طی گزارشی با عنوان «سدهای آمریکا در آستانه ۷۰ سالگی / نیاز ۷۰ میلیارد دلاری برای بهسازی» به بررسی وضعیت سدسازی در کشور آمریکا پرداختیم؛ در ادامه بررسی تجربیات موفق و غیر موفق در صنعت سدسازی، اوضاع این صنعت زیرساختی در سوئیس را زیر ذره بین بردیم. سدسازی در کشور سوئیس بر پایه مفهوم انرژی شکل گرفته است.
طبق بررسی‌های انجام شده به طور کلی نزدیک به ۶۰ درصد انرژی در این کشور از هیدروپاور تأمین می‌شود. سدهای این کشور اغلب بین ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۰ میلادی ساخته و تکمیل شده اند. برخلاف آمریکا که تنها ۳ درصد از سدهایش صرفاً برای هیدروپاور ساخته شده اند این کشور تمام سدهایش را برای این منظور ساخته است.
تفاوت سدهای سوئیس و آمریکا
حامد محرمی، کارشناس حوزه انرژی ، در این باره گفت: با وجود اینکه سدهای سوئیس تعداد زیاد و ارتفاع بیشتری نسبت به سدهای ایالات متحده آمریکا دارند، اما این سدها هیچکدام مخزنی با حجم بیش از ۴۰۰ میلیون مترمکعب ندارند.
وی ادامه داد: اغلب سدهای کشور سوئیس حجم مخزن کمتر از ۱۰۰ میلیون مترمکعب دارند. این موضوع از دو جهت مهم است. سدهای با حجم مخزن کمتر طبیعتاً تأثیری کمتری در هیدرولیک جریان طبیعی رودخانه دارد. برای درک این موضوع باید گفت سد ولگوگراد کشور روسیه با تأثیر بر هیدرولیک طبیعی رودخانه ولگا سبب کاهش آسیب جدی به زیستگاه ماهی‌ها شد تا آنجا که میزان ماهی برداشتی از این سد از ۳۰۰ هزار تن در سال به ۱۰ درصد این مقدار رسید. از طرفی به سبب حجم کم مخزن سطح مخازن نیز بسیار پایین است. این موضوع سبب کاهش تبخیر و کاهش روند افزایش دمای آب در این سدها می‌شود. افزایش دما آب توسط مخازن باعث کاهش اکسیژن محلول و کاهش کیفیت آب می‌شود. در واقع آنچه گفته شد ملزومات ساخت سدهای هیدرپاور با عملکرد مناسب است.
سدهای سوئیس نقشی در مهار سیلاب‌ها ندارند
محرمی با اشاره به اینکه سدهای کشور سوئیس نقشی به مانند سدهای آمریکا در کاهش سیلاب ندارند، اظهار داشت: در عوض این کشور توانسته تا حد زیادی مشکلات ناشی از سیل را با عوامل غیرسازه ای جبران و مهار نماید. بدین جهت با وجود رودخانه‌های متعدد کمتر خبر سیلاب در این کشور به گوش می‌رسد.
به گفته این کارشناس حوزه آب در واقع می‌توان به شکل دقیق‌تر عنوان کرد این موضوع یعنی دفع خطر سیلاب با سدها در این کشور مانند آمریکا مطرح نبوده است و خب این موضوع یعنی ساخت سد جهت مهار سیلاب پارامترهای ارزیابی بسیار پیچیده‌تر و دشوارتری را شامل می‌شود.
هزینه کلان ساخت سدهای هیدروپاور
وی با تاکید براینکه نمی‌توان از عملکرد سدها در کاهش خطرات سیلاب‌ها صحبت نکرد، تصریح کرد: در واقع برخی از سدها به سبب کنترل سیلاب کاملاً اقتصادی و توجیه شده هستند. برای مثال با وجود انتقادهای مطرح شده به صنعت سدسازی در کشور چین این کشور برای فرار از سیلاب‌های وحشتناک اقدام به سدسازی به منظور کنترل سیلاب می‌کند و تجربه رودخانه زرد و یانگ تسه نیز توجیه احداث این گونه سدها را نشان می‌دهد. در هر حال تحلیل سدسازی جهت کنترل سیلاب پارامترهای بسیار پیچیده ای دارد و باید این موضوع در خصوص سدهای آمریکا عنوان شود.
