دهه گذشته است. از سوی دیگر، نسبت‌های قیمت بر درآمد سهام دیروز به محدوده 2/ 5 واحد رسیده است. این در حالی است که هنوز مجامع بخش مهمی از شرکت‌های بورسی به منظور تقسیم سود برگزار نشده و با برگزاری مجامع تا پایان تیر ماه، با فرض کاهش قیمت سهام به میزان سود تقسیمی این نسبت به حدود 9/ 4 واحد می‌رسد. در این شرایط، می‌توان گفت پس از سقوط 40 درصدی شاخص قیمت از اوج دی ماه 92 (که شدیدترین سقوط تاریخی بورس تهران در طول نیم قرن فعالیت به شمار می‌رود) اکنون چه به لحاظ زمانی و چه به لحاظ ارزش‌گذاری نشانه‌های نزدیک بودن پایان دوران رکود بر اساس الگوی تاریخی دیده می‌شود. در این شرایط، بازار به دنبال محرک‌هایی از جنس اخبار برای تغییر روند خود خواهد بود؛ اخباری که در موقعیت فعلی طبیعتا باید سراغ آن را از تعیین تکلیف مذاکرات هسته‌ای در فصل تابستان گرفت که می‌تواند در صورت موفقیت، زمینه‌ساز افزایش خوش‌بینی سرمایه‌گذاران و رشد P/ E و در شرایط ناکامی، ایجاد‌کننده چشم‌انداز تورمی در قیمت‌های فروش و متعاقبا صعود سودآوری و قیمت‌های اسمی سهام باشد.
نکات مهم از مجامع پرشمار
این روزها سهامداران بورس تهران شاهد ترافیک سنگین برگزاری مجامع سالانه هستند تا جایی که بعضا در یک روز، مجامع چند شرکت به‌صورت همزمان برگزار می‌شود. این گردهمایی‌ها از آنجا که امکان ارتباط مستقیم با مدیران شرکت‌ها را فراهم می‌کند حاوی فرصت مهمی برای اطلاع از آخرین تحولات صنایع و اقتصاد کشور است. در همین راستا، در مجمع سالانه شرکت پتروشیمی شازند بر موثر بودن کاهش قیمت نفت بر افت سودآوری شرکت‌های پتروشیمی با خوراک مایع تاکید شد. در عین حال، این شرکت با مشکلات تامین خوراک به دلیل اختصاص ظرفیت پالایشگاه شازند به تولید بنزین مواجه است که منجر به تمایل به واردات خوراک حتی از کشور عراق شده است. همچنین سهامداران «شاراک» با توجه به برگشت ناگهانی قیمت‌های نفت و موجودی خوراک ارزان قبلی از فصل زمستان انتظار گزارش مناسبی را در عملکرد سه ماهه از این شرکت دارند. در مجمع گروه صنعتی بارز بر اقدامات حمایتی دولت از صنعت لاستیک شامل حذف اختصاص ارز مبادله‌ای به واردات لاستیک و افزایش متوسط تعرفه واردات این محصول از 8 به 15 درصد تاکید شد. با این حال، کماکان فشار رقبای وارداتی بر سر لاستیک‌سازان داخلی احساس می‌شود تا جایی که از ابتدای زمستان گذشته تا کنون، محصولات «پکرمان» حدود 10 درصد افت نرخ داشته‌اند و یک کاهش 5 درصدی نرخ دیگر نیز برای حفظ مزیت رقابتی مورد انتظار است؛ ضمن آنکه قیمت کائوچوی طبیعی به‌عنوان ماده اولیه مهم شرکت روند افزایشی بیش از 20 درصد در ماه‌های اخیر داشته است. در مجمع تولید برق عسلویه مپنا، به آغاز اجرای طرح نیروگاه سیکل ترکیبی به ارزش 400 میلیارد تومان در سال جاری اشاره شد که تا سال 97 به بهره‌برداری می‌رسد. این نیروگاه نسبت به مکانیزم فعلی مبنی بر تولید برق از گاز، بهره‌وری و حاشیه سود بالاتری برای سهامداران «بمپنا» به همراه خواهد داشت. همچنین در این مجمع به مطالبات 580 میلیارد تومانی شرکت از دولت اشاره شد که نرخ جریمه 14 درصدی برای این حساب‌های دریافتنی معوق در حساب‌ها در نظر گرفته می‌شود. در مجمع شرکت نفت ایرانول بر ایجاد مشکلات در فروش شرکت‌های روانکار تاکید شد که موجب افزایش فروش‌های اعتباری و تاخیر در وصول مطالبات شده است. علاوه بر این، «شرانل» برای مقابله با این مشکل به ارائه تخفیفات نقدی به جای فروش مدت‌دار محصول روی آورده است. در مجمع سالانه لیزینگ بهمن، کاهش حاشیه سود واگذاری خودرو ناشی از تفاوت قیمت کارخانه و بازار درخصوص محصول اصلی (کشنده فاو) مورد بحث قرار گرفت. با این حال، «ولبهمن» با افزایش سرمایه از 60 به 100 میلیارد تومان در‌صدد افزایش ظرفیت اعتباری و تحقق رشد سودآوری نسبت به پیش‌بینی فعلی بودجه خود در سال 94 است. در مجموع، گفتار مشترک اکثر مجامع بورسی در سال جاری عبارت از رکود فروش، پر بودن انبارها و کاهش تقاضای مصرفی است که دلالتی آشکار در زمینه حاکمیت فضای رکود و انتظار بر اقتصاد کشور دارد. در این وضعیت می‌توان گفت ایجاد چشم‌انداز رشد سودآوری برای اکثر بنگاه‌ها نسبت به بودجه‌های کنونی در سال 94 فراهم نیست و از این رو آثار توافق احتمالی بر بازار سهام تنها از محل افزایش انتظارات و رشد قیمت‌های سهام در کوتاه‌مدت محقق می‌شود. به این ترتیب، در بررسی چشم‌انداز تغییرات آتی نسبت P/ E، تحقق افزایش مخرج کسر یعنی سودآوری شرکت‌ها در افق کوتاه‌مدت بعید است و رونق احتمالی بازار سهام تنها از محل رشد صورت کسر و افزایش نرخ سهام نسبت به سطح سودآوری فعلی قابل تصور خواهد بود.
