به گزارش ایران اکونومیست؛ «استارتاپ ها» ( Startup company ) یا «کسب و کارهای نوپا» در ایران، چند سالی است که مورد توجه مدیران و سیاستگذاران کشور قرار گرفته اند و برنامه های متعددی از سوی سیاست گذاران و برنامه ریزان برای تقویت این کسب و کارها اجرایی شده است.
در همین ارتباط «سهیل پایدارفر» کارشناس حوزه کسب و کارهای نوین، معتقد است که در جامعه تصوری اشتباه از کسب و کارهای نوین شکل گرفته است و افراد تصور می کنند که قرار است وارد کاری ساده و جذاب شوند؛ در حالی که به هیچ وجه چنین نیست.
در عین حال پایدارفر، ضمن معرفی سیاست های کشورهای موفق در این حوزه، باور دارد که سیاستگذاری در حوزه کسب و کارهای نوپا در ایران، فرماندهی واحدی ندارد و این مساله بزرگترین مشکل پیش روی سیاستگذاران است.
** استارتاپ چیست؟
یکی از سوالات رایج در میان جامعه آن است که «استارت آپ» چیست؟ آیا هر شرکتی را می توان یک استارت آپ دانست؟ آیا استارت آپ ها فقط شرکت هایی محسوب می شوند که در حوزه فناوری اطلاعات مشغول بکار هستند؟ پایدار فرد در پاسخ به این سوال، می گوید: استارت آپ یک سازمان موقتی یا «شرکت نوپا» است که هنوز به دنبال پیدا کردن مدل کسب و کار مناسب خود است.
یک استارتاپ تا آن زمان مشغول آزمون و خطا خواهد بود. از همین رو باید انتظار داشت که استارتاپ ها یا شرکت های نوپا تا زمان رسیدن به نتیجه مناسب در حال سنجش بازار و بهبود کیفیت محصول خود باشند. این روند تا زمانی که شرکت به نتیجه نهایی کار خود برسد، ادامه خواهد یافت. تا زمان رسیدن به نتیجه و دستیابی به مدل نهایی تجارت توسط شرکت، به آن شرکت استارت آپ یا شرکت نوپا، گفته می شود.
پایدارفر می افزاید: معمولاً استارت آپ ها می توانند رشد بسیار بالایی داشته باشند. چنین شرکت هایی ممکن است به سرعت ارزشی بسیار بالاتر از شرکت هایی با سال ها تجربه کسب و کار را بدست آورند.
وی این نکته را متذکر شد: نیازی نیست که یک شرکت استارتاپی، فقط در حوزه فناوری اطلاعات فعال باشد؛ اما واقعیت آن است که فناوری های نو و به ویژه فناوری اطلاعات، امروزه جزء جدایی ناپذیر کسب و کارهای نو شده اند.
از دید پایدارفر، دومین ویژگی مهم یک شرکت نوپا یا استارت آپ، «گستردگی» است. مدل تجاری استارتاپ باید قابل گسترش و تکثیر باشد بطور مثال، تاسیس یک فروشگاه معمولی مثل سایر فروشگاه ها، به معنای ایجاد یک استارتاپ نیست؛ اما اگر قرار باشد آن فروشگاه به سرعت شعبات متعددی تاسیس کند و مدل جدیدی در کسب و کار ارایه دهد می توان به آن استارت آپ گفت.
پایدارفر افزود: استارتاپ ها به فناوری برای ایجاد سرعت گسترش کسب و کار خود نیاز دارند؛ اما اشتباهی که وجود دارد آن است که فقط فناوری سطح بالا برای ایجاد استارت آپ نیاز نیست و نباید این تصور را کرد که بدون چنین فناوری هایی، ایجاد یک کسب و کار نوپا وجود نخواهد داشت.
