اظهارات اخیر «علی اکبر صالحی» رئیس سازمان انرژی اتمی در برنامه «سناریوها» شبکه «الجزیره» یک بار دیگر مساله «مذاکره با عربستان» را در کانون توجه گروهی از تحلیلگران و برخی رسانه ها قرار داد.
صالحی در این برنامه با اشاره به نظر مثبت رییس جمهوری و وزیر امور خارجه کشورمان در مورد مذاکره با عربستان گفت: ایران جز خوبی برای کشورهای خلیج فارس نمی خواهد. ما خواستار امنیت و ثبات در این کشورها هستیم اما آنها نگاه دیگری دارند.
به گفته رئیس سازمان انرژی اتمی، ایران هیچ نظری به سرزمین و ثروت های عربستان سعودی ندارد. ما آرامش و امنیت را برای همه کشورهای منطقه می خواهیم. این شریان حیات ما است. برای همه این کشورها «خیر» را می خواهیم.
گفت و گو میان ایران و عربستان دیرگاهی است از سوی ناظرانِ آگاه به مسائل منطقه به عنوان بهترین و کارآمدترین راه حل سوء تفاهم ها و اختلافات میان تهران و ریاض و رفع بخش قابل توجهی از مشکلات منطقه مطرح می شود.
روابط ایران و عربستان در سال های اخیر به ویژه پس از روی کار آمدن «محمد بن سلمان» در عربستان و «دونالد ترامپ» در آمریکا با اصطکاک بسیاری همراه بوده است.
**فراز و فرودهای چهل ساله روابط ایران و عربستان
جمهوری اسلامی ایران اگر چه طی چهل سال گذشته روابط خود با همسایگانش را بر مبنای عدم مداخله در امور داخلی، حسن همکاری و تعامل تنظیم کرده است، ولی در ارتباط با برخی همسایگان از جمله عربستان سعودی با مشکلاتی جدی مواجه بوده است.
بخش مهمی از این مشکلات، از واهمه ریاض از ماهیت انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن ریشه گرفته است. پیشگامی رهبران عربستان برای ائتلاف سازی علیه ایران، در 1359 به تشکیل نهادی چون شورای همکاری خلیج فارس با هدف مقابله با صدور انقلاب اسلامی انجامید.
جنگ تحمیلی بهانه خوبی بود تا مخالفت و عداوت ها با جمهوری اسلامی، دریچه ای برای بروز بیابد. حمایت تمام عیار عربستان از صدام در جنگ با ایران، صحنه ای از تقابل غیرمستقیم ریاض با تهران ایجاد کرد. در این میان و در سال 1366 کشتار حجاج ایرانی در مکه، روابط دو کشور را بیش از پیش پر تنش کرد.
در سال های پس از جنگ و تشکیل دولت سازندگی، کنشگری منطقه ای هوشمندانه چهره هایی چون آیت الله «اکبر هاشمی رفسنجانی»، روابط ایران با عربستان را تا اندازه ای ترمیم کرد. سیاست خارجی تعامل گرا و تنش زدای رییس دولت اصلاحات در سال های بعد، روابط تهران و ریاض را با بهبودی قابل توجه همراه کرد.
روی کار آمدن دولت های نهم و دهم و افزایش حساسیت جهانی به برنامه صلح آمیز هسته ای کشورمان، ریاض را رو در روی تهران و در کنار صهیونیست ها قرار داد؛ روندی که با مرگ ملک عبدالله و آغاز پادشاهی برادرش سلمان تشدید شد و با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا به اوج رسید.
تشکیل ائتلاف عربی در جنگ یمن، حادثه منا و اعدام شیخ «نمر النمر» روحانی شیعه عربستانی در سال های بعد روابط دو کشور را بیش از پیش تنش آلود کرد؛ تنشی که در جریان حمله خودسرها به نمایندگی های سیاسی سعودی در تهران و مشهد (اواسط دی ماه 94) به اوج رسید و به قطع روابط دو کشور انجامید.
اکنون سال ها است ریاض سیاست علنی خود در قبال تهران را بر مبنای تقابل همه جانبه قرار داده است. ریاض در این مسیر تنها نیست و به پشتوانه حمایت های واشنگتن و تل آویو تقابلی تمام عیار را در عرصه های مختلف امنیتی، سیاسی و اقتصادی علیه تهران پیش می برد.
در این میان آنچه فدا می شود و از میان می رود، صلح و ثبات در منطقه و اتحاد و همبستگی در بخش مهمی از خاورمیانه و جهان اسلام است. روند تشدید بی ثباتی در منطقه که در یمن و سوریه مشهود است، گفت و گو و مذاکره میان تهران و ریاض به عنوان دو کشور مهم منطقه را به گزینه ای منطقی و عقلایی تبدیل کرده است؛ گزینه ای کم هزینه که به افزایش تفاهم، درک مشترک و همکاری منجر خواهد شد.
