آیا نباید برای نجات کشاورزی فکری اساسی کرد

نقش کشاورز و کشاورزی در اقتصاد ملی کشور بسیار روشن و آشکار است. متاسفانه همیشه این طبقه مولد در اقتصاد ما در جایگاهی دیده می شود که دارای موقعیت و شأن مناسب ا ز منظر اقتصادی نیست. با توجه به اینکه در حال حاضر 85-80 درصد مواد غذایی جامعه و 90 درصد مواد اولیه مورد نیاز صنایع غذایی کشور از محصولات تولید داخل تأمین می شود. علاوه بر این در حال حاضر 16 درصد تولید ناخالص ملی، 22 درصد اشتغال و 25 درصد صادرات کالاهای غیر نفتی کشور را به خود اختصاص داده است یعنی کشاورز و کشاورزی در اقتصاد ملی کشور دارای جایگاه مهم می باشد. به همین دلیل باید به کشاورزان کمک کرد تا بتوانند همچنان نقش خویش را که تولید ملی و تأمین غدای جامعه است را به خوبی ایفا نمابند

با توجه باتأکیدات فراوان مسئولین کشور در سالیان گذشته و صرف هزینه های هنگفت در این بخش، امروز باید شاهد شکوفایی و رشد این بخش به گونه ای باشیم که حداقل کشاورزان در وضعیت و موقعیت بهتری از نظر بنیه اقتصادی باشند.

رسیدگی به علل این امر ریشه در تئجه و واکاوی مسائل مختلفی دارد. در این مبحث به عرضه و بازاریابی بخشی از تولیدات کشاورزی پرداخته خواهد شد. مواد غذایی تازه نیاز روزمره آحاد جامعه می باشد و کشور ناگزیر است این بخش از نیاز شهروندان شهرهای مختلف یعنی تأمین، توزیع و عرضه سبزی و صیفی مورد نیاز را از منابع داخلی تأمین نماید.

علل توجه به این بخش:

به دلیل آسیب پذیر بودن این تولیدات ضروری است که در بازارهای محلی و در داخل کشور تولید گردد.

با توجه به شرایط اقلیمی خاص کشور در منطقه برای تولید سبزی و صیفی، این پتانسیل وجود دارد که علاوه بر تأمین نیاز داخلی بخشی از نیاز کشورهای همجوار در خارج از فصل را نیز به راحتی تأمین و تولید نماییم.

سبزی و صیفی نسبت به کشت های دیگر نیازمند نیروی انسانی بیشتری بوده که بخشی از نیروی کار در این بخش مشغول خواهند شد.

نیاز آبی این محصولات عمدتاً پائین تر (38 درصد) از سایر محصولات می باشد.

تولید در واحدهای کوچک و خانوادگی مقرون به صرفه بوده، در حالیکه برای بسیاری از محصولات دیگر واحدهای کوچک غیر اقتصادی هستند.

سبزی و صیفی نیاز روزمره و از مایحتاج ضروری خانوارها می باشد که باید با ارزانترین قیمت ممکن در اختیار آنان قرار گیرد.

سرعت تولید و گردش سرمایه در تولید سبزی و صیفی بسیار بالا می باشد.

با توجه به اینکه ارزش تجاری محصولات غذایی و کشاورزی ما در سال 92-91 بالغ بر 18 میلیارد و 412 میلیون دلار می باشد، تنها 2/5 میلیارد آن مربوط به صادرات می باشد که جا دارد با توجه به پتانسیل موجود برای برقراری تراز تجاری، توسعه زراعت و تولید محصولات خارج از فصل را گسترش و سودآور نماییم.

تأمین سلامت جامعه از طریق مصرف غذای سالم هم به لحاظ ارزش غذایی و مواد عاری از هر گونه مواد زائد، مضر و تهدید کننده سلامت جامعه .

نهادهای مسئول سازمانهای تحقیقاتی و مراکز دانشگاهی مطالعات مختلف و موثری بر روی مسائل مختلف کشاورزی انجام داده اند .متاسفانه هیچگاه این تحقیقات عملیاتی نشده اند تا نقاط قوت و ضعف آنها مشخص تا اصلاح وثمره آن برای جامعه کشاورزی و سیستم مرتبت مشخص گردد.

