در روز‌های اخیر خبر تشکیل بازار متشکل ارزی به وسیله چند نهاد منتشر شده و قرار است این بازار در گام اول متشکل کردن معاملات نقدی شروع به کار کند.
**یک بازار و چند مشکل
بازار ارز در دنیا بیشتر شبیه بازار سبزه میدان تهران است. این بازارها عموما سازماندهی نشده‌‌اند که به OTC نیز مشهور هستند و به صورت غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند. بانک مرکزی در تمامی سال‌های گذشته، ارز نقد خود را از طریق چند صراف معتمد توزیع می‌کرد و مسوولی در بانک با آنها تماس می‌گرفت و با توافق روی قیمت این ارز را توزیع می‌کرد.
این شیوه از توزیع همواره شائبه‌های فساد نیز با خود داشت. یکی از معروف‌ترین افرادی که در این سال‌ها ادعا کرد که ارز بانک مرکزی را به این شیوه توزیع کرده است، بابک زنجانی بود که روایت کرد پس از سربازی که در بانک مرکزی خدمت کرده است با مسوولان بانک آشنا بوده است و در زمانی که دلار 300 تومان بود و همه انتظار دلار هزار تومانی را داشتند، او مامور توزیع ارز می‌شود.
او تعریف می‌کند که در آن زمان مردم می‌رفتند شب تا صبح در صف بانک‌ها می‌خوابیدند تا دلار بگیرند و در بازار بفروشند. در همین شرایط برای زنجانی این فرصت ایجاد می‌شود که در کنار 4 یا 5 نفر دیگر دلارها را توزیع کنند. او مدعی است در آن روز 17 میلیون دلار ارز در بازار توزیع می‌کند و 17 میلیون تومان هم در آن سال‌ها کارمزد می‌گیرد.
برای اصلاح این روش و در اواسط دی ماه سال جاری همتی، رییس کل بانک مرکزی از مصوبه شورای عالی پول و اعتبار جهت راه‌اندازی بازار متشکل ارزی برای ساماندهی بازار ارز و پاسخگویی به نیازهای طبیعی مردم خبر داد. اتفاقی که پیش‌بینی می‌شد هم به تغییر شیوه توزیع و هم تغییر قیمت‌گذاری و رسیدن به قیمت تعادلی بازار منجر شود. شکل‌گیری بازار متشکل این امکان را ایجاد می‌کند که بانک مرکزی با روش حراج، دلارهای خود را بفروشد و خریداران مجاز این امکان را دارند که در فضای رقابتی و شفاف، ارزهای بانک را خریداری کنند.
همتی در آبان ماه گفته بود که در خیابان و کوچه و پس کوچه‌ها نمی‌توان بازار ارز را شکل داد و نباید بازار غیرمتشکل داشته باشیم. حالا به نظر می‌رسد، بازار خرید و فروش نقد دلار در بازار متشکل ارزی مطابق خواست همتی به صورت شفاف و الکترونیکی امکان‌پذیر خواهد شد.
رضا ترکاشوند، دبیرکل کانون صرافان نیز با حمایت از تعیین بازار متشکل به این نکته تاکید کرد که این اقدام در نهایت منجر به شفافیت در کشف قیمت‌ها در بازار می‌شود. او همچنین بیان کرد در حالی که مرجع تعیین روزانه نرخ ارز در حال حاضر مشخص نیست و محلی مجهول دارد اما روزانه نرخ‌ها به بازار اعلام می‌شود ولی با تشکیل بازار متشکل معاملات ارزی، قیمت‌گذاری و فعالیت شفاف و واقعی مشابه بازار سرمایه ایجاد خواهد شد. دبیرکل کانون صرافان با اشاره به غیرقانونی شدن فعالیت بازار سبزه‌میدان نقش بازار متشکل در سروسامان دادن به معاملات ارزی را مهم ارزیابی کرد.
