کاهش مصرف مواد غذایی خانوارها

این آمارها همچنین حاکی از این است که خانوارها برای مقابله با کسری منابع خود، اقدام به «جایگزینی» برخی از مواد غذایی مصرفی خود کرده‌اند. به عنوان مثال «گوشت مرغ» تا حدی جای «گوشت قرمز» را در سفره خانوارها گرفته است.
 آمارها از بودجه خانوار نشان می‌دهد که طی یک دهه اخیر میزان مصرف خانوارها از کالاهای خوراکی به‌طور متوسط 14 درصد کاهش یافته است. همچنین در سال 91 نیز هر خانواده ایرانی 3 درصد از مصرف خود را کاهش داده است. همچنین جزئیات این گزارش حاکی از آن است که در بیست سال گذشته مصرف خانوارها از گوشت قرمز کاهش یافته و به مصرف گوشت مرغ افزوده شده است. این گزارش همچنین عنوان می‌کند که طی دو سال اخیر مصرف خانواده‌ها از کالای شیر42 درصد کاهش یافته است. 
 مصرف کل افراد و خانوارها
در گزارش بودجه خانوار، متوسط مصرف مقدار سالانه 15 قلم کالا، بر حسب کیلوگرم مشخص شده است. این کالاها شامل «برنج، نان، گوشت قرمز، گوشت مرغ، فرآورده گوشت قرمز و مرغ، ماهی، فرآورده‌های دریایی، شیر، ماست، پنیر، تخم مرغ، روغن نباتی، انواع قند، شکر و انواع چای» بوده است. در این گزارش با جمع بستن وزن تمامی مواد خوراکی و آشامیدنی‌ها، می‌توان تصویری از متوسط میزان مصرف سالانه خانوارها بر حسب کیلوگرم از این مواد خوراکی به‌دست آورد. در این گزارش به علت نبود آمار از مصرف «فرآورده‌های گوشت قرمز، گوشت مرغ و ماهی‌ها» در سال‌های ابتدایی دهه هشتاد و همچنین «سهم ناچیز» آن در سبد خانوار از لحاظ کردن این گروه‌ها صرف‌نظر کردیم. 
با نگاهی به آمار متوسط کل مصرف خانواده‌ها، می‌توان دریافت که در یک دهه گذشته وزن مصرفی خانوار از مواد خوراکی و آشامیدنی‌ها در حال کاهش بوده است، بر این اساس طی یک دهه اخیر حدود 14 درصد از متوسط مصرف کل، کاسته شده، اما آیا به‌راستی مصرف سالانه هر فرد نیز در این سال‌ها کاهش یافته است؟ گزارش بودجه خانوار در این بخش شامل مصرف هر خانواده است، اما باید این نکته را در نظر گرفت که تعداد اعضای هر خانوار به‌طور متوسط در هر سال تغییر می‌کند به‌عنوان مثال، تعداد خانواده در سال 82 حدود 4.3 نفر بوده است، اما این تعداد، برای سال 91، کاهش یافته و 3.4نفر گزارش شده است؛ بنابراین طی یک دهه اخیر تقریبا یک نفر از جمعیت خانواده‌ها به‌طور متوسط کم شده است. این موضوع باعث می‌شود که از میزان مصرف خانوارها نیز کاسته شود؛ بنابراین با نسبت گرفتن میزان مصرف کل خانواده‌ها به متوسط تعداد افراد خانوارها مشاهده می‌شود که متوسط مصرف کل مواد خوراکی به ازای «هر فرد» در طول یک دهه اخیر حدود 8 درصد افزایش یافته است. برای توضیح بیشتر می‌توان عنوان کرد که اگر تعداد خانوارها در این یک دهه ثابت بود، متوسط مصرف هر فرد نیز کاهش پیدا می‌کرد. اما به‌دلیل تغییر تعداد افراد خانوار، مصرف هر فرد از مواد غذایی بر حسب کیلوگرم افزایش یافته است. اما نکته دیگر در این گزارش این موضوع است که در سال 91، هم از میزان مصرف خانوار و هم از میزان مصرف هر فرد کاسته شده است. طبق آمار منتشر شده، در سال 91 مصرف هر خانوار از کل مواد مصرفی 3 درصد کاهش یافته است و مصرف هر فرد نیز در این سال به‌طور متوسط یک درصد کاهش یافته است.
افت قابل‌توجه مصرف برنج 
آمار منتشر شده بانک مرکزی از بودجه خانوار نشان می‌دهد که مصرف سالانه هر خانوار از «برنج» در سال 91، حدود 131 کیلوگرم بوده است. این در حالی است که این آمار برای سال 90 حدود 147 کیلوگرم گزارش شده بود. در نتیجه نسبت به سال قبل مصرف سالانه خانوار از انواع برنج حدود 10 درصد کم شده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد مصرف سالانه خانوار از برنج در یک دهه اخیر 27 درصد کاهش یافته است؛ اما نکته قابل‌توجه این موضوع است که کاهش مصرف در بازه‌های مختلف زمانی به یک اندازه نبود، آمار حاکی از آن است که در فاصله زمانی سال‌های 82 تا 86 از میزان مصرف سالانه برنج در حدود 4 درصد کاسته شده است، حال آنکه این افت مصرف در سال‌های 86 تا 91 حدود 24 درصد گزارش شده است؛ بنابراین بخش عمده کاهش مصرف برنج در نیمه دوم دهه 80 رخ داده است. 
