به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ امروزه هر کشوری در جهان به نوعی به نفت و متعلقات آن نیازمند است. ارزش مسئله نفت باعث شده تا کشورهای دارنده آن سیاست هایی جهت در دست گرفتن میزان صادرات و قیمت داشته باشند. تا قبل از تشکیل اوپک، کمپانی های بزرگ غربی که کار اکتشاف، استخراج، توزیع و فروش نفت در بازارهای جهانی را در دست داشتند، بهای نفت را به میل خود تعیین می کردند و برخلاف معمول در مورد کالاهای تجارتی جهان، تولیدکنندگان و صاحبان اصلی نفت، هیچ نقشی در تعیین قیمت آن نداشتند و در چنین شرایطی کاهش قیمت نفت ضربه بزرگی به منافع کشورهای تولید کننده وارد می کرد و این کشورها که اکثراً اقتصادی تک بعدی و وابسته به نفت داشتند با مشکلات زیادی مواجه می شدند. بدین ترتیب این کشور به عنوان واکنشی در برابر کاهش ناگهانی قیمت نفت از طرف کمپانی ها و در مقابل سیاست های استعماری شرکت های بزرگ نفتی، سازمان اوپک را تشکیل دادند.
مهم ترین هدف های سازمان اوپک، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار بین‌المللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری، ایجاد سیاست قیمت گذاری مشترک و حفظ ذخایر نفت است.
سازمان اوپک در ابتدا به پیشنهاد ونزوئلا در ۱۳۳۹ خورشیدی طی جلسه‌ای در بغداد با حضور نمایندگان کشورهای ایران، عربستان، ونزوئلا، کویت و عراق تأسیس شد. بعدها کشورهای دیگری از جمله الجزایر، لیبی، نیجریه، قطر، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا و کنگو به این سازمان پیوستند. بر طبق آمار اعضای اوپک حدود ٤٠ درصد از نفت خام جهان را تولید می کنند و حدود دو سوم ذخایر نفتی اثبات شده جهان را در اختیار دارند. بنابراین این سازمان اهمیت فوق العاده ای در تعاملات جهانی دارد.
مقر بین‌المللی اوپک از بدو تأسیس در ۱۳۳۹خورشیدی در ژنو سوئیس بود و در ۱۳۴۴ خورشیدی به وین در کشور اتریش انتقال یافت.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز تشکیل سازمان اوپک به معرفی برخی از دبیر کل های این سازمان پرداخته است.
چگونگی انتخاب دبیر کل اوپک
دوران دبیر کلی اوپک را می توان به ۲ دوره تقسیم کرد: دوره اول از زمان تاسیس این سازمان تا پیروزی انقلاب اسلامی می باشد که در این دوره دبیر کل اوپک بر مبنای حروف الفبای نام کشورهای موسس و سپس کشورهای غیر موسس معرفی و مشغول به کار شد. اما وزرای نفت اوپک پس از اتمام دوره اول و همزمان با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به بحث درباره تکرار روند چرخشی انتخاب دبیرکل پرداختند که در آن صورت نوبت دبیر کلی به ایران می رسید اما به دلیل جنگ میان ایران و عراق، کشورهای عربی با دادن پست دبیر کلی به ایران مخالفت کردند.
دوره دوم انتخاب دبیر کلی اوپک از زمان شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران شروع و تا امروز به این شیوه ادامه دارد. در این روش دبیر کل اوپک باید به اتفاق صدرصد آرای وزرای نفت کشورهای عضو این سازمان انتخاب و از سوی کنفرانس اوپک برای یک دوره سه ساله معرفی می شود. همچنین این دوره سه سال دیگر قابل تمدید است. در این روش نمایندگانی از کشورهای عضو اوپک نام نویسی می کنند. پس از مطالعه جامع در خصوص مشخصات نامزدها این انتخاب صورت می گیرد در صورتی که اعضا به یک تصمیم واحد نرسند دبیر کل براساس برنامه چرخشی برای یک دوره دو ساله بدون تعصب نسبت به وجود خصوصیات مورد نیاز برای احراز این پست انتخاب می شود.