** مثلث طلایی استارتاپ
در چند سال گذشته، بسیاری از جوانان با تصور اینکه به سرعت به موفقیت خواهند رسید، به سراغ ایجاد کسب و کارهای جدید رفته اند؛ اما در این راه شکست خورده اند. از این رو برای مخاطبان این پرسش ایجاد شده است که برای موفقیت یک استارت اپ، چه ضرورت هایی وجود دارد؟
پایدارفر در پاسخ به این سوال می گوید: استارتاپ ها برای موفقیت به یک مثلث نیاز دارند. این مثلث سه ضلع دارد: نوآوری، فناوری و کارآفرینی. باید گفت که پیشرفت فناوری در گسترش استارت آپ ها موثر هستند و فناوری نیز می تواند تبدیل به بستری برای نوآوری شود. نوآوری هم می تواند ایجاد ارزش کند و به کارآفرینی منجر گردد.
پایدارفر می افزاید: استارتاپ تا زمانی استارت آپ است که در حال جستجوی مدل کسب و کار خود باشد. زمانی که استارتاپ به این مدل برسد و کسب و کارش رونق گیرد، دیگر استارتاپ نیست. پایدارفر یادآوری می کند: از آنجایی که عنوان استارت آپ در ایران بسیار جذاب است، این شرکت ها همچنان اصرار دارند که خود را استارتاپ بدانند، ولی در واقعیت چنین نیست.
** هوشمندی و خلاقیت در نحوه ارائه طرح
بسیاری تصور می کنند که برای ایجاد یک استارتاپ یا کسب و کار نوپا، باید یک اختراع عجیب و خاص انجام داد و کاری را کرد که تا آن زمان، کسی صورت نداده است.
این کارشناس حوزه رسانه های نوین، با چنین تصوری موافق نیست. وی در این ارتباط می گوید: مهمترین رکن موفقیت استارتاپ ها، خلاقیت و نوآوری نیست.
در دنیای استارتاپ ها ما با مفهوم نوآوری تکراری روبرو هستیم. تعریف ما از نوآوری آن است که از یک چیز، کاربردی سازی جدیدی صورت پذیرد. این چیز گاهی اختراع و حاصل یک نوآوری مطلق است. اما برای ایجاد یک استارت آپ نیازی نیست که حتما یک نوآوری مطلق به وجود آید. ایده ممکن است تنها در یک کشور یا شهر یا حتی یک شرکت نو باشد.
نوآوری می تواند بسیار ساده باشد. حتی می شود با یک مدل کسب و کار جدید، ایده ای قدیمی را به شکلی جدید عرضه کرد.
نکته دیگری که پایدارفر اضافه می کند آن است که: نوآوری در استارت آپ، می تواند شامل یک تغییر بسیار کوچک باشد. وقتی ذهن کارآفرین به دنبال اختراع خلاقیت و نوآوری های عجیب و بزرگ برود، از فرصت های خوب و واقعی دور می ماند.
** کارآفرینی یک بازی شیک نیست
اغلب جوانان در فضای مجازی، شاهد فیلم هایی هستند که در آن افرادی با لباس هایی گران قیمت، در فضاهایی شیک و جذاب، در حال سخن گفتن از کسب و کارهای نوپا هستند. این در حالی است که در واقعیت، ما با چنین تصویری روبرو نیستیم.
پایدارفر معتقد است: فضای کارآفرینی پر از ابهام و خطر است. شخص موسس کارآفرینی باید یکسری ویژگی و مهارت ها را داشته باشد. یک کارآفرین نمی تواند نسبت به پول دید منفی داشته باشد. کارآفرین باید حتما مهارت مدیریت ابهام داشته باشد. کارآفرین باید آمادگی رویارو شدن با این ابهامات را در خود ببیند.
این متخصص حوزه شتاب دهنده ها، با اشاره به کلیپ هایی که در فضای مجازی، درباره تبلیغ کسب و کارهای نو پخش می شود، می گوید: متاسفانه در ایران فضای کارآفرینی خیلی جذاب و لاکچری به نظر می رسد؛ اما به هیچ وجه چنین نیست. اصلاً قرار نیست یک کارافرین، کار خود را از یک محیط جذاب و زیبا و شکیل، با همکارانی جوان و جسور و شیک آغاز کند. کارآفرینی به هیچ وجه یک بازی شیک نیست. کارآفرین باید همواره با خود باید بگوید که در حال راه اندازی یک کسب و کار است.