**اشارت ظریف و روحانی در مورد گفت و گو با عربستان
مقام های جمهوری اسلامی ایران با علم به ضرورت تعامل با همسایگان برای ارتقای ثبات و امنیت در منطقه، همواره آمادگی خود را برای مذاکره و گفت و گوی منطقی با طرف سعودی اعلام کرده اند.
به گفته رییس سازمان انرژی اتمی، رییس جمهوری ایران و وزیر خارجه ما بارها گفته اند آماده مذاکره با عربستان به ویژه درباره مشکلاتشان با ایران هستیم.
آخرین بار در مرداد ماه امسال در همایش «روسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور» بود که روحانی در چارچوب اعلام استقبال تهران برای برقراری روابط دوستانه با همسایگان، به صراحت از آمادگی کشورمان برای مذاکره با عربستان سخن گفت.
رییس جمهوری در این همایش تصریح کرد: امروز فرصتی به وجود آمده تا روابط خود را با همسایگان‌مان بیش از پیش گسترش دهیم و حتی اگر همسایه‌ای مانند عربستان هم از لجاجت‌ها و اقدامات خود دست برداشت و نسبت به روابط اظهار تمایل کرد، باید اختلافات را حل کرده و دوستی را برقرار کنیم.
پیش از آن یعنی در آذر ماه هم روحانی در کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی با تاکید بر روابط دوستانه بر پایه احترام متقابل با با همه همسایگان از جمله عربستان، خطاب به رهبران ریاض اعلام کرده بود: حاضریم از منافع مردم شما در برابر تروریسم و تجاوزگران و ابرقدرت‌ها بدون هیچ چشمداشتی دفاع کنیم.
این مهم همواره از سوی وزیر امور خارجه کشورمان هم مورد تاکید قرار گرفته است. «محمدجواد ظریف» در شهریور ماه امسال در گفت و گویی بیان داشت: اگر دولت سعودی این آمادگی را داشته باشد که با عقلانیت نسبت به روابط خارجی رفتار کند، درهای جمهوری اسلامی به روی همسایگانش همیشه باز است و آماده هستیم و امیدواریم رفتار مثبتی که در حج داشتند به سایر حوزه‌های روابط تسری یابد.
ظریف همچنین در آبان ماه در گفت و گو با روزنامه قطری «العربی‌الجدید» چاپ لندن با تاکید بر آمادگی تهران برای عادی‌سازی روابط با عربستان، گفته بود: برای عادی‌سازی روابط با عربستان هیچ مشکلی نداریم. این مساله به ریاض بازمی‌گردد و به بازنگری در رفتار آنهاست که می‌تواند تنش منطقه را کاهش دهد.
**میانجی های احتمالی
به رغم بسیاری اختلاف نظرها و مخالفت های داخلی و خارجی، ناظران بر لزوم گفت و گو میان تهران و ریاض برای کاهش تنش ها سخن می گویند. در همین راستا در برهه های مختلف خبرهایی مبنی بر تمایل کشور سوم برای میانجیگری میان دو طرف منتتشر شده می شود.
سه ماه پیش بود که همزمان با سفر «برهم صالح» رییس جمهوری عراق به ریاض و سپس ایران، عده ای از میانجیگری احتمالی بغداد در روابط ایران و عربستان خبر دادند. پیش و پس از آن هم خبرهایی مبنی بر تمایل طرف پاکستانی برای ایفای نقش میانجی منتشر شده بود.
اکنون هم بحث هایی در مورد احتمال میانجی گری چین مطرح است. سفر ولیعهد سعودی به چین درست چند روز پس از سفر وزیر امور خارجه و رییس مجلس کشورمان به چین این گزاره را تقویت کرده است. آنچه مسلم است اینکه تهران و ریاض برای تامین منافع مشترک خود در منطقه، به گفت و گو با یکدیگر نیاز دارند.
تکیه عربستان به واشنگتن برای تامین امنیت، هرگز به تامین امنیت واقعی منطقه نخواهد انجامید. تجربه سال های اخیر نشان داده امنیت وارداتی به پیچیده تر شدن معادله امنیت و تشدید بی ثباتی برای همه کشورهای خاورمیانه منجر خواهد شد.
ماه عسل روابط ریاض- واشنگتن- تل آویو و امنیت برون ساخت و پوشالی عربستان سعودی تنها تا زمانی پایدار خواهد ماند که جریان یک طرفه دلارهای سعودی به سوی غرب روان باشد؛ اختلال این مسیر همه رشته های خیالی ریاض را پنبه خواهد کرد.
منبع: ایرنا