**بازار چگونه خواهد بود؟
این بازار، دارای یک هیات‌مدیره خواهد بود که 5 شخص حقوقی در آن حضور دارند. اعضای هیات‌مدیره این نهاد، بانک مرکزی، فرابورس، کانون صرافان ایران، کانون بانک‌های خصوصی و کانون بانک‌های دولتی خواهند بود که پیش‌بینی شده است امروز (سه‌شنبه) این بازار را در ثبت شرکت‌ها رسمی کنند. دستورالعمل و مقررات ناظر بر این بازار به محض ثبت از طرف شورای پول و اعتبار آماده خواهد شد و از همین رو هنوز تاریخ شروع به کار بازار متشکل اعلام نشده است.
اتفاقی که با تصویب دستورالعمل‌های چگونگی اخذ مالیات به فعالان اقتصادی پیام خواهد داد که چگونه در بازار عمل کنند. این بازار همچون ارکان بازار سرمایه از تابلوی معاملاتی مستقلی برخوردار خواهد بود اما تحت نظارت بانک مرکزی راهبری خواهد شد. با این همه نرم‌افزار معاملاتی این بازار مبتنی بر بستر نرم‌افزار بومی شرکت فرابورس ایران است که به طور مستقل در این بازار فعالیت خواهد کرد.
در حالی که فرابورس مسوولیت طراحی تکنیکی این بازار را برعهده دارد، مسوولان این نهاد از توضیح موارد و جزییات بیشتر درباره این بازار خودداری و اعلام کردند که مسوولیت مدیریت و اجرای این نهاد با بانک مرکزی است. مسوولان بانک مرکزی هم در ماه‌های گذشته از پاسخگویی به رسانه‌ها خودداری می‌کنند و در این مورد از ارایه توضیحات بیشتر طفره رفتند.
**شفافیت، کارکرد مهم
یکی از قوانین و مقرراتی که بر بازارهای متشکل حاکم است، مشخص بودن هویت خریداران و فروشندگان است. این بدین معناست که قرار نیست افراد حقیقی در این بازار فعالیت کنند و نهایتا در بازار متشکل ارزی، مهم‌ترین فروشنده ارز همان بانک مرکزی و بانک‌ها هستند که به حدود 600 صرافی رسمی بانکی و غیربانکی فرصت خرید می‌دهند. بازار خرید و فروش مردم با بانک مرکزی اما همچنان به صورت غیرمتمرکز باقی خواهد ماند و صرافان مشابه کارگزاران بوررس به نمایندگی از شرکت‌ها و افراد خرید و فروش را انجام خواهند داد.
در گام نخست بازار متشکل معاملات ارزی، معاملات نقد صورت می‌پذیرد ولی قرار است در فازهای بعدی گواهی سپرده ارزی یا اوراق آتی نیز مورد معامله قرار گیرد. این در حالی است که در بازارهای جهانی تنها ارزهای خرید و فروش آتی در بازار متشکل فروخته می‌شود و در دنیا عموما شبکه ارزی نقدی بین بانک‌هاست. مثلا در بازارهای تبادل ارز که فارکس هم نامیده می‌شوند، این شبکه بین بانک‌هاست و مبادله میان این گروه رخ می‌دهد و به صورت نامتشکل اتفاق می‌افتد.
با توجه به شفافیت بالای این نوع معاملات هر نرخی که در این بازار با عنوان قیمت روز اسکناس کشف قیمت شود با عنوان مبنای قیمت و تعیین‌کننده نرخ‌ها در بازار رسمی و غیررسمی همچون کانال‌های ارزی کانادا، ترکیه یا دوبی می‌شود. امری که می‌تواند به حضور نرخ‌های چندگانه و غیررسمی در بازار پایان دهد. واقعی شدن قیمت هم به دلیل امکان مشارکت صرافی‌های بیشتری است که در این بازار حضور دارند و توزیع هم راحت‌تر و مستقیم‌تر به مردم صورت می‌گیرد.
منبع: روزنامه اعتماد