بدین ترتیب موضوع انتخاب دبیرکل از پیچیده ترین موضوعات اوپک می باشد، که به دلایل گوناگون تغییرات اساسی در آن صورت گرفته است و اکنون به طور کلی می توان گفت که دبیر کل از ۲ طریق یا بر اساس مهارت ها و تخصص ها و به اجماع اعضا و به مدت سه سال انتخاب می‌گردد و یا اگر جمعی صورت نگیرد همان رئیس کنفرانس که به ترتیب حروف الفبای انگلیسی انتخاب می شوند با حفظ سمت وظایف دبیر کل را نیز به عهده دارد.
خصوصیات شخصی برای رسیدن به دبیرکلی اوپک
دبیر کل باید یه سری خصوصیات شخصی داشته باشد از جمله این که حداقل ۳۵ سال سن، همچنین مدرک کارشناسی از دانشگاهی معتبر در یکی از رشته های حقوق، اقتصاد، علوم، مهندسی یا مدیریت بازرگانی داشته باشد و ۱۵ سال تجربه که ۱۰ سال از آن باید در سمت هایی که مستقیماً با صنعت نفت رابطه دارند.
علاوه بر این دبیر کل اوپک باید مسلط به زبان انگلیسی و در عرصه مباحث بین المللی نفت مطرح باشد. همچنین باید با صنعت نفت آشنایی کامل داشته باشد و توان مذاکره با تولید کنندگان و مصرف کنندگان نفت دنیا اعم از کشورهای عضو و غیر عضو اوپک و روسای جمهوری کشورها را داشته باشد.
در زیر به برخی از مهم ترین شخصیت هایی که توانستند به دبیر کلی این سازمان دست پیدا کنند می پردازیم:
یک ایرانی نخستین دبیر کل اوپک
یکی از بنیانگذاران اصلی سازمان اوپک و نخستین کشوری که توانست پست دبیر کلی اوپک را به دست گیرد، ایران بود. البته باید گفت با وجود چندین دهه از تاسیس اوپک ایران تنها یک بار آن هم در نخستین دوره از ۲۱ ژانویه ۱۹۶۱میلادی تا ۳۰ آوریل ۱۹۶۴ میلادی به عنوان نخستین دبیر کل اوپک انتخاب شد و این پست به محمد فواد روحانی رسید.
محمد فواد روحانی از چهره های ماندگار صنعت نفت ایران در ۱۲۸۶خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. بعد از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه در تهران برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفت او رشته حقوق را در ۲ دانشگاه آکسفورد و لندن به پایان رساند و دوره دکتری خود را در دانشگاه پاریس گذراند. بعد از اتمام تحصیل به ایران برگشت و مدتی مشاور حقوقی شرکت ملی نفت و بعد عضو هیئت مدیره آن شد. همچنین به مدت شش سال قائم مقام رئیس هیئت مدیره انتخاب شد و بعد از این سابق کاری وی به دبیرکلی اوپک انتخاب و سه سال و نیم در آنجا بود. روحانی بعد از اوپک، به سمت مشاور نخست وزیر منصوب شد و مدت چهار ماه استاد دانشگاه کلمیبا شد.
از جمله مهم ترین آثار فواد روحانی می توان به کتاب ملی شدن نفت و بیست سال پس از ملی شدن نفت اشاره کرد این ۲ اثر وی در حوزه نفت نوشته شده است. همچنین ترجمه کتاب جمهور افلاطون از فرانسه به فارسی، زیباشناسی بندتو کروچه از ایتالیایی به فارسی، الهی نامه عطار از فارسی به فرانسه، رساله هنر و زیبا شناسی آرتور شوپنهاور و پاسخ به ایوب اثر کارل گوستاو یونگ از انگلیسی به فارسی از برجسته ترین کارهای او به شمار می آید.