اما یک مسئله مهم در فرآیند عرضه این ضرورت را مشخص میکند تا با توجه به اختلاف بسیار بالای مابه التفاوت قیمت سهم تولید و مصرف کننده وحتی اختلاف مشهود بین قیمت تمام شده وفروش یعنی میزان ضرریکه متوجه تولید کننده می شود. این زیان همواره دوطرفه است یعنی تولید کننده و مصرف کننده نیز چنانچه ارزش ضایعات بدان اضافه گردد ضررهنگفتی خواهد بود که به جامعه تحمیل میشود.همانطور که به ضرورت تولید و کشت سبزی وصیفی اشاره شد نا پایداری در تولید و در بازارموجبات خسارت در همه جنبه های اقتصادیاجتماعی سیاسی امنیت ملی اتلاف منابع و حتی تبعات زیست محیطی را به دنبال خواهد داشت.

یعنی با توجه به رقم بالای زیان وارده به بدنه ضعیف اقتصاد ملی دراین شرایط حساس اقصادی ملی و نا امنی و بحرانی خارجی آن را به یک فرصت تبدیل نموده و بخشی از این زیان در خدمت اصلاح سیستم بازار یابی وعرضه محصولات سبزی و صیفی قرار داده وبا یک بار هزینه کردن برای همیشه موجبات بهبود کشاورزی در بخش ذکر شده گردیم وضیعت زندگی معیشت کشاورزان ارتقاء یافته و مزارع آنان هم از نظر فنی و تکنولوژیکی توسعه یافته صنایع وابسته ومشاغل مرتبت رونق یابد و امکان شرایط زندگی بهتر را نیزبه شهر وندان فراهم نماییم.

نگاهی به بازاربرخی محصولات کشاورزی در ابتدای سال جاری تا جاییکه منابع اجازه می داد شاید تا اندازه ای راه را فراروی ما قراردهد. کشاورزان به عنوان ذینفعان اصلی و دولت که حامی یکی از پر ریسکترین و حیاتی فعالیت های حرفه ای جامعه و تامین وامنیت غذایی کشور و ایجاد اشتغال در کارنامه خود دارد در سیاست گذاری اقتصادی خود این موضوع را بیش از پیش مورد توجه قرار داده و با برنامه ریزی هدایت ومدیریت آن همراه با استفاده از مراکز آموزشی و تحقیقاتی ومطالعاتی جهت پایش وارزیابی راههای برگزیده را نظارت نموده تا از این چالش وتنش های هر ساله قدری رهایی یافته ودر یک بسترمناسب راهی را که کشورهای پیشرفته بخدمت گرفته و به نتایج مطلوبی هم رسیده اند را بکار بندیم.مد نظر قرار دادن شرایط کنونی کشور و رعایت ارزشهای فرهنگی و اصلاح روابط و ساختار بازار فعلی را در تهیه طرحی در خور بازار لازمه ایفای نقش دولت است.

قیمت تمام شده منطقی وقیمت گذاری عادلانه حق مردم اعم از تولید کننده و مصرف کننده است. اختلاف قیمت بسیار زیاد فعلی بین تولید ومصرف منافعی برای تولید کننده ومصرف کننده ندارد. این اختلاف را باید با برنامه ومدیریت راتعدیل نمود.این چرخه باید بشکل معنا داری همه دست اندرکاران خدمات مربوطه را دربر گیرد و به عنوان یک استراتژی راهبردی بکارگرفت تا درک متقابل و تعامل لازم بین همه آنها ایجاد نمود.

بنابراین در پی تهیه سلسله گزارشی در خصوص وضعیت روز کشاورزی، بخشی از مسائل و موضوعات را با توجه به گزارشات موجود رسمی (ترجیحاً) و گزارشات میدانی مورد بررسی و در اختیار قرار داده خواهد شد.

