به گزارش ایران اکونومیست به نقل از روابط عمومی بانک قرض الحسنه مهر ایران، عملیات «نهادهای مالی سپرده پذیر» بر خلاف سایر نهادهای مالی تحت نظارت بانک مرکزی است درسال‌های اخیر،موضوع قرض‌الحسنه تحولات پرشماری را به خود دیده است و در این حوزه پیدایش بانک‌های تخصصی قرض‌الحسنه یکی از دستاوردهای این تحول است که تجربه ای تازه محسوب می‌شود؛ اما در کنار بانک های تخصصی قرض الحسنه سالهای طولانی است که صندوق‌های قرض الحسنه نیزفعالیت دارند. علاوه براین، تعدادی از بانک‌ها، صندوق های قرض الحسنه ای هم به صورت جداگانه راه اندازی نموده و تعدادی دیگر نیز قرض‌الحسنه را دردل کارهای دیگر تعریف کرده اند.
در سالیان اخیر مباحث داغ و فراوانی در خصوص صندوق های قرض الحسنه انجام شده و در عمده آنها تفکیکی میان این دو بخش صورت نگرفته است.
بر اساس قانون، بانک مرکزی نیز همیشه در بطن این بحث ها قرار داشته و جایگاه آن در رابطه با صدور مجوز یا نحوه نظارت بر فعالیت صندوق ها، مورد چالش قرار گرفته است.
با ارایه طرح ایجاد «بانک قرض الحسنه» و پیگیری‌های سازمان اقتصاد اسلامی جهت کسب مجوز تاسیس «بانک قرض الحسنه»، این چالش ها وارد مرحله نوینی شد و قاعدتا لزوم اتخاذ تصمیم نهایی، اجتناب ناپذیر به نظر می رسید.
از همین رو باید تلاش داشت تا از منظری دیگر، فعالیت صندوق های قرض الحسنه مورد بررسی قرار گرفته و چارچوب قانونی و مقرراتی آن مورد نقد قرار گیرد.
ماهیت فعالیت‌های صندوق قرض الحسنه
جدای تمامی مباحثی که در رابطه با سابقه و یا وضع موجود صندوق های قرض الحسنه جریان دارد، بررسی ماهیت فعالیت‌های صندوق‌های قرض الحسنه (در چارچوب مقررات موضوعه و بدون توجه به فعالیت های غیرقانونی برخی از آن ها) اهمیت ویژه ای دارد . جهت پیشبرد این بحث باید به برخی نکات پرداخت که در ادامه می خوانید:
صندوق های قرض الحسنه؛ شخصیت حقیقی یا حقوقی؟
بیشتر صندوق های قرض الحسنه حتی در نوع کاملا سنتی آن که بیشتر در مساجد تشکیل شده نیز مطابق با مقررات فعلی خود در چارچوب «آیین نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و موسسات غیرتجارتی» مصوب سال ۱۳۳۷ (با اصلاحات بعدی) تحت عنوان موسسه غیرتجارتی به ثبت می رسند بنابراین دارای شخصیت حقوقی هستند.
فعالیت اصلی صندوق های قرض الحسنه
صندوق های قرض الحسنه اصولا به اعطای تسهیلات قرض الحسنه مشهور هستند. این صندوق ها با اعطای تسهیلات قرض الحسنه که فاقد سود بوده (و فقط کارمزد به اصل تسهیلات اضافه شده)، تلاش می‌کنند تا به رفع نیازمندی های اقشار محروم جامعه بپردازند. تسهیلات قرض الحسنه عمدتا جهت رفع احتیاجات ضروری اشخاص حقیقی مشتمل بر: هزینه ازدواج، بیماری، تهیه جهیزیه و ... اعطا می شود؛ اما نکته اساسی چگونگی جذب منابع مورد نیاز برای اعطای تسهیلات مذکور است.
زیرا به خوبی آشکار است که بدون منابع مکفی، امکان اعطای تسهیلات قرض الحسنه میسر نیست. صندوق های قرض الحسنه برای تامین منابع خود از روش های متفاوتی بهره می گیرند که اهم آن ها را می توان به ترتیب زیر خلاصه کرد:
حساب‌های اجباری
افتتاح سپرده قرض الحسنه، که در اغلب اوقات برای کسانی که قصد دریافت تسهیلات قرض الحسنه را داشته باشند اجباری است.
دریافت کمک ها و هدایای نقدی از اشخاص حقیقی و حقوقی
همان گونه که ملاحظه می شود صندوق های قرض الحسنه از سویی به جذب منابع در قالب سپرده قرض الحسنه پس انداز می‌پردازند و از سوی دیگر به اعطای تسهیلات قرض الحسنه مشغول هستند. صندوق هایی که به هیچ وجه از منابع منتج از افتتاح سپرده قرض الحسنه استفاده نمی کنند در حیطه این نوشتار قرار نمی گیرند.
تفاوت صندوق‌های قرض الحسنه با سایر صندوق ها
همه صندوق ها دارای ورودی منابع و خروجی تسهیلات هستند با این تفاوت که صندوق های قرض الحسنه بخشی از «نهادهای مالی سپرده پذیر» بوده در حالی که سایر صندوق ها دارای چنین خصلت و ویژگی نیستند.
در تفسیر این موضوع می‌توان گفت که نهادهای مالی سپرده پذیر(نظیر بانک ها، موسسات اعتباری غیربانکی و تعاونی های اعتبار) نسبت به دریافت سپرده از مردم اقدام می کنند در حالی که سایر صندوق ها از منابع دیگری (به غیر از دریافت سپرده از مردم) جهت اعطای تسهیلات استفاده می کنند.
در تمامی کشورهای جهان، بانک های مرکزی و بازوی نظارتی آن ها به جدیت تمامی فعالیت ها وعملیات «نهادهای مالی سپرده پذیر» را تحت کنترل داشته در حالی که چنین نظارتی در رابطه با سایر نهادهای مالی اعمال نمی‌شود.