وی از اصلی ترین بنیانگذاران سازمان اوپک به حساب می آید. اهمیت و تاثیر روحانی در سازمان اوپک تا اندازه ایی بوده است که۲ سال قبل از تاسیس اوپک نماینده تام الاختیار شرکت های صادرکننده نفت بود. بنابراین از آن جایی که روحانی نقش عمده‌ای در مهم‌ترین تحولات هفته‌های نخستین تشکیل این سازمان داشت توانست در۱۹۶۱میلادی به سمت دبیرکل سازمان کشورهای صادر کننده نفت و رییس شورای نمایندگان هئیت های عامل اوپک برگزیده شود و تا ۱۹۶۴میلادی در این پست خدمت کند.
روحانی در خصوص چگونگی تشکیل اوپک می گوید: در آن زمان شرکت‌های بزرگ نفتی بر تمامی جنبه‌های صنعت نفت نظارت داشتند و هیچ توجهی به حقوق و منافع به حق کشورهای تولیدکننده نفت نمی‌شد چنین وضعیتی نمی‌توانست ادامه پیدا کند، چراکه توجهی به منافع یکی از مهم‌ترین گروه‌های جامعه جهانی یعنی کشورهایی که منابع نفتی را در اختیار داشتند نمی شد بنابراین تصمیم بر این شد که این سازمان تشکیل شود.
پرویز مینا، یکی از بلندپایگان شرکت ملی نفت ایران در ارتباط با اهمیت کار روحانی در سازمان اوپک و راه اندازی آن می گوید: در میان کشورهای بنیانگذار اوپک، ایران تنها کشوری بود که ساختار مستحکم اداری در بخش نفت داشت و از این رو موسسان، برای راه اندازی ساختار ساختار اوپک به ایران روی آوردند. همچنین انتخاب فواد روحانی از سوی ایران نشان می داد که او جزو معدود افرادی بود که می توانست این سازمان را شکل دهد و راه اندازی کند. بنابارین سازمان اوپک اکنون عمده سازماندهی زیر بخش ها و اداره خودش را مدیون تلاش های فواد روحانی می داند.
این حقوقدان ایرانی در سال های پایانی زندگی به لندن مهاجرت کرد و در ۹۴ سالگی در دهم بهمن ۱۳۸۲خورشیدی در لندن دیده از جهان فرو بست.
عبدالله سالم البدری
یکی از افرادی که توانست طولانی ترین دوره دبیر کلی اوپک را کسب کند عبدالله سالم البدری از کشور لیبی بود وی از ۲۰۰۷ میلادی تا پایان ژوییه ۲۰۱۶ دبیر کل اوپک بود. عدم دستیابی اعضای اوپک به توافقی درباره جانشین او باعث شد حضور او در این سمت چند بار تمدید شود در واقع دوره دبیرکلی اوپک طبق اساسنامه سازمان سه سال است که برای یک دوره سه ساله قابل تمدید است. اما در مورد البدری به دلیل عدم اجماع بر سر نامزدهای معرفی شده از سوی ایران، عراق و عربستان طی سه سال ۲۰۱۲ -۲۰۱۵ میلادی و اختلاف نظرهای میان ایران و عربستان، این دوره با مصوبه کنفرانس‌های مختلف اوپک به مدت سه سال و هفت ماه بیشتر ادامه یافت.
البدری چندین دهه در اوپک فعالیت داشته است وی مدرک لیسانس حسابداری خود را از دانشگاه فلوریدای جنوبی آمریکا دریافت کرد و نخستین پست اجرایی خود را در ۱۹۶۵میلادی با کار در شرکت نفتی اکسون موبیل آمریکا آغاز و تا ۱۹۷۷میلادی در این شرکت فعالیت داشت. از دیگر پست‌های اجرایی وی می‌توان به عضو هیات مدیره شرکت نفتی ام الجوبی، رییس شرکت نفتی واحه، رییس شرکت ملی نفت لیبی (ان. او. سی) رییس هیات مدیره شرکت نفتی عرب پترولیوم سرویسزو زیر نفت لیبی و وزیر انرژی اشاره کرد.
همچنین قبل از این که برای نخستین بار دبیر کل اوپک شود دارای سمت های اجرایی مانند معاون نخست وزیر لیبی، رئیس شرکت ملی نفت لیبی، رئیس هئیت مدیره شرکت سرمایه گذاری نفتی لیبی (تام اویل) بود.
