شاید اگر روزی کسی عنوان می کرد که قیمت خودروی پراید ممکن است به 50 میلیون تومان برسد کسی باورش نمی شد و یا کمتر کسی می توانست تصور کند که روزی قیمت سکه بهار آزادی و یا هرگرم طلا به قیمت های نجومی برسد و یا حتی کسی در بدبینانه ترین حالت ممکن نمی توانست تصور کند که روزی پول ملی در برابر دلار به این حد از کاهش ارزش نزول پیدا کند.
اما امروزه این امور برای مردم کشور به امری عادی تبدیل شده و دیگر هر افزایش قیمتی از کالاها نمی تواند آن ها را تعجب زده کند بلکه آنها با گرفتن صف های طولانی، محصولات و کالاهایی را تقاضا می کنند که قیمتی بسیار بالاتر از قیمت منطقی و واقعی خود دارند.
فرقی نمی کند از خودرو بگیر تا شکر و مرغ و گوشت و بنزین و حتی ماکارونی و تن ماهی.
تجربه رفتارهای چند سال اخیر مردم کشورمان می گوید هر کالایی گران شود باز هم مردم برای خرید آن کالا صف می کشند و بسیار بیشتر از نیاز خود می خرند تا اگر گرانتر شد دلخوش باشند که برای مدتی با محصولاتی به قیمت قبل سر می کنند.
گرچه شاید بتوان گفت شکل گیری این التهاب و رشد چندین برابری قیمت کالاها و اجناس در کشور از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم های شدیدتر علیه کشور همزمان با افزایش نرخ ارز آغاز شد، اما کارشناسان اقتصادی و اجتماعی، شکل گیری خریدهای هیجانی و تداوم آن را معلول عوامل متعددی می دانند که تداوم آن می تواند در نهایت به رنگ باختن اخلاق در جامعه از قبیل تضعیف روحیه مطالبه گری، بی تفاوتی، مسئولیت ناپذیری در برابر دیگران، تقویت حرص و آز، رشد پدیده مصرف گرایی و تقویت رانت خواری و دلال بازی منجر شود.
کارشناسان اقتصادی علت بروز رفتارهای هیجانی مردم در خرید کالاها را ناشی از ساختار اقتصادی در داخل، نبود ثبات قیمت و قدرت گیری دلال ها و پررنگ شدن نقش سوداگری در اقتصاد کشور می دانند.
در همین حال جامعه شناسان و فعالان حوزه روانشناسی علت این گونه رفتارها را نشانه بی اعتمادی مردم به آینده و سقوط سرمایه های اجتماعی عنوان می کنند.
** انتظارات تورمی عامل بروز خریدهای هیجانی
یک کارشناس امور اقتصادی اظهار داشت: با وجودی که می توان عوامل متعددی را برای شکل گیری خریدهای هیجانی در جامعه مطرح کرد اما مهمترین عامل اقتصادی آن، وجود تورم است.
علی نصیری افزود: زمانی که تورم جهنده هر لحظه از ارزش پول ملی می کاهد، مردم برای حفظ سرمایه و دارایی خود مبادرت به خرید خودرو، مسکن، طلا و سکه می کنند تا بدین شکل ارزش دارایی خود را حفظ کنند.
وی، نبود اطمینان به سیاست های اقتصای کشور را از دیگر علل بروز خریدهای هیجانی دانست و تصریح کرد: سیاست های نادرست اقتصادی سبب می شود تا حتی با وجود تبلیغات و وعده های دولت مبنی بر نبود کمبود کالایی در کشور، مردم به این وعده ها اطمینان نکنند و برای اینکه مبادا در آینده با مشکل تامین کالای موردنیاز خود مواجه نشوند به خریدی بیش از نیاز فعلی خود می پردازند.
این فعال اقتصادی، اقتصاد رانتی و ناکارآمدی سیاست های اقتصادی را عامل اصلی بروز پدیده سوداگری و دلالی عنوان کرد و گفت: چند نرخی بودن قیمت ارز، نبود شفافیت در مبادلات تجاری شرکت ها و نبود ثبات و چندگانگی قیمت ها در بازار پدیده سوداگری و دلالی را تقویت می کند و بدین شکل بازار کارآمدی خود را از دست می دهد.
وی خاطرنشان کرد: آنچه در بازار فعلی کشور مشاهده می شود این است که تورم بیش از آنکه نقش مخربی بر اقتصاد کشور بگذارد، اخلاق جامعه را نشانه رفته است و فراگیر شدن پدیده دلالی و سودجویی در این آشفته بازار شاهدی بر این ادعاست.
** خریدهای هیجانی ریشه در ناامیدی به آینده دارد
یک کارشناس مسائل روانشناسی گفت: بخشی از رفتارهای هیجانی مردم تابع شرایط اجتماعی است، بنحوی که به محض شکل گیری پدیده ای همچون صف کشی برای خرید کالا، این رغبت در سایر مردم نیز شکل می گیرد و به امر فراگیری تبدیل می شود.
کامیار معتمدیان افزود: خاصیت رفتارهای هیجانی، گروهی و توده ای عمل کردن مردم است به شکلی که مردم به رفتارهای یکدیگر نگاه می کنند و بدون هیچ پشتوانه منطقی و عقلی دنباله رو یکدیگر می شوند و به این شکل است که رفتارهای هیجانی به مانند یک بیماری واگیردار بخش زیادی از جامعه را فرا می گیرد.
وی تصریح کرد: از سوی دیگر ناامیدی و بی اعتمادی مردم نسبت به آینده نیز می تواند نقش مهمی در بروز رفتارهای هیجانی داشته باشد و سبب می شود تا تمایل مردم برای خرید کالاهایی که قیمت آن روند افزایشی پیدا کرده ات بیشتر شود و بدین شکل رفتار خود را توجیه کنند که اگر امروز این کالا را نخرم ممکن است فردا هرگز نتوانم آن را تامین کنم.
این کارشناس مسائل روانشناسی به ریشه های اقتصادی رفتارهای هیجانی مردم نیز گریزی زد و تصریح کرد: بی شک دلایل مختلفی در شکل گیری چنین رفتارهایی وجود دارد که می توان آن را در امور زیربنایی و ساختار اقتصادی کشور نیز جست و جو کرد اما آنچه به تقویت این رفتارهای هیجانی دامن می زند یک موضوع اجتماعی- مدنی است که رفع آن نیازمند فرهنگ سازی است.
معتمدیان، مشاهده خریدهای هیجانی را در جهان سوم پررنگ تر از سایر جوامع دانست و گفت: چنین رفتارهایی در تاریخ فرهنگ ایرانی کمتر دیده شده اما امروزه در حال تبدیل شدن به یک فرهنگ است که بی شک تاثیرات مخربی بر جامعه و اقتصاد کشور خواهد گذاشت.
** ضرورت حذف پدیده سوداگری
وی، برگرداندن اعتماد و امید به مردم را مهمترین راهکار مقابله با رفتارهای هیجانی دانست و گفت: جدای از اصلاح امور زیربنایی وساختاری، اگر بتوان بدبینی حاکم در جامعه را برطرف کرد و مردم را نسبت به بهبود شرایط در آینده امیدوار ساخت می توان از تداوم چنین رفتارهایی جلوگیری کرد.
وی، کوتاه کردن دست دلالان از اقتصاد کشور را دیگر راهکار موثر برای سامان بخشی به اقتصاد کشور عنوان کرد و افزود: چنانچه دولت نظارت بیشتری بر مشاغل واسطه گری داشته باشد و بتواند نقش دلالان را در ساختار اقتصادی حذف کند می تواند در بهبود شرایط کشور نقش موثری ایفا کند.
** نبود ثبات قیمت عامل بروز خریدهای هیجانی
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور شهرکرد نیز در همین خصوص گفت: می توان مردمی که در صف خرید کالاهایی که روز به روز گرانتر می شوند را به 2 دسته تقسیم کرد.
امین میرزاخانی افزود: دسته اول مردمی هستند که با قدرت خرید پایین، نسبت به آینده و گرانتر شدن کالا نگران هستند و از آنجا که ثبات قیمت ها در کشور وجود ندارد، سعی می کنند با خرید بیشتر از نیاز فعلی خود این نگرانی را تا حدی برطرف کنند.
وی تصریح کرد: در دسته دوم دلال و واسطه ها قرار دارند که برای سودجویی و سوء استفاده از فضای فعلی با خرید بیشتر کالاهایی چون خودرو و یا مسکن به گرانتر شدن این کالاها بیش از پیش دامن می زنند و بی شک نقش تعیین کننده ای هم در اقتصاد ایران بازی می کنند.
این استاد دانشگاه، راه اندازی سایت مرجع قیمت گذاری کالاها و محصولات از سوی دولت را راهکار موثری برای مهار شایعات و دلال بازی در بازار دانست و گفت: اگر دولت برای هریک از کالاها و محصولات قیمت یکسانی قرار دهد و این قیمت ها در سایت مشخصی به آگاهی مردم برسد از بروز شایعات و افزایش خودسرانه کالاها جلوگیری می شود.
میرزاخانی، ورود جدی نهادهای نظارتی بر فعالیت های واسطه گری و سایت های خرید و فروش آنلاین را از دیگر راهکارهای مهار قیمت ها دانست و گفت: به نظر می رسد تعطیلی این سایت ها در کالاهای اساسی مردم می تواند نقش موثری در مقابله با دلال بازی و جلوگیری از حبابی شدن قیمت ها ایفا کند.
** فرهنگ سازی اهرم مقابله با رفتارهای هیجانی
وی همچنین فرهنگ سازی برای مقابله با خریدهای هیجانی را ضروری دانست و افزود: اگر مردم در برابر افزایش قیمت های غیرمنطقی متحد و منسجم باشند و خرید آن کالا را تحریم کنند بی شک قیمت آن کالا به قیمت واقعی خود نزدیک می شود.
میرزاخانی خاطرنشان کرد: اطلاع رسانی گسترده از سوی دولت و شفاف سازی نیز می تواند با شایعاتی که در بازار شکل می گیرد مقابله کند و نگذارد اقتصاد کشور دستمایه شایعات ویران کننده شود.
منبع: ایرنا