این کارشناس حوزه آب افزود: اغلب هزینه نسبتاً بالای ساخت سدهای هیدروپاور نیز تفاوت عمده این گونه از سدها با دیگر سدها است. توجه به این نکته ضروری است که سدهای هیدروپاور اغلب محدودیت بیشتری در تعیین ساختگاه دارند. اغلب طول تاج بیشتری دارند. ارتفاع در این سدها فاکتور مهمی است و باید گفت ارتفاع سد باعث افزایش تصاعدی هزینه‌های ساخت این سدها است. اما با این وجود به شکل اثبات شده توجیه اقتصادی این سدها بسیار بیشتر از این هزینه هاست. تا جایی که در کشور سوئیس با وجود اشباع سدسازی هیدروپاور پروژه‌های افزایش ارتفاع سدهای هیدروپاور اکنون مدنظر کمیته سدسازی در این کشور است.
سوئیس و انرژی ارزان و پایدار
در مورد نتیجه کارشناسان کشورهای گفته شده نظرات مبسوطی در این خصوص دارند که به شکل تقریبی و خلاصه گفته شد. اما قریب به اتفاق کارشناسان آمریکا نسبت به بازنگری روند و بهبود فرآیندها و پروتکل‌ها اتفاق نظر دارند. اما در نقطه مقابل کشور سوئیس با حداقل تقابل با پارامترهای اجتماعی و محیط زیستی از نعمت انرژی ارزان و پایدار سدها برخوردار شده است.
آنچه بیشتر اهمیت سدها را نشان می‌دهد افزایش مصرف انرژی طی دهه‌های گذشته است. افزایش مصرف انرژی در آمریکا باعث افزایش بیش از پیش مصرف سوخت‌های فسیلی جهت تأمین انرژی شده است. از آنجا که توسعه سدها در ایالات متحده آمریکا به طور کلی برای تولید انرژی در نظر گرفته نشده است بیش از پیش شکست سیاست سدسازی در این کشور را نشان می‌دهد. اکنون آنچه اهمیت دارد ارزش انرژی است. در حال حاضر ارزش انرژی از آب بیشتر به نظر می‌رسد.
افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی طی ۴۰ سال / تجربه خوب ژاپن در ساخت سدهای هیدروپاور
دلایل متفاوتی برای اهمیت یافتن انرژی می‌توان ذکر کرد. از افزایش هزینه‌های تصاعدی سوخت‌های فسیلی طی ۴۰ سال گذشته تا کاهش انرژی مصرفی لازم جهت شیرین سازی آب و همین طور افزایش مصرف انرژی به شکل عمومی را می‌توان بر این موضوع افزود. (شکل ۲. تصویر مصرف انرژی براساس منابع مختلف انرژی)
تجربه موفق دیگر سدسازی براساس هیدروپاور کشور ژاپن است؛ کشوری که حدود ۵ برابر کشور ما ظرفیت نصب شده هیدروپاور دارد. حال آنکه بزرگترین سد از نظر مخزن در این کشور تنها ۶۶۰ میلیون مترمکعب ظرفیت دارد. توسعه انرژی پایه سدسازی باعث کاهش و حتی حذف تبعات محیط زیستی و اجتماعی سدها می‌شود.
کاهش هزینه شیرین سازی آب
نکته بسیار مهم در تغییر سیاست سدسازی از مهار و ذخیره کرد آب به استحصال انرژی را همان طور که عنوان شد می‌توان افزایش ارزش انرژی دانست. زمان طرح سدهای آمریکا هزینه شیرین سازی هر مترمکعب آب نزدیک به ۳.۵ دلار بود. اما این مقدار به حدود ۰.۵ دلار برای هر مترمکعب رسیده است. از آنجا که هزینه اصلی در شیرین سازی مربوط به مصرف انرژی است با کاهش مصرف انرژی در فرآیندهای شیرین سازی طی دهه‌های گذشته هزینه شیرین سازی به مراتب کاهش یافته است. از طرفی پیش بینی می‌شود طی دهه‌های آینده بر قیمت انرژی افزوده شده و در مقابل هزینه شیرین سازی آب و انرژی مصرفی برای شیرین سازی به مراتب کاهش یابد.
مهر