محمد بارکیندو
عبدالله سالم البدری، که بیش از یک دهه دبیر کل اوپک بود سرانجام این پست را به محمد بارکیندو نیجریه ای واگذار کرد. با این انتخاب، برای چهارمین بار بود که نامزدهای نیجریه در راس دبیرخانه اوپک قرار گرفتند.
در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹۵خورشیدی وزرای نفت و انرژی ۱۳ کشور عضو اوپک از میان هشت نامزد معرفی شده از سوی هفت کشور عضو شامل اکوادور، اندونزی (۲ نامزد)، ایران، عراق، نیجریه، عربستان سعودی و ونزوئلا در مورد انتصاب محمد سانوسی بارکیندو نامزد معرفی شده از سوی نیجریه، به عنوان دبیرکل اوپک به اجماع دست یافتند و بارکیندو به عنوان بیست و چهارمین دبیرکل اوپک برای یک دوره سه ساله انتخاب شد.
بارکیندو در ۱۹۵۹ میلادی در شهر یولا نیجریه دیده به جهان گشود. وی در رشته علوم سیاسی تحصیل کرده و مدرک فوق لیسانس خود را در رشته اقتصاد از دانشگاه آکسفورد گرفته است همچنین وی توانست مدرک امور مالی و بانکی را از دانشگاه واشنگتن اخذ کند.
بارکیندو سوابق طولانی در صنعت نفت داشته است. برای مدت بیش از یک دهه در اوپک فعالیت داشته و از نزدیک با این سازمان آشنا بوده است برای نمونه وی به عنوان یک عضو هیئت نیجریه در اوپک در ۱۹۸۶میلادی حضور یافت همچنین در سال های ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۸ نماینده دائم نیجریه و عضو ثابت هیئت این کشور در سازمان اوپک بود.
از جمله دیگر سمت های اجرایی بارکیندو قبل از رسیدن به دبیرکلی اوپک می توان به رییس کمیته اجرایی برنامه تحول شرکت ملی نفت نیجریه، مدیرعامل شرکت ملی نفت نیجریه، دارای مسئولیت های متعدد اجرایی به مدت ۲۵ سال (معاون مدیرکل بخش LNG، مدیر بخش سرمایه-گذاری، مدیر دفتر لندن شرکت نفت نیجریه، رییس بخش تجارت بین الملل دفتر لندن) سرپرست دبیرخانه اوپک به مدت یک سال، نماینده نیجریه در هیئت عامل اوپک به مدت ۲ سال و... اشاره کرد.
همچنین بارکیندو مسئولیت هایی چون مدیر شرکت ملی مهندسی و فنی نیجریه (۱۹۹۱-۱۹۹۳)، رئیس استرلینگ مهندسی عمران نیجریه (۱۹۹۱-۲۰۰۳)، معاون مدیرعامل شرکت گاز طبیعی مایع نیجریه (۱۹۹۳ - ۲۰۰۸)، رئیس فدرال رادیوی نیجریه (۲۰۰۳-۲۰۰۵) و مدیرعامل شرکت ملی نفت نیجریه (۲۰۰۹ - ۲۰۱۰) را در کارنامه کاری خود دارد.
انتخاب بارکیندو به عنوان دبیرکل اوپک همزمان با رشد قیمت‌های نفت، افزایش تعداد اعضای این سازمان و کاهش اظهارنظرهای تنش‌زای ایران و عربستان بوده است.
سوبراتو
سوبراتو در ۱۹۲۸میلادی در اندونزی دیده به جهان گشود. وی در ۱۹۸۴میلادی به عنوان شانزدهمین دبیر کل اوپک انتخاب شد و بار دیگر تا تعیین تکلیف بحث دبیرکلی اوپک در نشست ۷۱ اوپک از سوی اعضای این سازمان به سمت سرپرستی دبیرخانه اوپک منصوب شد. سرانجام پس از گذشت پنج سال و بلاتکلیفی سمت دبیر کل اوپک، او به عنوان نوزدهمین دبیر کلی اوپک در ۱۹۸۸ میلادی انتخاب شد.
