مسئولان عالی رتبه کشورمان نیز در مقاطع مختلف به این موضوع اذعان داشته‌اند، به نحوی که معاون‌اول رییس‌جمهور در جریان یکی از سفرهای استانی خود موضوع آب را یکی از محوری‌ترین برنامه‌های دولت در حال و آینده دانسته و گفته است اصلی‌ترین محور برنامه ششم توسعه، مسأله آب است.
البته در این نوشته قصد آن نیست که به مدیریت نادرست منابع آبی در کشور بپردازیم و تاثیر آن را بر بخش صنعت، کشاورزی و مصارف خانگی بازگو کنیم بلکه به موضوع آب از منظر بوم‌شناسی و خسارات جبران‌ناپذیری که از این محل متوجه زیست‌بوم کشورمان می‌شود، خواهیم پرداخت.
خداوند متعال در آیه سی سوره انبیأ درباره آب چنین فرموده است: «و از آب همه چیز را زنده گردانیدیم»، پس بی‌تردید محلی که عاری از این مایه حیات باشد عمران و آبادانی نخواهد داشت.
به منظور بررسی تاثیرات بوم‌شناسی بر منابع آب ابتدا نگاهی می‌اندازیم به موقعیت و پیشینه منطقه خاورمیانه و سپس به تشریح جایگاه ایران و پیامدهای منفی مسایل بوم‌شناسی کمبود آب بر کشورمان می‌پردازیم.
خاورمیانه و شمال آفریقا (منطقه منا) کم‌آب‌ترین منطقه جهان است، به طوری که ۱۷ کشور از این منطقه زیر خط فقر آبی تعیین‌شده توسط سازمان ملل هستند. برداشت آب در این منطقه حکم برداشت سریع پول از حساب بانکی را دارد و به سرعت مصرف می‌شود.
این به معنی آن است که کیفیت زندگی ساکنان منطقه منا که شش درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، در مقایسه با سایر مناطق جهان در جایگاه پایین‌تری قرار دارد.
از سوی دیگر آب شیرین این منطقه تنها یک درصد آب شیرین جهان را شامل می‌شود، به همین دلیل کشورهای منطقه منا باید یک تصمیم حیاتی بگیرند تا فاصله بین میزان تقاضا و عرضه منابع آب را کاهش دهند.
بنابراین کمبود آب به عنوان یک چالش در خاورمیانه و شمال آفریقا مطرح است. امروزه رشد سریع جمعیت و اقتصاد، منابع آب مشترک کشورها و پیامدهای تغییر اقلیم اعم از افزایش خشکسالی‌ها، کاهش بارندگی‌ها و افزایش تبخیر، تاثیر شدیدی روی منابع آب این منطقه گذاشته است.
بر اساس آخرین آمار سازمان فائو ۱۳ کشور این منطقه در وضعیت «کمبود مطلق آب» به سر می برند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که میزان سرانه مصرف آب در یک کشور برای مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی کمتر از ۵۰۰ متر مکعب باشد.
همچنین براساس گزارش سال ۲۰۱۵ ناسا پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۵ مصرف آب شیرین در خاورمیانه ۶۰ درصد افزایش یابد، اما منابع تامین آب شرب این منطقه تا سال ۲۰۵۰ به میزان ده درصد کاهش خواهد یافت.
این سازمان براساس مطالعات و عکس‌های ماهواره‌ای سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ از کاهش محسوس و کم‌سابقه منابع آب رودخانه‌های دجله و فرات که میان ۴ کشور ترکیه، عراق، سوریه و ایران مشترک هستند، خبر داد.
بر این اساس منطقه خاورمیانه در دهه نخست قرن حاضر یکی از کم‌سابقه‌ترین روندهای کاهش منابع آب شیرین را پشت سر گذاشته است.
ایران به دلیل میانگین بارش ۲۵۰ میلی‌لیتر در سال در مقابل ۹۰۰ میلی‌لیتر متوسط بارندگی جهانی در کمربند خشک جغرافیایی و نوار بیابانی که در ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالی واقع شده است، از مناطق کم‌باران جهان به شمار می‌آید. میزان بارش در ایران معادل یک‌سوم متوسط جهانی است.
از سوی دیگر الگوی بارش نیز طی یک دهه اخیر تغییر و نوسان اقلیمی انجام شده است، به‌طوری‌که در زمستان‌ها مقدار بارش برف کم شده و یخچال‌های طبیعی که منابع آب جاری در فصل گرما را با چالش مواجه کرده است.
محاسبات انجام‌شده درخصوص مساحت تحت تاثیر هر یک از طبقات خشکسالی بلندمدت نشان از آن دارد که ۳۱ درصد مساحت کل کشور از خشکسالی خفیف، ۲۹ درصد خشکسالی متوسط، ۱۲ درصد خشکسالی شدید و یک درصد نیز با خشکسالی بسیار شدید رنج می‌برد. خشکسالی و بحران کمبود آب در ایران از مرزهای هشدار گذشته است.
سال‌ها است مقامات دولتی، کارشناسان و شهروندان مسئول در مورد ابعاد رو به گسترش کمبود آب در ایران هشدار می‌دهند. کاهش سطح آب و خشک شدن دریاچه‌ها، پایین رفتن بستر آب‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط کشور، خشک شدن آب برخی رودخانه‌ها، کاهش سطح ذخیره آب پشت اغلب سدهای کشور، تخلیه تعدادی از روستاها طی چند دهه گذشته، خالی شدن چندین روستا در حاشیه دریاچه هامون، گسترش کویر و بیابان‌های لم‌یزرع وخشک، هر روز سرزمین ما و ساکنان آن را به سوی یک فاجعه ملی و زیست محیطی نزدیک‌تر می کند.
همه این عوامل و دلایلی که در بالا در خصوص مشکلات اقلیمی و بوم‌شناختی کمبود آب مطرح شد، در کنار تمایل به افزایش جمعیت در برخی کشورهای منطقه از جمله کشورمان موجب شده است، موضوع آب به سرخط بسیاری از اخباری که روزانه منتشر می‌شود و همچنین محور سمینارها، همایش‌ها و گفت‌وگوها در سراسر جهان تبدیل شود.
اما نکته‌ای که در اینجا حائز اهمیت است، این است که محصول و نتیجه این اخبار و مباحث چیست؟ آیا تاکنون گام‌هایی هر چند کوچک برای عبور از چالش خشکسالی‌های پی‌در‌پی و کم‌آبی این منطقه برداشته شده است؟ آیا تلاش شده است تا با برنامه‌ریزی‌های دقیق و مهندسی‌شده چاره‌ای برای نجات جان میلیون‌ها انسان اندیشیده شود و یا مانند بسیاری از حوادث و رویدادهای دیگر باید منتظر باشیم تا فاجعه رخ دهد و سپس با تشکیل انواع و اقسام کمیته‌ها و نشست‌ها، تقصیر اهمال و کم‌کاری را به گردن یکدیگر بیندازیم.
امیر هوشنگ فکرت نژاد کارشناس ارتباطات
