10 حمله به وزارت ارشاد و دولت روحانی

سال‌های ۶۲ تا ۶۴. محمود دولت‌آبادی، دو سال وقت صرف نوشتن «زوال کلنل» کرد، اما بیش از بیست سال انتظار کشید ــ و البته هنوز هم می‌کشد ــ تا این رمان به زبان فارسی، منتشر شود.  
 
اما رمان چاپ نشده دولت‌آبادی این روزها یکی دیگر از جنجال‌هایی‌ است که دامن وزارت ارشاد و دولت حسن روحانی را گرفته است. کتابی که شش سال است سرگردانی را در اداره کتاب وزارت ارشاد تجربه می‌کند، و هنوز که هنوز است سرنوشتش مشخص نیست.
 
قصه «زوال کلنل» با دولت دهم، قصه طولانی و البته تکراری‌ است. رمانی که اواخر سال ۸۷ توسط ناشر آثار دولت‌آبادی، نشر چشمه، به وزارت ارشاد سپرده شد تا مجوز بگیرد اما ناشر و نویسنده یک سال و نیم، انتظار کشیدند تا کتاب را با ۴۳ مورد اصلاحی پس بگیرند. دولت‌آبادی به گفته خودش روی آن ۴۳ مورد کار کرد، اما وقتی کتاب را دوباره به ارشاد داد، چندی بعد باز هم مجبور شد آن را پس بگیرد، این بار با ۲۱ مورد اصلاحیه تازه. همین وضعیت باعث شد که دولت‌آبادی در گفت‌وگویی بگوید: «امیدوارم اجازه دهند اسکلت رمان «کلنل» منتشر شود.»
 
در همین ایام بود که بهمن نیرومند کتاب را به آلمانی را ترجمه کرد و گرچه دولت‌آبادی آرزو داشت که ترجمه آلمانی کتاب همزمان با اصل کتاب در ایران چاپ شود، اما این اتفاق نیفتاد. کتاب نه تنها به آلمانی که به انگلیسی هم ترجمه شد، نامزد بوکر شد و جایزه‌های ادبی بسیاری را برد ولی در ایران هیچ خبری از چاپ کتاب نبود که نبود.
 
بهمن دری، مدیر اداره کتاب، سرانجام در یک نشست خبری اعلام کرد که این کتاب قابل چاپ نیست،‌مخصوصا آن که حالا در خارج از کشور هم منتشر شده است. این سخنان او اگرچه آب پاکی را روی دست نویسنده و علاقمندان ادبیات ریخت، اما امید نویسنده ناامید نشد حتی وقتی که ناشر اثر در دولت دهم تعلیق شد.
 
با روی کار آمدن دولت یازدهم، امیدها درباره «کلنل» زنده شد. خاصه آن که نشر چشمه هم توانست دوباره به فعالیتش ادامه دهد. حتی خبر رسید که مجوز کتاب به زودی منتشر خواهد و «کلنل» تا پیش از پایان سال ۹۲ روانه بازار نشر می‌شود.

اما خبر مجوز گرفتن کتاب دولت‌آبادی، بدون آن که محقق شود، تبدیل به جنجالی علیه دولت روحانی شد. باز هم صدای فریادها، بلند شد.
 
ماجرا از روزنامه توقیف شده «آسمان» شدت گرفت. زمانی که این روزنامه عکسی تمام‌قد از دولت‌آبادی را در صفحه نخست خود منتشر کرد و تیتر زد: «عبور کلنل از سد سانسور». در خبر روزنامه «آسمان» آمده بود که تیراژ اولیه کتاب ۵۰ هزار جلد خواهد بود و کتاب تا پایان اسفند ۹۲ چاپ می‌شود. خبری که البته هیچ وقت رنگ واقعیت به خود نگرفت.
 