سوبراتو مدرک لیسانس خود را در ۱۹۵۲ میلادی از دانشگاه اندونزی و مدرک فوق لیسانس خود را در ۱۹۵۶ میلادی از دانشگاه مک گیل در مونترال کانادا و دکترای خود را در ۱۹۵۸میلادی از دانشگاه اندونزی گرفت
از جمله کارهای اجرایی وی می‌توان به دستیار تحقیقات در مرکز مطالعات بین‌المللی و موسسه فناوری ماساچوست در شهر کمبریج ایالت ماساچوست، مدرس ارشد اقتصاد بین‌الملل و نوسانات اقتصادی دانشکده اقتصاد دانشگاه اندونزی، معاون مدیر موسسه بازرگانی و مدیریت عمومی دانشکده اقتصاد دانشگاه اندونزی، مدرس بین‌المللی اقتصاد دانشگاه اندونزی استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه اندونزی، مدیر کل تحقیقات و توسعه دپارتمان تجارت، وزیر اسکان و تعاون، وزیر تامین نیرو، اسکان و تعاون وزیر انرژی و معادن اشاره کرد.
ریلوانو لقمان
یکی دیگر از افرادی که به دبیر کلی اوپک دست یافت الحاجی ریلوانو لقمان از کشور نیجریه بود. وی در ۱۹۳۸ میلادی دیده به جهان گشود و در ۱۹۸۶ میلادی به ریاست اوپک دست یافت و بار دیگر در ۱۹۹۵ میلادی دبیر کل اوپک شد.
او در دانشکده هنر، علوم و فناوری دانشگاه احمد بلو نیجریه، مدرسه سلطنتی معادن لندن، دانشگاه معادن و متالوژی لئوبن اتریش و دانشگاه مک‌گیل مونترال کانادا دوران تحصیل خود را گذرانده است.
از جمله کارهای اجرایی ریلوانو لقمان دستیار مهندس معدن شرکت سوئدی ای. بی استاتسگراور، بازرس و بازرس ارشد معادن در بخش معدن وزارت معادن و برق نیجریه، سرپرست دستیار مدیر ارشد بخش معادن وزارت معادن و برق نیجریه، مدیرکل شرکت سیمان شمال نیجریه سوکوتو، رییس و مدیر اجرایی شرکت معادن نیجریه، وزیر معادن، برق و استیل و وزیر نفت نیجریه را در کارنامه کاری خود دارد.
مارک نگوئما
مارک اس. نان نگوئما در ۱۳ آوریل ۱۹۳۴میلادی در لامبارن گابن دیده به جهان گشود. وی مدرک دکتری خود را در رشته حقوق و اقتصاد از دانشگاه پاریس گرفت. نگوئما توانست در ۱۹۸۱ میلادی به سمت دبیر کل اوپک منصوب شود و تا ۱۹۸۳میلادی در این پست بماند.
از جمله کارهای اجرایی وی قبل از دست یافتن به مقام دبیر کلی اوپک می توان به مدیر امور اقتصادی، تحقیق و سیاستگذاری دپارتمان اقتصادی و امور اجتماعی در نیویورک امریکا، نماینده دائم گابن در سازمان ملل، مدیر بخش اقتصاد و دارایی شرکت نفتی الف آکوتین در پاریس فرانسه، مشاور مدیر کل صندوق بین‌المللی پول (آی. ام. اف) در واشنگتن امریکا اشاره کرد.
فرانسیسکو آر. پارا
پنجمین دبیر کل اوپک فرانسیسکو آر. پارا از ونزوئلا بود. وی در ۱۹۲۹میلادی در ونزوئلا دیده به جهان گشود در ۱۹۶۶میلادی توانست مدرک دکتری علوم سیاسی را از موسسه مطالعات بین‌المللی ژنو سوییس دریافت کند. او در ۱۹۶۸ میلادی به مدت یک سال به دبیر کلی اوپک دست یافت.
از جمله کارهای اجرایی پارا قبل از منصوب شدن به دبیر کلی اوپک می توان به مشاور اقتصادی دبیر کل اوپک و مدیر بخش اقتصادی اوپک، مشاور دبیر کل اوپک اشاره کرد.