وی می افزاید: کارآفرینان اغلب و در آغاز کار با وضعیتی دشوار روبرو هستند. سرمایه چندانی ندارند. نیروهای متخصصی در کنار آن ها نیستند و چه بسا لازم است که با شرایطی بسیار سخت و کمبودهای بسیار کار خود را آغاز کنند. یک کارآفرین باید توان مدیریت کسب و کارهای کوچک و نوپا را داشته باشد.
** استارت آپ ها مکمل سیاست های اشتغال زایی
در سال های اخیر، سخن از کارآفرینی برای غلبه بر مشکل بیکاری در کشور، بسیار شنیده می شود. از همین رو سیاستگذاران تلاش دارند تا روی آوردن به سیاست های حمایت از کارآفرینی، بر مشکلات موجود در عرصه اشتغال قایق آیند.
پایدارفر معتقد است که چنین تصوری، اشتباه خواهد بود. کارآفرینی به سرعت منجر به اشتغال زایی نخواهد شد؛ زیرا احتمال شکست خوردن کارآفرینان بسیار بالا است.
وی می افزاید: به یاد داشته باشیم تنها یک درصد از کارآفرینان پیروز می شوند. از همین رو نباید سیاست حمایت از استارت آپ ها، جایگزین طرح های اشتغال زایی شوند. متاسفانه چنین رویکردی باعث می شود تا انتظارات به سرعت بالا برود. موفق ترین استارت آپ ها در «سلیکون ولی» آمریکا هم ممکن است سال ها طول بکشد تا به تولید ثروت و سوددهی برسند. استارت اپ برای موفقیت نیازمند زمان است. هرچند ممکن است افراد با تاسیس استارت آپ ثروتمند شوند؛ اما برای این کار باید زمان طولانی صرف کرده و ریسک بالایی را بپذیرند.
پایدارفر همچنین می گوید: فردی که استارت آپ تاسیس می کند، باید شور و شوق مدیریت آن را نیز داشته باشد. چنین فردی باید علاقه مند به ایجاد چیزی جدید باشد و روزها و شب های بسیاری برای تحقق رویای خود صرف کند. اگر فردی چنین ویژگی هایی ندارد، بهتر است به سراغ ایجاد استارت آپ نرود.
** سیاست گذاری در حوزه کسب و کارهای نوپا
در طی سال های اخیر کشورهایی همچون چین، مالزی، کره جنوبی و هند، در حوزه توسعه استارت آپ ها، بسیار موفق عمل کرده اند. از همین رو این پرسش مطرح می شود که چه رویکردها و روش هایی باعث موفقیت شرکت های استارت آپی در این کشورها شده است.
پایدارفر می گوید: کشورهایی همچون آمریکا، چین و هند در استارت آپ ها پیشرفت خوبی کرده اند. دلیل موفقیت استارت آپ ها در آمریکا آن است که مردم این کشور در فرهنگ خود چیزی به عنوان «رویای آمریکایی» دارند. در این رویا فرد فارغ از شرایط خود می تواند موفق شود. این ذهنیت بر پیشرفت تاثیرگذار است. در فضای اروپا چنین حس گسترده ای وجود ندارد؛ اما در هند نیز فرهنگ مشابهی دیده می شود. شما در فیلم های هندی می بینید که افراد فقیر، با تلاش ثروتمند می شوند. این باور بر مردم هند تاثیرگذار است. چنین ویژگی فرهنگی در ایران نیز قابل ایجاد است و افراد باید برای دستیابی به پیشرفت و ترقی، تشویق شوند.
پایدارفر به تجارب هند در این خصوص اشاره کرد و می گوید: عامل دیگر موفقیت هند و چین در گسترش استارت آپ ها، همکاری های بین المللی با شرکت های موفق دنیا است. همچنین زیرساخت هایی همچون پارک ها و مراکز علم و فناوری، سرمایه های خارجی، آموزش مدیران در بهترین سطوح و استفاده از مدیران حرفه ای بین المللی از جمله دلایل موفقیت این کشورها است.