در گزارش حاضر وضع کشاورزان در سال جاری و ماحصل تولید یک سال گذشته آنان در بخش سبزی و صیفی مورد توجه خواهد بود. با توجه به اطلاعات نگارنده از وضعیت کشاورزی استان هرمزگان که تقریباً مشابه کشاورزان استان بوشهر، بخش هایی از استان سیستان و بلوچستان، جنوب استان کرمان (جیرفت) و بخش هایی از فارس بوده قابل تعمیم به آن استان ها نیز می باشد و می توان در کشت پاییزه این استان ها که نیاز فصل پاییز و زمستان و ماه های آغازین بهار را نیز شامل می شود را مورد توجه جدی قرار داد.ابتدا به بررسی وضعیت موجود، مشکلات و نارسایی ها و در مرحله دوم نیازها و در گام سوم راه کارها ارایه خواهد شد.

با توجه به عوامل ذکر شده در خصوص تولید سبزی و صیفی در کشور و با عنایت به ارزش اقتصادی بخش سبزی و صیفی، تعداد کشاورزان و کارگران شاغل در این بخش و نیاز روز افزون به منبع غذایی توجه به توان اقتصادی و بالا بردن ارزش و جاذبه آن سرمایه گذاری در این بخش را می طلبد . همچنین باید توجه ویژه ای را بدان معطوف نمود تا کشاورزان بتوانند به تولید ادامه داده و نیاز جامعه را با حداقل قیمت اقتصادی ممکن تأمین نمایند و گردش سرمایه و راندمان مطلوب ادامه یابد.

با توجه به مطالعات انجام شده در سال های گذشته * عرضه، فروش، بازاریابی و سازماندهی بازار در مقایسه با کشورهای پیشرفته این امر نیازمند توجه ملی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده تا با برنامه ریزی مناسب سامان وسازمان یابد. لذا برای نیل به این مقصود از مطالعات انجام شده بهره می گیریم:

(مطالعات انجام شده در مرکز پژوهشها و برنامه ریزی اقتصادی در بررسی ابعاد اقتصادی ضایعات محصولات کشاورزی در ایران توسط دکتر عبدالرحمن شادان)

ضایعات یکی از صدمات وارده به کشاورز، مصرف کننده و در نهایت اقتصاد ملی می باشد که در جای خود قابل تأمل است که موجب افزایش بهای تمام شده کالای مورد مصرف می گردد که به طور مشخص دو پیشنهاد را مطرح نموده:

1- مدیریت و سازماندهی قبل و پس از برداشت به منظور پر کردن شکاف قیمتی زیاد بین قیمت سرخرمن و خرده فروشی

2- فقدان امکانات بازاریابی(انبار، بسته بندی، حمل و نقل، جاده، خدمات، تسهیلات و بازاریابی)

چون این مطالعه انجام شده مربوط سال 1387 میباشد در بخش جاده وراه بهبودحاصل شدهاست.اما باقی مشکلات به قوت خود باقی است.

در حقیقت بخش 1 بیشتر مدیریتی است و بخش 2 مدیریت، سازماندهی، ساختار سازی و برنامه ریزی وسیع امکانات مادی، فکری جهت رسیدن به اهداف بخش 1 خواهد بود.

برای ارزیابی قیمت هاتهیه شده در حوزه معاونت اقتصادی وراهبردی ریاست جمهوری استفاده میشود:

قیمت های سرخرمن در بهار سال 1393 در محل عرضه عمده می باشد(معاونت اقتصادی دولت جمهوری اسلامی ایران)

مبنای محاسبات

قیمت تمام شده محصول در بهار سال جاری بطور دقیق از کزارش های معاونت اقتصادی و برنامه ریزی ریاست جمهوری و قیمت خرده فروشی سال.1393بانک مرکزی با دقت زیادی در دسترسی می باشد که قیمت محل تولید (سرخرمن) در سه مقیاس بالاترین قیمت، کم ترین قیمت و قیمت میانه ملی آورده شده. آنچه مسلم است بالاترین و پایین ترین قیمت نمی تواند مبنای عمل باشد پس میانگین قیمت تهیه شده را مبنای عمل قرار می دهیم.

