به گزارش ایران اکونومیست؛ امروزه اگر نگاهی دقیق به برخی کالاها ومحصولات بیندازیم،در قسمت قیمت درج شده بخشی با عنوان به علاوه ارزش افزوده دیده می شود،چند سالی است مالیات بر ارزش افزوده وارد زندگی مردم شده است،دیگر تنها اقشار واصناف خاص مودی مالیات نیستند بلکه کل مصرف کنندگان که تقریبا تمام افراد جامعه هستند مودیان نظام مالیات بر ارزش افزوده هستند.
با ورود مالیات بر ارزش افزوده به زندگی روزمره افرادپرسشهایی در موردماهیت،اهداف وتاثیرات آن بوجود می آید،سوالاتی مانند این که مالیات بر ارزش افزوده چیست؟آیا بر تمام کالاها مالیات بر ارزش افزوده تعلق می گیرد، اصولا چرا باید شهروندان مالیات بر ارزش افزوده بپردازند؟ ومالیات بر ارزش افزوده چه تاثیری در زندگی شهروندان دارد؟
مالیات بر ارزش‌افزوده نوعی مالیات بر مصرف است که درشمار مالیات‌های غیرمستقیم قرار می‌گیرد.این مالیات درواقع نوعی مالیات چندمرحله‌ای است که در مراحل مختلف زنجیره تولید- توزیع براساس درصدی از ارزش‌افزوده کالاهای تولیدشده و یا خدمات ارائه‌شده اخذ می‌گردد.
اجرای نظام مالیات بر ارزش‌افزوده در کشور همچون سایر انواع مالیات‌ها در جهت تأمین درآمدهای پاک مالیاتی و باهدف انتقال بار مالیاتی از تولید به مصرف است.
همه کالاها وخدمات مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی باشند و بسته به خصوصیات اقتصادی و اجتماعی کشورهای مختلف برخی استثناها وجود دارد مثلا در ایران برخی کالاها از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند در همین چارچوب معافیت‌های موضوع ماده (12) قانون مالیات بر ارزش‌افزوده باهدف حمایت از مصرف‌کنندگان در (17) بند ذیل تبیین گردیده است که ازجمله می‌توان به معافیت‌های محصولات کشاورزی فراوری نشده به‌موجب بند (1) ماده مذکور اشاره نمود. مطابق بند یادشده محصولات کشاورزی فراوری نشده از پرداخت مالیات و عوارض ارزش‌افزوده معاف می‌باشند.
همچنین به‌موجب بند 4 این ماده،سبد عمومی کالاهای مصرفی خانوار ازجمله آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج و ... و به‌موجب بند 9 انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی و خدمات توان‌بخشی و حمایتی و به‌موجب بند 14 انواع خدمات پژوهشی و آموزشی از پرداخت مالیات و عوارض ارزش‌افزوده معاف می‌باشند.
در حال حاضر بیشتر کشورهای جهان دارای مالیات بر ارزش افزوده هستند.نرخ استاندارد مالیات بر ارزش افزوده از 3 درصد در سنگاپور تا 25 درصد در دانمارک وسوئد نوسان دارد.
علاوه بر آن، در حالی که برخی کشورها تنها یک نرخ برای مالیات بر ارزش افزوده دارند،برخی دیگر دارای نرخ های متعددند ،مثلا کلمبیا هفت نرخ جداگانه دارد.
اختلاف قابل توجهی نیز در بازدهی مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد:تعدادی از کشورها کمتر از 1 درصد تولید ناخالص داخلی خود را از درآمد مالیات بر ارزش افزوده بدست می آورند،حال آن که این در رقم در برخی دیگر بیش از 10 درصد است.
مزایای مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده دارای آثار اقتصادی،اجتماعی وفرهنگی فراوانی است ،برخی از این آثار عبارتند از:
-ایجاد منبع درآمدی با ثبات برای مخارج عمومی:مالیات بر ارزش افزوده در بسیاری از کشورها منبع درآمدی جدید و با ثبات است که به منظور پوشش مخارج دولت در نظر گرفته می شود، یکی از ویژگی‌های مالیات بر ارزش‌افزوده آن است که در حداقل‌زمان وصول می‌گردد بنابراین مالیات بر ارزش‌افزوده هرسال با توجه به‌پیش‌بینی تولید ناخالص داخلی سال بعد محاسبه و به‌عنوان هدف سازمان امور مالیاتی کشور در قانون بودجه تعیین می‌گردد.
-مدیریت مصرف:وضع مالیات بر ارزش افزوده در مدیریت وکنترل مصرف کالاها وخدمات نقش اساسی دارد، برای مثل مالیات بر ارزش افزوده اهرمی برای محدود کردن مصرف محصولات آسیب رسان مانند فست فودها،سیگار ونوشابه های گازدار وقنددار است. همچنین با توجه به محدودیت منابع کشور، می توان با افزایش نرخ این مالیات بر کالاهای لوکس و تجملی، مصرف اینگونه کالاها را محدودتر نموده و در مقابل، منابع کشور را به تولید بیشتر کالاهای اساسی و ضروری سوق دهد. این امر به نوبه خود موجب می شود که افراد جامعه در عادات مصرفی خود تجدید نظر کرده و در حقیقت الگوی مصرفی را اصلاح نمایند.