در این میان اما اتفاق دیگری هم افتاد و آن شایعه چاپ این رمان به شکل افست در بازار سیاه بود. گفته می‌شد ناشری، با ترجمه نسخه آلمانی کتاب، به فارسی، آن را در هشت هزار جلد منتشر کرده است. خبری که آه از نهاد نویسنده بلند کرد:‌ «سی سال برای انتشار قانونی و به قاعده ی این کتاب صبر کردم و حالا در آستانه ی انتشار آن یک ناشر به صورت غیرمجاز و قاچاقی آن را منتشر کرده است.»
 
اعتراض‌ها شروع شد. سایت‌ها و خبرگزاری‌های موسوم به اصولگرا، شروع به تحلیل رمان کردند و گفتند که این رمان، واقعیت انقلاب اسلامی را قلب کرده است، اما حاشیه وقتی‌ اوج گرفت که حمیدرضا مقدم‌فر، معاون فرهنگی، اجتماعی سپاه، در سخنانی «کلنل» را ضدانقلابی‌ترین رمان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دانست و گفت: «اشخاصی مانند دولت‌آبادی که مواضع و رفتارشان بیانگر شخصیتشان است و از طرف جریان رسانه‌ای در داخل، پیوند عمیقی با خارج از کشور دارند، چرا باید به عنوان یک نویسنده برتر مورد توجه قرار بگیرند و رمانی که باید گفت ضدانقلابی‌ترین رمان بعد از پیروزی انقلاب است، مجوز بگیرد؟»
 
بعد از این ماجرا، علی جنتی،‌ وزیر ارشاد، سیدعباس صالحی معاون فرهنگی و علی شجاعی صائین مدیر اداره کتاب، در هر مراسمی حاضر می‌شدند با خبرنگارانی روبرو بودند که از «کلنل» می‌پرسیدند.
 
نخستین واکنش را سیدعباس صالحی نشان داد که گفت اگر قرار باشد کتاب چاپ شود، خبرش را منتشر می‌کنیم. او در یک نشست مطبوعاتی گفت که تمام کارهای دولت‌آبادی را خوانده و او را جزو مفاخر ادبیات ایران و خراسان دانست اما با این حال از او خواست که منتظر شود تا موانع یک به یک برداشته شوند.
 
نفر بعدی علی جنتی بود که در همایش روابط‌عمومی نسبت به خبر انتشار «کلنل»‌ واکنش نشان داد و گفت: «یک خبر دروغ دیگری که این روزها کار شد، این بود که کتاب «زوال کلنل» آقای دولت آبادی اجازه  چاپ دارد در حالی که این کتاب از عناوینی است که برای بررسی‌اش درخواست داده‌اند و هنوز در دست بررسی است و ممکن است مجوز بگیرد یا نگیرد. این هم از مواردی است که می‌توان با اتکاء به آن علیه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دولت فضاسازی کرد. بنابر همین خبر هم می‌آیند، تحریف می‌کنند و افکار نخبگانی را که زمینه ی ملی و دینی دارند، منحرف می‌کنند و ما هم ناچار می‌شویم به این مسائل پاسخ بدهیم. از این نمونه ها ده ها مورد وجود دارد که من به شخصه در پنج ماه گذشته به طور مرتب با آنها روبرو بودم و نیاز به تایید و تکذیب داشتند.»
 
علی شجاعی صائین مدیر اداره کتاب هم که از همان زمان تا به الان، درباره «کلنل» همان حرف همیشگی را می‌زند: «در حال بررسی‌ست.»
 
با این‌حال ماجرای «کلنل» و انتشار آن همچنان یکی از حاشیه‌ها و دستمایه هجمه‌ به وزارت ارشاد است. همین روز گذشته ۱۸ خرداد، علی جنتی دوباره در مصاحبه‌ای باز گفت که «کلنل» مجوز نگرفته است.
 
سرنوشت پروسه طاقت‌فرسایی که تا به حال «زوال کلنل» و نویسنده‌اش طی کرده‌اند، حالا به وزارت ارشاد دولت حسن روحانی گره خورده است. دولتی که در زمینه فرهنگ هر روز با بحرانی تازه دست به گریبان است. ماجرای «کلنل» اما هنوز تمام نشده است. نه برای محمود دولت‌آبادی و نه برای علی جنتی.