همین منبع نرخ فاکتورهای مورد استفاده در بخش کشاورزی را نیز برای استان های مختلف ذکر نموده است مانند نرخ کارگر مورد استفاده اعم از زن و مرد با توان های مختلف و میزان سختی و سادگی کار آنها، نرخ ماشین آلات مورد استفاده (تراکتور) به منظور تهیه نمودن اراضی جهت کشت که برای گزارش، بررسی وتحلیل قیمت ها مورد استفاده قرارمی گیرد.

برای محاسبه وبررسی قیمت تمام شده و قیاس باقیمت های عمده فروشی وخرده فروشی نیاز به عملکرد هر کدام از اقلام در واحد سطح میباشد که در این بررسی حداکثر تولید ذکر شده در سایت های رسمی ومراجع دولتی در نظر گرفته شده است.قیمت های خرده فروشیذکرشده ومتوسطفروش در کل کشور در نظر گرفته شده است.

1- برداشت گوجه فرنگی از سایت جهاد کشاورزی 35تن در هکتار

2- برداشت بادنجان از سایت جهاد کشاورزی 33.25تن در هکتار

3- پیاز گزارش مطبوعاتی مدیرزراعت جهادکشاورز هرمزگان 27 تن درهکتار

4- برداشت هندوانه سایت جهاد کشاورزی40تن در هکتار

5- خیار سایت جهاد کشاورزی17.5 تن در هکتار

6- خربزه سایت خهاد کشاورزی15 تن در هکتار

7- سیب زمینی مصاحبه مدیرجهادکشاورزی حاجی آبادسال89 30تن در هکتار

8- مبنی حمل ونقل از شهر بندرعباس تا میدان تره بار تهران در نظر گرفته شده است.

9- بسته بندی از متداول برای محصولات مبنا قرار گرفته شده است.

10- گارگر دایم در استان به صورت مشارکت درمحصول به میزان 33درصدبرداشت از کل محصول.

11- کارگر موقت که برای ب رداشت وجین وکشتاستفاده بکار گرفته میشونداز نرخ های ذکر در گزارش معاونت ریاست جمهوری متوسط 320000ریال روزانه در نظر گرفته شده است.

12- کود مرغی برای هرهکتار 7.5تن وقیمت هرکبلو 3600 ریال در محل مزرعه برآورد شده است.

13- برای مصرف سم وکود شیمیایی از میزان مصرف چند نفر از کشاورزان در طول فصل برداشت .

هزینه برای هر کیلو از محصولات مختلف تا محل میدان تره بار تهران

با ملاحظه و مقایسه این اعداد مشخص می شود در سال جاری فقط پیازکاران باقیمانده پس از فروش دارند که هزینه باقیمانده هنوز محاسبه نشده است.

با مقایسه قیمت تمام شده و قیمت خرده فروشی در میادین تره بار شهرداری ها نیز می توان به گونه ای دیگر تفسیر و تحلیل نمود.

مقایسه قیمت های تمام شده با قیمت های خرده فروشی شهرداری

مقایسه قیمت های خرده فروشی با قیمت های میدان تره بار تهران:

منبع: گزارشات بانک مرکزی- قیمت های خرده فروشی در سه ماهه اول سال 1393

مقایسه قیمت ها سرخرمن، بالاترین قیمت و پایین ترین قیمت و محل فروش و مقایسه آنها با سال قبل:

با مقایسه قیمت در جدول هزینه ها با خرده فروشی ها مشخص مشود که پیازکاران باقی مانده مثبت دارند. برای هر کیلو1006 ریال ضمن آنکه هنوز هزینه های آب و تأمین آن، انرژی مصرفی، استهلاک تأسیسات م.رد استفاده، سود سرمایه بکار گرفته شده، هزینه زمین و مدیریت کشاورز در این برآورد در نظر گرفته نشده است. در ضمن تقریباً تمام قیمت های سال 93 نسبت به فصل مشابه در سال گذشته دارای رشد منفی قابل توجهی هستند لذا برای بررسی و نعیین ضرر و زیان کلی نیاز به مقال دیگری است که به دنبال خواهد آمد.

 *جاوید رمضان پور دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران