ایران اکونومیست- چهل روز پیش درآستانه سال نو، شاهد ریزش باران در حجم بسیار بالا در برخی مناطق شمالی و جنوبی کشور بودیم به صورتی که در برخی استان ها شاهد طغیان رودخانه ها و به دنبال آن جاری شدن سیل در مناطق شهری و روستایی وبه بارنشستن خرابی و ویرانی بودیم.
در روزهایی که کشور دوران خشکسالی وکم آبی را سپری می کرد و همه دغدغه پیدا کردن راهی برای گذراندن این دوران را داشتند، به ناگاه سر و کله این سیل عظیم به واسطه بارش هایی که به گفته برخی کارشناسان بعد از 60 سال در کشور رخ داده، پیدا شد و همه را غافلگیر کرد.
باران بارید، سیل جاری شد، خرابی و تلفات جانی در کشور رخ داد، حال این سوال پیش می آید که علی رغم وجود فناوری ها و اطلاعات در زمینه پیش بینی سیل در کشور چرا باید شاهد سردرگمی وحجم بالای خسارت درکشور باشیم.
به گفته برخی مسئولان و کارشناسان، ما می توانستیم با کمک اطلاعات و فناوری هایی که در کشور در زمینه سیل و سیلاب وجود داشته از حجم خسارات بکاهیم و با آمادگی کامل از این سیل استقبال کنیم.
وجود اطلس سیل (نقشه های پهنه‌بندی دشت‌های سیلابی کشور در رده 7) و سامانه ملی پیش بینی وقایع حدی بارش و سیلاب کشور از جمله فناوری ها و داده های اطلاعاتی است که می توانستیم با استفاده از آنها از حجم خسارات ناشی از سیل های اخیر در کشوربکاهیم، اما چرا با وجود این داده ها، غافلگیر شدیم؟ سوالیست که خبرنگار علمی ایرنا در پی جواب آن با دبیر ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست به گفت و گو می نشیند.
دکتر نادر قلی ابراهیمی دبیر ستاد توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست در پاسخ این سوال که 'بحث هایی در سطح جامعه مطرح است که ما شرایط خشکسالی را در کشور داشتیم و چطور این اتفاق افتاد و چرا ابعاد آن اینقدر وسیع است؟' گفت: ایران بر روی یک کمربند خشک و نیمه خشک قرار گرفته و طبیعت و مشخصه شرایط اقلیم خشک کمبود آب، تغییرات فصلی شدید و الگوی غیرقابل پیش بینی بارش است، به تبع کشور ما که حداقل 80 تا 85 درصد آن در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار گرفته متاثر از این شرایط است.
وی در پاسخ این سوال که 'اطلس سیل در کشور تهیه شده، چرا از این فناوری استفاده نشده است؟' بیان کرد: درسال های اخیر اتفاق مهمی که در جهت کاهش خطرات سیل رخ داده، تهیه نقشه اطلس سیل کشور برای حوزه های آبخیز رده هفت است. این نقشه با حمایت ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و پژوهشکده حفاظت خاک تهیه شده است.
ابراهیمی افزود: دراین نقشه شدت سیل خیزی، پهنه های سیلگیر، سطح خطرسیل، مراکزمسکونی درمعرض خطر و آستانه های ایجاد روان آب دیده و ارایه شده است. نزدیک به 4 سال متوالی بر روی این نقشه کار شده و نقشه ها و اطلاعات این اطلس برای سال های 96 و 97 در دسترس و قابل استفاده است.
وی اضافه کرد: این نقشه بر اساس اطلاعات و مطالعات گذشته تاریخی بارندگی و اقلیمی استان ها تهیه شده، هم قابل به روز شدن است و هم قابلیت تهیه با جزئیات بیشتر در رده های آبخیز پایین تر از هفت هم دارد.
ابراهیمی گفت: درتهیه نقشه های اطلس سیل، تمام دشت ها و مناطق آسیب پذیر مشخص می شود، میزان آبگرفتگی وحجم حدودی آبگرفتگی رودخانه ها و مجاری آب برای سیل ها با دوره های بازگشت وحجم بزرگی متفاوت، که براساس آنچه سیل با چه حجمی و چه دوره بازگشتی و چه مناطقی را تحت پوشش و تاثیر خودش قرار می دهد، مشخص می شود؛ متاسفانه با وجود این نقشه دستگاه های ذی ربط درتوسعه زیرساخت ها و توسعه مناطق شهری و روستایی خود به آن توجه نکرده اند.
دبیر ستاد توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست در پاسخ این سوال که 'با توجه به وجود اطلس سیل چرا کشور را آب فرا گرفت؟' گفت: متاسفانه مدیریت ریسک، پیش بینی و پیش از بحران را نگاه نمی کنیم. ما عمدتا مرد زمان بحرانیم، مطالب، اطلاعات، فناوری ها، مطالعات و تحقیقاتی که انجام شده می توانست از بروز و حجم خسارات سیل بکاهد، همچنین این اطلاعات اکنون نیز می تواند ( قطعیتی وجود ندارد که این بارندگی ها و سیلاب ها با این حجم تمام شده باشد ) استفاده شود، ما در مرحله قبل و بعد از رخدادهای مختلف و از جمله رخدادهای جوی می توانیم از این منابع و فناوری و اطلاعات استفاده کنیم.
وی یادآور شد: سیستم های مدیریتی در وزارتخانه ها باید از داده ها و اطلاعات موجود در کشور پیش از وقوع بحران استفاده کنند.
ابراهیمی افزود: حال با توجه به اتفاقی که رخ داده است یک سری فعالیت ها و اقداماتی را می توانستیم ودر حال حاضر نیزمی توانیم برای کاهش خسارات مجدد انجام دهیم، عمده ترین مباحثی که در این مدت به دستگاه های ذی ربط برای اینکه یک مقداری اثرات سیل و سیلاب ها تعدیل شود و فرسایش خاک و تخریب سرزمین کمتر شود مطرح کردیم، اینکه از این اطلاعات برای برنامه های آینده از جمله شناسایی نقاط آسیب پذیر خطرات سیل، مراحل بازسازی، سیل های احتمالی و احداث مکان های مسکونی و صنعتی جدید و زیر ساخت ها مورد استفاده قرار گیرد.
ابراهیمی در پاسخ این سوال که 'آیا این نقشه که تهیه شده فقط برای کارتحقیقاتی بوده یا نه برای کاربردهای مدیریت بحران نیزبوده است؟' گفت: نقشه هایی که تحت عنوان اطلس سیل ( نقشه نقشه های پهنه‌بندی دشت‌های سیلابی کشور در رده 7) تهیه شده برای کل کشورانجام شده است و صرفا برای بهره برداری درچنین شرایطی تهیه شده و در تهیه نقشه غیر از کاربردی بودن چیزی نمی خواهیم، عمده بحثی که داشتیم و داریم این است که بتوانیم از نقشه های اطلس تهیه شده برای اراضی کشاورزی، مناطق مسکونی ، مجتمع های تجاری و صنعتی بهره برداری کاربردی کنیم.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست درباره وضعیت استان های گلستان، خوزستان، لرستان در اطلس سیل گفت: در این اطلس وضعیت این استان ها نیز مشخص شده بود، با توجه به رخدادهای اخیر باید برای برنامه ریزی آینده از این نقشه استفاده کرد، استان هایی که در این سیل آسیب دیده اند باید بازسازی شوند، باید اطلاعات برای احداث جاده، مناطق مسکونی جدید، راه آهن هزار سازه ای که در مسیر رودخانه احداث می گردد جمع آوری شود.