وی در تقسیم بندی سیاستگذاری در حوزه استارت اپ ها می گوید: 3 دسته سیاست برای توسعه فناوری اطلاعات در کشورها وجود دارد. در مدل اول یا به اصطلاح مدل «هندی» توجه به شرکت های کوچک محور سیاستگذاری است. در این کشور شرکت های کوچک در تعداد بسیار زیاد مورد حمایت دولت قرار گرفتند.
پایدارفر می افزاید: الگوی دوم، الگوی کشور «مالزی» است. در مالزی دولت توسعه را ایجاد، پروژه های بزرگی همچون «دولت الکترونیک» را طراحی و به شرکت ها واگذار کرد. هرچند پروژه های بزرگ دولتی شکست خوردند؛ اما شرکت های درگیر این پروژه کسب تجربه و دانش کردند و تقویت شدند.
وی با اشاره به تجربه کشور «کره جنوبی» نیز گفت: سومین مدل توسعه کسب و کارهای نوپا در «کره جنوبی» دیده می شود. کره جنوبی از طریق «شرکت های بزرگ» یا «ابرقهرمان ها» دست به توسعه کسب و کارهای کوچک زد. بر مبنای این روش، در هر حوزه صنعتی و فناوری، دو شرکت بزرگ حمایت می شوند و این دو شرکت بزرگ نیز به توسعه شرکت های کوچک تر کمک می کنند. دولت امتیازات موجود را به شرکت های بزرگ می دهد و این شرکت ها امتیازات را در میان شرکت های کوچک توزیع می کنند.
پایدارفر در مورد سیاست های بالادستی اجرایی در این حوزه می گوید: در سیاست های حمایتی در ایران، از هر سه این روش ها استفاده شد؛ اما متاسفانه این سیاست ها نتوانستند تاکنون به اندازه کافی موفق باشند. مدیران داخلی اغلب تصور می کنند چون ایران سرمایه و امکانات خوبی دارد، می توانند هر سه روش را به نتیجه برسانند؛ اما این شیوه سیاستگذاری، مانع ایجاد تمرکز می شود. هر دستگاهی ساز خود را می زند و در نتیجه چشم و هم چشمی ها و رقابت ها، سیاست ها به نتیجه مناسبی نمی رسند.
وی افزود: در برخی اسناد و بالادست نیز ده ها حوزه مختلف برای سرمایه گذاری در نظر گرفته شده است و سیاست گذاران می خواهند در تمام حوزه های موجود، به تمامی دستاوردهای ممکن برسند. این در حالی است که چنین امکانی وجود نخواهد داشت. یک کشور نمی تواند در تمامی حوزه ها و به صورت گسترده پیشرفت کند و بهتر است سیاستگذاران بر حوزه هایی خاص متمرکز شوند.
** چگونه می توان کارآفرین شد؟
بطور حتم بسیاری از جوانان از خود می پرسند که چگونه می توانند کارآفرین شوند و کسب و کاری نوپا را برای خود ایجاد کنند. جوانان امروزه به دنبال یافتن رمز و رازهای موفقیت در کسب و کار هستند و در فضای مجازی نیز می توان بسیار دید که گروهی تلاش می کنند تا به دیگران بیاموزند که چگونه می توان یک شبه ثروتمند شد. اما آیا چنین امری ممکن است؟
پایدارفر در این ارتباط می گوید: لازم نیست همه کارآفرین شوند. کارآفرینان باید مدیریت کسب و کار را بیاموزند. هرچند کارآفرینان اولیه آموزش خاصی ندیده بودند و علم کارآفرینی، بعدها براساس تجربیات آن ها تدوین شده است؛ اما آموزش، حضور در کارگاه ها و تلاش های دیگر مشابه می تواند برای تبدیل فرد به یک کارآفرین موثر باشد. کارآفرین باید بداند چگونه احتمال شکست خوردن خود را کمتر کند. در فضای مجازی محتوای کافی اعم از متن و تصویر برای آموزش وجود دارد. فرد می تواند به مراکز رشد یا کارآفرینی مراجعه کند. امکان مراجعه به «شتاب دهنده ها» نیز وجود دارد.
