مالیات ارزش افزوده چیست؟

مالیات ارزش افزوده شکل ویژه‌ای از یک نظام پیشرفته مالیات گیری از نوعی است که به طور سنتی، مالیات غیر مستقیم نامیده می‌شود. البته در جدیدترین مباحث بین المللی، دیگر، اصطلاح مالیات غیر مستقیم به کار نمی‌رود. در این مورد به عوض عبارت مالیات غیر مستقیم، صحبت از «مالیات بر محصول» می‌شود، ولی می‌توان گفت که طبق همان مفهوم سنتی باید مالیات ارزش افزوده را یک نوع مالیات غیر مستقیم دانست.
کشورهای مختلف، متناسب با میزان توسعه و پیشرفت‌هایی که در نظام مالیاتی خود داشته‌اند همواره سهمی از مالیاتهای غیرمستقیم قابل دریافت توسط دولت را به شیوه «مالیات ارزش افزوده» تبدیل کرده اند. از آنجایی که روش مزبور، پیشرفته‌ترین نوع جمع آوری مالیات‌های غیر مستقیم است، هر قدر این روش در یک کشور رایج‌تر شود، نشان از نظام سازمان یافته‌تر اقتصادی آن خواهد داشت.
همانطوری که یاد شد، مالیات ارزش افزوده که به طور متداول می‌توان آن را با نماد ‏‎ VAT‎‏ نشان داد، یک نوع مالیات غیر مستقیم است. این نوع مالیات توسط فروشنده یا تولید کننده برای خریداران در هنگام صدور فاکتور دریافت می شود. فروشنده یا تولید کننده معمولا تمام مالیات‌های فاکتور شده و دریافت شده را به دولت نمی‌پردازد، زیرا خود او هم به هنگام خرید محصولات واسطه‌ای مانند مواد اولیه و کالاهای سرمایه ای مانند خرید ماشین آلات و تجهیزات و همچنین خرید کالاهای بازرگانی، به فروشندگان دیگر مالیات ارزش افزوده پرداخت کرده است.
بدین ترتیب فروشنده یا تولید کننده کاملا می‌داند که در خرید محصولات واسطه مانند مواد اولیه، خرید تجهیزات سرمایه‌ای و خرید کالاهای بازرگانی چه میزان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کرده است. یعنی مالیاتهایی که به طور غیر مستقیم به دولت پرداخت کرده است.
با توجه به موارد یاد شده، لازم نیست که فروشنده یا تولید کننده تمام مالیاتهایی را که از دیگران دریافت کرده است را به دولت بپردازد. در این باره بدهی فروشنده یا تولید کننده مورد نظر به دولت عبارت خواهد بود با کل مالیاتهایی که دریافت کرده، منهای مالیاتهایی از همین نوع که خود او به فروشندگان دیگر پرداخت کرده و فاکتور آنها را در اختیار دارد. بدین ترتیب، فروشنده یا تولیدکننده، تنها بدهی باقیمانده خود را به دولت می‌پردازد.
با توجه به موارد مطرح شده به نظر می رسد نظام مالیاتی ارزش افزوده یک نوع نظام پیشرفته‌ای خواهد شد که در آن، تمام تولیدکنندگان آگاهی خواهند داشت چه میزان بدهی به دولت داشته اند، چه مقدار از آن را پرداخت کرده‌اند و چه مقدار از بدهی آنها باقی مانده است. ملاحظه می‌شود در چنین نظام پیشرفته ای، خود دست اندر کاران فعالیت‌های تولیدی باید نسبت به مالیاتهای غیر مستقیمی که پرداخت کرده‌اند و میزان باقیمانده بدهی شان به دولت آگاه باشند.
در نهایت امر این مالیات توسط مصرف کننده نهایی که از کالای خریداری شده یا خدمات دریافتی فقط برای مصارف شخصی خود استفاده می کند پرداخت می شود.