خبرنگار ایرنا در ادامه با طرح این مطلب که در کنار اطلس سیل که با حمایت ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست تهیه شده است، سامانه ملی پیش بینی وقایع حدی بارش و سیلاب کشور نیز با برای پیش بینی و کاهش خسارت ناشی از سیل های اخیر در اختیار مسئولان بوده است به طوری که در بیست و هفتم اسفند ماه سال گذشته خبر بروز رسانی این سامانه بر روی سایت این ستاد قرار گرفته است از دبیر ستاد پرسید 'با توجه به بروزرسانی این سامانه چطور نتوانستیم حجم این بارش ها را پیش بینی کنیم؟' که وی گفت:
سامانه ملی پیش بینی وقایع حدی بارش و سیلاب کشور با ارتقای زیرساختهای سخت افزاری و نرم افزاری توسط موسسه تحقیقات آب بروز رسانی شده است، با اتکا به سامانه ملی وهم با اتکا به اطلس سیل، می شد و می شود خیلی از پیش بینی ها را انجام داد، این ها کارهایی بوده که در ستاد انجام شده و این سامانه و اطلس می تواند کمک زیادی به متولیان وزارت نیرو و دیگر دستگاه های مربوطه کند.
وی ادامه داد: موضوعی که در این خصوص وجود دارد اینکه ما رشته برنامه ریزی و اجرامان در مباحث مختلف، مطالعات، تحقیقات و فناوری، نتیجه آن، اثر آن و ارتباط آن در کارکردهای اجرایی باید به هم وصل شود. این گسست را ما داریم، در حال حاضرهزاران پایان نامه و رساله دکتری در دانشگاه ها وجود دارد که خیلی از آنها نتایج فناورانه برای کشور دارند، چه کسی باید الزام کند، چه کسی باید اجرا کند و به چه صورت اینها باید بیایند در رشته برنامه ریزی و اجرای کشور قرا بگیرند. این مهمترین فاصله ای است که بین علم و عمل داریم و این چیزی که مقام معظم رهبری دائم اعلام می کنند، مسئولان، مدیران و رئیس جمهوری باید به هم نزدیک شوند و زنجیره برنامه ای ما تکمیل شود.
ابراهیمی یادآور شد: اطلس سیل و سامانه حدی بارش آماده شده و ما به بسیاری از دستگاه ها اعم از وزارت نیرو، جهادکشاورزی، وزارت کشور، سازمان مدیریت بحران اعلام کرده ایم، خیلی از چیزها باید الزام شود.
وی گفت: سیل حتما یک معضل نیست و به آن به صورت نعمت هم باید نگاه شود، شرایط طبیعی حوزه های آبخیز ما به این صورت است که بعد از اینکه بارش در سطح حوزه اتفاق می افتد، قسمتی از آب در سطح زمین نگهداشته می شود و قسمتی به صورت روان آب جاری می شود، اگر این روان آب در حوزه های بالادستی کنترل و مدیریت شود برای ما نعمت می شود و در حوزه های پایین اگر ما پخش سیلاب انجام دهیم باز می شود یک نعمت و فرصت، اما اگر این کار را انجام ندهیم به حجم بزرگ تبدیل می شود و سیل ویرانگر می شود.
ابراهیم افزود: پخش سیلاب را برای این انجام می دهیم که در یک دشت وسیع پخش و پهن کنیم و سفره های زیر زمینی، قنات و چشمه ها را از این آب سیراب کنیم، برای این انجام می دهیم که توان و پتانسیل پوشش گیاهی و مرتعی را بالا ببریم، اینها کارکردهای سیلاب هستند و مامی توانیم از سیلاب استفاده مفید کنیم. حجم سدهای مخزنی ما در این سیلاب اخیر پر شده است، خیلی از سدهای ما در این چند ساله هیچوقت به حجم حداقل طراحی نرسیده بودند، این سیلاب هم آب شرب و کشاورزی ما را تضمین کرد، اگر بیشتر دقت می کردیم همین چیزهایی را که برای ما الان تخریب ایجاد کرده می توانست تخریب حداقلی ایجاد کند و ما بهره برداری بهتری داشته باشیم.
گزارشگر : ابراهیمی زاده
