راستی دقت کردهاید تازگیها چقدر اسم اختلالهای روانی را در مکالمههایمان بهکار میبریم؟ دقیقهبهدقیقه از «افسرده»شدن و «بیش فعالی» و «وسواسی» شدن و چنین چیزهایی حرف میزنیم، اسم خودمان را میگذاریم «پارانوئید» و فوبیهایمان را برای بقیه فهرست میکنیم. دستهای از این اختلالها که داشتنشان بهتازگی مد شده، اختلالات شخصیتاند.با این اختلالها را فقط نه نفر از هر صد نفر درگیر آن هستند.
شخصیت «مرزی» نمونهای از این اختلالهاست. که قصد داریم امروز انرا بررسی کنیم .اما در ابتدا باید دپبدانیم خود"اختلال شخصیت "چیست ؟
اختلال شخصیت
اختلال شخصیت یعنی داشتن مجموعهای از صفتهای شخصیتی بادوام که در جنبههای مختلف زندگی دیده میشوند، در طول زمان ثبات دارند و باعث میشوند فرد در زندگی عاطفی، شغلی، روابط بینفردی و دیگر بخشهای زندگیاش با مشکل روبروشود و آزار ببیند.داشتن صفت منفی کاملا طبیعی است.زود عصبانیشدن من بعضی وقتها برایم دردسرساز میشود، اما اگر اختلال شخصیت داشته باشم، در مقایسه با دیگر آدمهای دنیا این دردسرها آنقدر زیاد پیش میآیند که همهی زندگیام را تحت تأثیرقرارمی دهند.این صفتها از اوایل جوانی یا حتی نوجوانی در فرد وجود دارند.وقتی مشکلات زندگی سخت بشوند، این صفتها ممکن است شدیدتر شوند، اما هیچوقت کاملا ازبین نمی روند .
بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (Borderline personality disorder) (BPD)
اختلال شخصیت مرزی یکی از شایعترین انواع اختلالات شخصیت است و متاسفانه رو به افزونی است.کارشناسان در ابتدا اختلال شخصیت مرزی را مرز بین اختلالات روانی شدید (جنون) و اختلالات اعصاب ملایم می دانستند و از آن به عنوان یک اختلال مشخص نام نمی بردند. از سال 1980 این اختلال متمایزاً در لیست اختلالات و بیماری های ذهنی و روانی فهرست شد. مشخصهٔ آنها ناپایداری حالت عاطفی، خلق، رفتار، روابط ابژهای، و خودانگاره (خودپنداره ) و روابط میان فردی آنهاست. این اختلال را به نامهای شیزوفرنی موقت، شخصیت انگاری ، اسکیزوفرنی شبه نوروتیک و اختلال منش سایکوتیک نیز خواندهاند. و نیز اختلال شخصیت دارای بیثباتی هیجانی ناميده شده است.
خشم شدید و نشانه های بیثباتی عاطفی و اقدام های مکرر به خودکشی ویژگی های مهم این اختلال است.
بیثباتی عاطفی آنان همراه با سطح بالای تکانشگری، اغلب به رفتارهای خود ویرانگری مانند (رانندگی بیباک) منجر میشود.
اقدامات خودکشی، اغلب شکل فریبکارانه، بخشی از تصویر بالینی این اختلال است. با اینحال، اینگونه اقدامات همیشه فریبکارانه نیستند.بلکه ده درصد افراد دچار این نوع اختلال واقعا تا آخر اقدام به خود کشی می کنند به خصوص اگر مشکلاتی مثل افسردگی یا اعتیاد به مواد مخدر هم داشته باشند.این افراد اغلب روی ساعد و بازویشان جراحتهای زیادی دارند که خودشان با تیغ و یا با سوزاندن ایجاد کردهاند. این کار که به آن خودزنی میگوییم، برای بیشتر بیماران، راهی است برای تسکین رنج تحملناپذیر روحی خود.البته ممکن است بعضی از آنها دچار بیاحساسی یا آپاتی شده باشند (حالتی که در آن، بهنظرتان میآید هیچ حسی ندارید و هیچ هیجانی احساس نمیکنید) و با زخمکردن خودشان و ایجاد درد، میخواهند به خودشان ثابت کنند واقعا تمام احساساتشان از بین نرفته است.
با اینحال، خودزنی راه مناسب و سالمی برای آرامشدن نیست و حتی ممکن است در اثر اشتباه، منجر به مرگ شود.خود مرزیها هم از این کار شرم دارند و سعی میکنند همیشه زخمهایشان را پنهان کنند. بنابراین، برخلاف تصور خیلیها، این کار را برای جلب توجه انجام نمیدهند.
