در واپسين ساعات منتهي به پايان ضربالاجل مذاكرات هستهاي، شاهزاده سعود
الفيصل، وزير خارجه عربستان، به طور اعلام نشده به وين سفر و با جان كري،
همتاي آمريكايي خود ديدار كرد. سفر ناگهاني فيصل به محل مذاكرات هستهاي آن
هم در آخرين ساعات اين مذاكرات، ميتواند نشاندهنده آخرين تلاشهاي
بازيگران ضد توافق براي اثرگذاري بر مذاكرات باشد. به طور كلي ميتوان
بازيگران پنهان مذاكرات هستهاي يا به عبارت ديگر بازيگراني كه در مذاكرات
حضور ندارند، اما از طريق لابيهاي فشرده با مذاكرهكنندگان اصلي تلاش
ميكنند بر مذاكرات اثرگذاري داشته باشند را به سه دسته تقسيم كرد. اول
بازيگراني كه ميتوان آنان را بازيگران سياه توصيف كرد. اين دسته از
بازيگران همه تلاش خود را انجام داده و ميدهند تا مانع از توافق هستهاي
شوند.
در راس اين دسته از بازيگران عربستان سعودي اصليترين رقيب
منطقهاي ايران قرار دارد كه شمشير را از رو بسته و به طور علني مخالفت خود
را باهرگونه توافق هستهاي با تهران اعلام كرده است. سفر ديروز وزير
امور خارجه این کشور به وين آخرين تلاش بزرگترين رقيب منطقهاي ايران براي
اثرگذاري بر مذاكرات هستهای است. هدف از اين سفر را ميتوان در دو
سناريو تحليل كرد. نخست اينكه رياض از دستيابي به توافق هستهاي ميان ايران
و گروه 1+5 مطمئن شده است و در آخرين لحظات به وين رفته تا از همتاي
آمريكايي خود اين تضمين را دريافت كند كه نقش منطقهاي عربستان و اتحاد
ديرينه اين كشور با واشنگتن پس از توافق هستهاي با ايران تحتالشعاع قرار
نخواهد گرفت. سخنان ديروز وزير خارجه امارات متحده عربي و ابراز نگراني او
از نقش «ايران پس از توافق هستهاي» نيز بازتابدهنده همين مساله بود. مسلم
است كه اعراب در دهههاي گذشته بيشترين منفعت را از تنش در روابط ايران و
غرب به دست آوردهاند و در سالهاي اخير و با تشديد بحرانهاي منطقهاي
بيشتر هم از اين تنش منفعت بردهاند. به همين دليل نگرانند كه با توجه به
موقعيت ژئوپليتيك و ژئو استراتژيك ايران نه تنها در منطقه كه در كل جهان،
پس از عادي شدن روابط ايران و غرب، به دوستان درجه دو آمريكا در منطقه
تبديل شوند.
تحليل دوم از سفر وزير خارجه عربستان اين است كه اين كشور دریافته كه ايران
و غرب در آستانه دستيابي به توافق هستهاي هستند و به همين دليل فيصل به
اين نتيجه رسيده كه حضور فيزيكي او در وين براي ممانعت از دستيابي به توافق
ضروري به نظر ميرسد. اين اقدام اگرچه شايد با آداب ديپلماتيك مغايرت
داشته باشد و شايد كمتر كشوري دست به اين اقدام بزند، اما واقعيت آن است كه
اعراب اكنون در مرحلهاي قرار دارند كه ابايي از هر گونه اقدام اين چنيني
براي حفظ منافع خود و تضعيف ايران ندارند.
وضعيت اسرائيل هم در اين ميان مشخص است. رژيم صهيونيستي همواره نگراني خود
را از دستيابي به توافق هستهاي با ايران اعلام و همواره تلاش كرده است
تا مانع هر گونه توافق شود. توافق با ايران براي اسرائيل به منزله تضعيف
امنيتي است، موضوعي كه تلآويو به هيچ عنوان خواستار آن نيست.
بازيگران ديگري هم هستند كه نقشي خاكستري ايفا ميكنند. اين بازيگران
اگرچه بهطور علني مخالفت خود را با توافق هستهاي اعلام نميكنند، اما
بيترديد منافع آنان پس از توافق هستهاي به خطر خواهد افتاد. شايد
مهمترين نمونه اين گونه بازيگران، تركيه باشد. تركيه هم مانند اعراب در
دهههاي گذشته از تنش در روابط ايران و غرب بيشترين منفعت را برده است و
امروز هم با توجه به بحرانهاي منطقهاي مانند بحران سوريه و نگرانی از
قدرت گرفتن ايران پس از توافق هستهاي علاقه زيادي به توافق ندارد. اين
كشورها نگران اين موضوع هستند كه با فارغ شدن ايران از پرونده مهم هستهاي
دست تهران براي اثرگذاري در ساير بحرانهاي منطقهاي تقويت خواهد شد و به
همين دليل از توافق دل خوشي ندارند. با اين همه تركيه به دليل داشتن روابط
اقتصادي و گسترده با ايران به طور علني مخالفت خود را اعلام نميكند؛ زيرا
از واكنش منفي ايران و هزينه زيادي كه ممكن است از طرف تهران به او وارد
شود، نگران است.
در اين ميان كشورهاي ديگري هم هستند كه نقشي سفيد بازي ميكنند. اين
كشورها مايلند با توافق هستهاي از ساير تنشها در خاورميانه كاسته شود و
با بازگشت ثبات در منطقه، وضعيت اقتصادي هم بهبود يابد.
در رأس اين كشورها سلطاننشين عمان است، كشوري كه پيش از مذاكرات اخير وين
ميزبان مذاكرات هستهاي بود و در سالهاي گذشته همواره نقشي مثبت را در
روابط تهران و غرب ايفا كرده است. اخبار غيررسمي در روزهاي اخير هم حاكي
از آن بود كه يوسف بن علوي، وزير امور خارجه عمان سفري محرمانه و غيررسمي
به وين داشته و در روزهاي اخير تلاشهاي ديپلماتيك گستردهاي براي دستيابي
ايران و غرب به توافق هستهاي انجام داده است.
امروز در شرايطي آخرين روز مذاكرات هستهاي آغاز ميشود كه علاوهبر
كشورهاي 1+5 بازيگران پنهان هم تلاشهاي خود را براي اثرگذاري بر مذاكرات
به حداكثر خود رساندهاند. لحظه لحظههاي امروز، كليدي و سرنوشتساز
هستند. امروز نتیجه نهایی مذاکرات مشخص می کند که آیا بازیگران پنهان و
اکثرا سیاه مذاکرات بازهم مانند گذشته موفق خواهند شد تا بازی را بر هم
زنند یا آنکه این بار طرف مقابل عاقلانه عمل و به تلاش این لابی ها توجه
کمتری خواهد کرد؟