وی به نقش «شتاب دهنده ها» در همین ارتباط اشاره کرده و می گوید: شتاب دهنده، شرکت ها یا سازمان هایی هستند که از ایده های اولیه کارآفرینان حمایت می کنند. شتاب دهنده ها با سرمایه گذاری و حمایت از یک تیم یا یک کارآفرین، به آنان برای پیشرفت و تسریع در روند تولید کمک می کنند. شتاب دهنده ها خصوصی هستند و با سرمایه گذاری در تعداد زیادی شرکت استارت آپی، در دراز مدت و با سهم بردن از کسب درآمد شرکت های موفق، این هزینه را جبران خواهند کرد. اما این نوع از سازمان ها در ایران هنوز در ابتدای راه هستند و باید دید در افق آینده به چه نتایجی خواهند رسید.
وی در مورد نقش دولت در این ارتباط می گوید: دولت در دوره ای شتاب دهنده های بسیاری را مورد حمایت قرار داد؛ اما برخی از این حمایت ها، بیش از اندازه بود و فضاهای شیکی را به وجود آورد که باعث ایجاد تصور غلط در برخی کارآفرینان شد.
شتاب دهنده ها کمک های بلاعوضی گرفتند که باعث شد فضا به شدت تحت تاثیر قرار بگیرد. البته در وضعیت فعلی فضا سختگیرانه تر و منطقی تر شده است.
حمایت بیش از اندازه استارت آپ ها باعث آشفته شدن فضا شده است. شتاب دهنده یکی از بخش های نظام نوآوری است؛ اما در ایران بیش از اندازه اهمیت یافت.
این متخصص کسب و کارهای نو افزود: امروزه دوره آن گذشته است که بهترین فارغ التحصیلان را در مراکز تحقیق و توسعه گرد هم جمع کنیم و بودجه کلان برایشان بگذاریم و از آنان توقع داشته باشیم که تولیداتی موفق را به بازار عرضه کنند. امروزه ممکن است فرد در خانه خود کاری را انجام دهد که بسیار هم موفق باشد. در این فضا مفاهیم جدید به وجود آمدند. شتاب دهنده نیز از خلال همین ایده گسترش یافتند.
آن ها تورهای بزرگی و بر روی شرکت های بسیار سرمایه گذاری می کنند به امید موفقیت تنها یک نوآوری. امروزه شرکت ها درب های خود را می گشایند و از افرادمی خواهند که نوآوری های خود را عرضه کنند.
پایدارفر در مورد مدل مناسب برای توسعه کسب و کارهای نوپا در ایران نیز گفت: امروزه نیاز جامعه ما این نیست که از مدل جهانی تبعیت کنیم. شاید حتی ما نیاز به مراکز تحقیق توسعه نیاز داشته باشیم.
وی افزود: لزوماً نباید از مدل های امروز جهان تبعیت کرد و باید در جستجوی مدل مناسب ایران بود. بهتر است سیاستگذاران ایرانی، یکی از مدل های جهانی را انتخاب و بر روی حوزه خاصی تمرکز کنند. در عین حال نیاز است تا همه سازمان ها به صورتی هماهنگ و تحت نظر یک سازمان فعالیت کنند.
در وضعیت فعلی برنامه حمایت از استارت آپ ها اصلا متمرکز نیست. وضعیت سیاست گذاری در حوزه استارت آپ ها در ایران، امروزه همچون اتومبیلی است که چند راننده پشت فرمان آن نشسته اند و هرکدام فرمان را به سمتی می چرخانند. در این حالت اتومبیل به هیچ سمتی پیش نخواهد رفت و توسعه استارت اپ ها در کشور با شکست روبرو خواهد شد.