بنابراین جرح خویشتن، ویژگی دیگر این اختلال است. رفتار صدمه زدن به خود، با رهایییافتن از اضطراب یا ملالت ارتباط دارد.
این افراد، حساسیت زیادی به شرایط محیطی دارند. آنان ترسهای شدید مربوط به طرد و رهاشدگی و خشم نامناسب را، حتی در حین مواجهه با یک جدایی کوتاهمدت واقعگرایانه و یا هنگامیکه تغییرات غیرقابل اجتناب در نقشه ها پیشمیآید، تجربه میکنند.
این افراد ممکن است بر این باور باشند که رهاشدگی یا طرد بهطور تلویحی به این معناست که آنان «بد» هستند. این ترسهای رهاشدگی، با عدم تحمل تنهایی و نیاز به بودن با دیگران رابطه دارد. کوششهای بیوقفهی آنان برای اجتناب از طرد و رهاشدگی، ممکن است شامل اعمال تکانشی همچون آسیبزدن به خود یا رفتارهای انتحاری باشد.
علل اختلال شخصیت مرزی
در مورد علل این اختلال شخصیت به عوامل ژنتیک و مغزی و علل اکتسابی یا تجارب ناخوشایند در دوران کودکی می توان اشاره کرد، که هردو عامل و تعامل آن در ایجاد این اختلال نقش دارد.اما نقش تجارب دوران کودکی خصوصا سه سال اول عمر بسیار مهم است.بی ثباتی مادر به دلائل مختلف، طرد کودک و عدم وجود دلبستگی امن در دوران کودکی، درگیری بین والدین، تنبیه کودک و بی توجهی به احساسات او، طلاق والدین، والدین گرفتار و ناسازگار و... از علل اصلی این اختلال شخصیت است.
تشخیص افتراقی
تشخیص اختلال شخصیت مرزی بسیار دشوار است چرا که علائم این اختلال با برخی بیماری های روانی مانند افسردگی، دو قطبی و اختلال شخصیت خود شیفتگی همپوشانی دارد و این اختلال اغلب با اختلالات خلقی همراه است.هنگامیکه که ملاک های هردو اختلال مطابقت کنند می توان هردو تشخیص را مطرح کرد.اما از آنجا که بروز این اختلال شبیه اپیزود اختلال خلقی است متخصص بالینی نباید صرفا برمبنای تصویرمقطعی و بدون مستنداتی که نشان دهنده این الگوی رفتاری باشد، تشخیص اختلال شخصیت مرزی را مطرح کند.علاوه بر این، اختلال شخصیت مرزی در طیف بسیار وسیعی اتفاق می افتد.این طیف از افراد با عملکرد بسیار محدود، به طوری که از فعالیت های روزانه خود باز می مانند، تا افراد بیش از حد فعال را شامل می شود.برخی از بیماران ممکن است در تمام زندگی غافل از وجود این اختلال شخصیتی در خود باشند و هیچ گاه نتوانند مشکلات مربوط به آن را کاهش دهند.اما با آگا هی از نشانه های این اختلال می توان به درمان این افراد کمک کرد.
نشانه های اختلال شخصیت مرزی
1)عزت نفس پایین
افراد با اختلال شخصیت مرزی دایما با شک و تردید فراوان، از دورن به مبارزه با خود می پردازند.این افراد دارای عزت نفس فوق العاده متزلزل هستند،بنابراین برای شناسایی هویت خود به شدت به تایید و ستایش اطرافیان وابسته هستند.این افراد دارای حس خود کم بینی، نسبت به سایرین دارند و برا ی جبران این احساس از اعمال و رفتار دیگران تقلید می کنند چرا که استقلال و اعتماد به نفس آنها مختل شده است.
2)ترس مداوم از رها شدن
ترس تنها ماندن، طرد شدن و یا رها شدن از نشانه های اختلال شخصیت مرزی است.این ناامنی واکنش های غیر منطقی و رفتارهای حسودانه و پارانوئیدی را ممکن می سازد.رفتارهایی مانند چک کردن ایمیل و پیامک های شریک خود برای یافتن سرنخ هایی از طرد شدن.عدم امنیت حتی می تواند منجر به رفتارهای افراطی و عملی نیز بشود.به عنوان مثال یک بیمار شخصیت مرزی ممکن است به شریک خود بگوید اگر در زمانی که مقرر است زنگ نزند اقدام به خودکشی می کند.
