«حادثه هیچ گاه خبر نمی کند!» این پیام همواره در تبلیغات و اطلاع رسانی های جاده ای برای هشدار دادن به شهروندان مورد استفاده بوده است اما شاید هیچ گاه به پیام های این جمله برای مسئولان توجه نشده باشد.
طوفان پایتخت در چند روز گذشته اشکالات بسیاری را در مواجهه با سوانحی از این دست به رخ مدیریت بحران در کشور کشید. یک گله از جانب برخی مدیران مطرح شد و آن هم این بود: چرا این طوفان پیش بینی نشده بود؟
شاید مسئولان فراموش کرده بودند «حادثه (سانحه) هیچ گاه خبر نمی کند!» و یا اینکه انتظار داشتند مانند مانورهای مدیریت بحران از پیش زمان شروع بحران اعلام شده باشد!
البته بر هیچ کس پوشیده نیست که باید سازمان های مسئول وظیفه خود را در پیش بینی عمق این سانحه طبیعی انجام می دادند اما اگر در حوزه اطلاع رسانی و پیش بینی قبل از بحران قصوری رخ داده نباید کوتاهی های دیگر را به پای این مرحله نوشت.
«جان بیرچ» یکی از محققان حوزه اطلاع رسانی بحران، فرآیند اطلاع رسانی بحران را به سه دسته قبل از بحران؛ در هنگام بحران و بعد از بحران تقسیم می کند(1) که از این منظر به بررسی آن چه در یک هفته گذشته روی داد، نگاهی کرده ایم.
رسانه ها تماشاگر مانورهای بحران!
با نگاه به طوفان پایتخت از منظر مدل اطلاع رسانی بحران هرچند در بخش قبل از بحران اطلاع رسانی درستی صورت نگرفته است اما این مرحله از اطلاع رسانی محدود به یک سانحه خاص نمی شود.
کمترین انتظاری که وجود دارد این است که اطلاع رسانی لازم برای مواجهه با سوانح و بحران های احتمالی برای ساکنان هر منطقه در طول زمان غیر بحرانی صورت پذیرد که این مورد در جریان مدیریت بحران در کلان شهری مانند تهران جدی گرفته نشده بود.
این جریان مستمر اطلاع رسانی حتی برای رسانه ها نیز حاوی نکات مهمی است. ناگفته پیداست تازمانی که رسانه ها در مانورهای مدیریت بحران نقش گزارشگر سطح آمادگی مسئولان و انتشار عکس های مصنوعی امداد و نجات را عهده دار باشند نمی توان به جایگاه واقعی آنان در مدیریت بحران اندیشید.
آمادگی خبرنگاران و مدیران رسانه ای برای مدیریت اطلاع رسانی در جریان بحران های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و… بسیار مهم است و البته در سوانح طبیعی مهم تر می نماید که به برخی از آن ها اشاره خواهد شد
تاکید بر مسئولیت اجتماعی رسانه ها در بحران
اطلاع یابی و شناخت از بحران، تسریع در اطلاع رسانی و ارائه اطلاعات صحیح وجامع درهنگام بحران نقش های مهمی است که تا در مانورهای امدادی تمرین نشود، مشکلاتی شبیه آن چه در موضوع طوفان پایتخت دیده شد، دور از انتظار نیست.
انتشار اخبار غیر واقعی یا خبرهایی با عنوان "شنیده ها”، استفاده از تیترهای دو پهلو برای جذب و جلب مخاطب بدون در نظر گرفتن مخاطراتی مانند تشویش اذهان عمومی در بحران، آفتی بود که گمانه ها را در جریان طوفان اخیر به خبر تبدیل می کرد.
تحقق این مطلوب نیازمند پیش زمینه ای است. در ستاد های مدیریت بحران نگاه هدفمند و واقعی به رسانه ها وجود ندارد و مدیران رسانه ای دوشادوش سایر مدیران ستاد جایگاه و مسئولیت ندارند.
به این ترتیب در بوران سوانح رخ داده هر رسانه از زمین بحرانی یا زمینه های بحران محصول خود را دشت می کند و با سیاست خود پیش می رود. در این فضا نه خبرنگار بحران تعریفی دارد و نه مصداق بیرونی و تنها جدال طبیعت و انسان است که تحت عنوان ارزش خبری برای رسانه محملی می شود تا مخاطب خود را بدون درنظر گرفتن مسئولیت اجتماعی رسانه خود، جلب و جذب کند.
بحران اعتماد مخاطب
اتاق بحران خبری کارش با اتمام سانحه و بحران تمام نمی شود و در جریان امداد و نجات و بازسازی بازوی همگرایی جامعه است. جلوگیری از گسترش بحران، و آگاهی بخشی به مردم برای مقابله با پیامدهای سوانح در این مرحله حائز اهمیت است. کاری که کمترین اثری از آن در رخداد اخیر می توان یافت.
امید زایی و جلوگیری از دامن زدن به شایعات در کنار خبر رسانی مبتنی بر سه اصل سرعت، دقت و صحت نه تنها در فرآیند تولید و نشر اخبار خللی ایجاد نمی کند بلکه اعتماد مخاطب را بیش از پیش به عنوان سرمایه رسانه جلب خواهد کرد. سرمایه ای که با سپری شدن بحران برای یک رسانه باقی خواهد ماند.
رسانه ها در خدمت کنترل بحران
روز بعد از طوفان تهران شایعه رسیدن آن به مشهد نگرانی هایی را در سطح عمومی رقم زد. برخی اقدامات مانند تعطیلی برخی مهدکودک ها درستی خبر را تقویت می کرد اما هیچ کس خبر را تایید نمی کرد و در حد شایعه باقی ماند.
اخباری هم که در رد این شایعه منتشر شد اصل وقوع طوفان یا گرد و خاک را نفی نمی کرد. نبود آگاهی کافی از سانحه ای که احتمال رخ دادن آن می رفت تشنگی مردم را برای اطلاع یابی افزایش داد و به این ترتیب همچنان نقش اطلاع رسانی به درستی انجام نمی شد.
درمیان همان شایعه ها و سوء استفاده ها برای خریدن کلیک های کاربران در فضای مجازی این جای خالی برای رسانه ها در مدیریت بحران بیشتر خود را نشان می داد. رسانه ها در سهولت کنترل و مدیریت بحران و پیامدهای آن نقش مهم و موثری برعهده دارند.
از آن جا که رسانه ها بازیگران اصلی حوزه افکار عمومی هستند برای افزایش مشارکت عمومی در کاهش اثرات بلایای طبیعی و کاهش ناهماهنگی ها میان مردم و مدیران بحران می بایست دقیق تر به نقش آنان و به طور کلی حوزه اطلاع رسانی بحران فکر کرد و از آن چه در یک هفته اخیر گذشت، تجربه گرفت.
پی نوشت:
1- که لاری، محمد عبدالله – نقد و بررسی بحران های سیاسی در روزنامه نگاری کردی – ترجمه ابراهیم محمدحسینی
سیدناصر نعمتی
منبع: رصد