- شفاف‌سازی:مالیات و عوارض موضوع این قانون درواقع نوعی مالیات بر مصرف است که پرداخت‌کننده آن خریداران کالا و خدمات می‌باشند. فعالان اقتصادی ازجمله فعالان بخش تولید، صرفا عامل انتقال بار مالی مالیات و عوارض مذکور به مصرف‌کنندگان بوده و هیچ‌گونه وجهی از محل درآمدها یا فروش خودپرداخت نمی‌نمایند.
بر این اساس، اجرای صحیح این قانون موجب پیوند مبادلات اقتصادی و شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی و درنتیجه نظارت بر جریان کالا و خدمات در اقتصاد ملی شده و به‌تبع آن نظم و انضباط اقتصادی در درون کشور حاکم و تمامی جریان‌های ناصواب در بازارهای اقتصادی کار، کالا، پول و سرمایه را شناسایی و درنهایت موجب حذف آن‌ها می‌گردد.
-ایجاد عدالت مالیاتی: نظام ایده آل مالیات بر ارزش افزوده، نوعی مالیات بر مصرف بوده و می توان به خوبی استدلال کرد که چون مصرف افراد یکی از بهترین شاخص های قابل مشاهده سطح زندگی آنهااست،پس باید یکی از عادلانه ترین پایه های مالیاتی نیز باشد.درحقیقت مالیات بر ارزش افزوده،مالیاتی یکنواخت بر تمام شکل های مصرف است ودر آن از دارندگان مصرف پایین وبالا مالیاتی متناسب اخذ شده و از این حیث تصاعدی محسوب نمی شود.
- کارایی بالا :مالیات بر ارزش افزوده، کارایی بالایی دارد و این بیشتر به دلیل ساده بودن ساختار اخذ این مالیات است. نحوه محاسبه و اخذ آن برای پرداخت کنندگان، آسان و جمع آوری آن نیز برای مأموران وصول مالیات ها ساده و با سرعت بالایی است . تعداد نرخ هایی که در این نوع مالیات استفاده می شود، اندک وسطح نرخ به دلیل وسیع بودن پایه مالیاتی، پایین است همه پرداخت کنندگان، توأما نقش مأمور مالیاتی را برای دستگاه مالیاتی ایفا می کنند.چون مودیان به هنگام خرید کالا باید مطمئن شوند که مالیات بر ارزش افزوده مراحل قبل پرداخت شده است، در غیر این صورت پرداخت کل مالیات در مرحله بعدی به عهده خودشان خواهد بود.
در کنار جنبه های ومزایای مذکور نگرانی هایی درباره مالیات بر ارزش افزوده نیز وجود دارد.این امر ناشی از شیوه های اجرا،سازوکارهای مالیات ستانی وخصوصیات اقتصادی وفرهنگی جوامع است والزاما ناشی از ماهیت مالیات بر ارزش افزوده نیست.
از این رو استفاده از ابزارهایی برای خنثی کردن اثرات منفی مالیات بر ارزش افزوده چه بسا باید با صراحت کامل انجام شود.برای مثال کانادا در زمان اتخاذ مالیات بر کالاها وخدمات،صریحا اعتبار مالیاتی را منظور کرد وکانادا واسترالیا برای جبران افزایش قیمت خانه که طبق انتظار در اثر اتخاذ مالیات بر ارزش افزوده بر فروش خانه های نوساز مشاهده می شود،برای خریداران بار اول خانه،اعتبار مالیاتی منظور کردند.یکی دیگر از نگرانی های رایج در زمان مالیات بر ارزش افزوده عبارت است از فرصت طلبی فروشندگان برای افزایش توجیه ناپذیر قیمت هاست.به هر ترتیب این نگرانی میان عموم وجود دارد.
برخی کشورها،از جمله آفریقای جنوبی وانگلستان با تشکیل هیات های نظارت موقت به هنگام معرفی نظام مالیات بر ارزش افزوده،درصد اطمینان بخشی به مصرف کنندگان برآمدهاند،هیات های مزبور از اختیار لازم برای دریافت رسیدگی به شکایات مطروحه نسبت به وجود قیمت های ناعادلانه ودر صورت لزوم طرح علنی شکایات واصله برخوردارند.
مالیات بر ارزش افزوده با قابلیت ها وظرفیت های خاص خود می تواند مبنای تاثیرات فراون اقتصادی ،فرهنگی واجتماعی باشد.با توجه به اهمیت این موضوع در کشور ما چند سالی است این نوع مالیات مورد توجه قرار گرفته است ونقش مهمی در تامین بودجه عمومی دارد.فرهنگ سازی وجلب مشارکت های اجتماعی در سطح جامعه در خصوص این مالیات از اهداف سازمان امور مالیاتی کشور است.