جایگزینی مصرف گوشت مرغ و گوشت قرمز
در گزارش بانک مرکزی مصرف سالانه خانوارها را از گوشت دام (انواع گوشت قرمز) به تصویر کشیده است، بر این اساس مصرف هر خانوار در سال 91 از این ماده خوراکی حدود 41 کیلوگرم بوده است. این در حالی است که این آمار برای سال 90 حدود 48 کیلوگرم بوده است. در نتیجه به فاصله زمانی یک‌سال در حدود 15 درصد (معادل 7 کیلوگرم) از مصرف سالانه گوشت دام در سبد خانوارها کاهش یافته است؛ اما با نگاهی به دو دهه اخیر به این مساله پی خواهیم برد که روند مصرف گوشت قرمز در این سال‌ها مسیر نزولی را طی کرده؛ با این وجود در برخی سال‌ها این مقدار افزایش یافته است. به‌عنوان مثال در سال 85 میزان مصرف به 64 کیلوگرم رسیده که بیشترین مصرف در یک دهه اخیر به شمار می‌آید و نسبت به سال قبل حدود 5 کیلوگرم به میزان مصرف آن افزوده شده است.
نکته قابل تامل این است که دردو دهه اخیر مقدار مصرف خانوارها از گوشت دامی حدود 57 درصد کاهش یافته است. این آمار می‌گوید که مصرف سالانه هر خانوار از این ماده پروتئینی در سال 71 حدود 95 کیلوگرم بود؛ در نتیجه طی بیست سال خانوارها 54 کیلوگرم گوشت دامی را از سبد مصرفی خود کنار گذاشتند. به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین موضوعات کاهش مصرف در گوشت دامی رشد بهای آن در سال‌های اخیر بوده است؛ بنابراین این احتمال وجود دارد که با گذشت زمان، سهم گوشت دامی جای خود را به دیگر مواد خوراکی داده است. به‌عنوان مثال می‌توان از «گوشت پرندگان» به‌عنوان یک کالای جانشین از گوشت دام نام برد. مهم‌ترین کالای این بخش را «گوشت مرغ» تشکیل می‌دهد، بر این اساس بررسی نوسانات در گوشت پرندگان می‌تواند به نوعی بازتاب مصرف مرغ در سبد خانوار باشد. آمار منتشر شده حاکی از آن است که مصرف سالانه هر خانوار از گوشت مرغ در سال 91 حدود 88 کیلوگرم بوده است. حال آنکه مصرف خانوار از این ماده خوراکی در سال قبل از آن حدود 91 کیلوگرم بوده است؛ بنابراین در طی یک‌سال بیش از 3 درصد از مصرف گوشت مرغ در سبد خانوار کم شده است. البته این کاهش مصرف نسبت به گوشت دام به مراتب، مقدار کمتری است، اما در بازه زمانی بزرگ‌تر و طی دو دهه اخیر، میزان مصرف از این ماده خوراکی 47 درصد افزایش یافته است. از مقایسه آمار گوشت قرمز و گوشت مرغ می‌توان به این نتیجه رسید که طی دو دهه مقدار مصرف از گوشت قرمز که سطح قیمتی بالاتری نسبت به گوشت مرغ دارد، کاهش یافته و تقریبا به همان میزان مصرف خانوارها از گوشت مرغ افزایش یافته است. در حقیقت گوشت دام در مقابل گوشت پرندگان کالای لوکس تری به حساب می‌آید و افزایش بهای گوشت قرمز سبب جایگزینی آن با گوشت مرغ شده است.
42 درصد کاهش مصرف شیر در دو سال
یکی دیگر از مواد خوراکی که بیشترین کاهش سالانه را در سال 91 تجربه کرده ماده لبنی «شیر» است. گزارش‌ها می‌گوید که مصرف شیر در سال 91 حدود 134 کیلوگرم بوده است، حال آنکه در سال قبل از آن مصرف سالانه هر خانوار از شیر 166 کیلوگرم بوده است. اما در مقایسه با سال 89 مقدار این کاهش بسیار قابل‌توجه بوده به نحوی که در دو سال اخیر مصرف سالانه شیر حدود 42 درصد کاهش یافته است. این افت محسوس در این دو سال در حالی بود که از سال 86 تا 89، بر میزان مصرف خانوارها از شیر افزوده می‌شد. این افزایش طی 4 سال حدود 13 درصد گزارش شده بود.
نصف شدن مصرف نان
اما در مقایسه با دیگر کالاها  مصرف نان در یک‌سال اخیر نوسان کمتری داشته است؛ اگرچه که در بازه زمانی 10 ساله این تفاوت درعادت مصرفی مشاهده می‌شود. 
بر اساس آمارها بانک مرکزی، مصرف سالانه هر خانوار از نان در سال 91 حدود347 کیلوگرم گزارش شده است؛ اما مقدار مصرف آن در سال 90 حدود 356 کیلوگرم بوده است؛ بنابراین در بازه سالانه حدود 2 درصد از مصرف نان کاسته شده است. این در حالی است مصرف سالانه خانوار در سال 71 حدود 709 کیلوگرم بوده است که افت بیش از 50 درصدی مصرف در دو دهه اخیر را نشان می‌دهد. البته یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش در سال‌های اخیر را می‌توان در قطع یارانه نان بعد از هدفمندی یارانه عنوان کرد.