3- روابط آشفته
مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی پی در پی خود را در روابط خشونت آمیز فیزیکی و یا احساسی می یابند.در بسیاری موارد، آنها به سوی شرکایی جذب می شوند که امیدوار هستند بتوانند نیازهایی که در کودکی آنها برآورده نشده را ارضا کنند.این تمایل اغلب منجر به ماندن آنها در روابط سمی می شود.آنها همچنین در روابطشان بیش از حد نیازمند و غیر قابل اعتماد هستند.در واقع اضطراب شدید این افراد از ترس از دست دادن نزدیکانشان باعث می شود به دست خود کاری کنند که واقعاً اطرافیانشان را از دست بدهند.
4 -اضطراب شدید
همه ی ما ممکن است هر از گاهی بسته به شرایط مضطرب شویم، اما اضطراب در بیماران اختلال شخصیت مرزی با احساسات شدید عصبی، تنش، وحشت و رفتارهای نامناسب همراه می شود.این احساسات اغلب به عنوان یک پاسخ فوق العاده حساس به رفتار و اقدامات دیگران به وجود می آید.بیماران این اختلال احتیاج شدیدی به دوست داشته شدن و مورد توجه قرار گرفتن دارند و عدم پاسخگویی به این نیاز، آنها را بسیار مضطرب می سازد.
5 - اجتناب از تفکر در مورد آینده
این که شما تمام زندگی خود را با جزییات برنامه ریزی نکنید کاملاً طبیعی است، ولی اکثر مردم حداقل اهداف و آرزوهای کلی برای آینده ی خود دارند.افراد بااختلال شخصیت مرزی اغلب فاقد هر گونه جهت گیری برای آینده هستند.آنها معمولاً خواسته ای برای آینده ی زندگیشان و برنامه ریزی خاصی برای کارها و اهداف خود ندارند.
6- ترس مداوم از رها شدن
ترس تنها ماندن، طرد شدن و یا رها شدن از نشانه های اختلال شخصیت مرزیاست.این ناامنی واکنش های غیر منطقی و رفتارهای حسودانه و پارانوئیدی را ممکن می سازد.رفتارهایی مانند چک کردن ایمیل و پیامک های شریک خود برای یافتن سرنخ هایی از طرد شدن.عدم امنیت حتی می تواند منجر به رفتارهای افراطی و عملی نیز بشود.به عنوان مثال یک بیمار شخصیت مرزی ممکن است به شریک خود بگوید اگر در زمانی که مقرر است زنگ نزند اقدام به خودکشی می کند.
7- افسردگی
اختلال شخصیت مرزی اغلب با بیماری افسردگی اشتباه گرفته می شود.البته افسردگی در مبتلایان به این اختلال بسیار شایع است، ولی تفاوت این دو بیماری در این است که در اختلال شخصیت مرزی مبتلایان، افسردگی بسیار شدیدی را تجربه می کنند و دائماً فکر می کنند که هیچ ارزشی ندارند و هیچ چیز در دنیا برایشان مهم نیست.
8 - نوسانات خلقی مکرر
یک نمونه از نوسانات خلقی، افزایش ناگهانی تمایلات جنسی در مبتلایان بهاختلال شخصیت مرزی است که باعث می شود با اختلال دو قطبی اشتباه گرفته شود.اما در اختلال دو قطبی، این تمایلات ممکن است یک هفته و یا بیشتر طول بکشد، در حالی که در اختلال شخصیت مرزی نوسانات خلقی به سرعت و در پاسخ به محرک های بیرونی رخ می دهد.
9 - خشم غیر قابل کنترل
برای افراد دارای این اختلال خشم و واکنش اغراق آمیز به رویدادها بسیار رایج است. به عنوان مثال اگربا نیم ساعت تاخیر از خواب بیدار شوند ممکن است به شریکشان فحاشی و او را تهدید به ترک کنند. این افراد هیچ گاه خود را مسئول اشتباه خود نمیدانند و همواره دیگران را سرزنش می کنند.
10 - افکار خودکشی
نرخ بالایی از ایده ها و تلاش های خودکشی مربوط به جمعیت مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی می باشد.از جایی که این افراد بر اقداماتشان کنترلی ندارند، خطر اقدام خودکشی بیشتر تهدیدشان می کند.آنها خودکشی را یک دلیل منطقی برای رهایی از افسردگی و سایر مشکلاتشان می دانند.
11 - ناتوانی در کنترل اقدامات و ریسک پذیری
این افراد ممکن است به طور ناگهانی مبلغ هنگفتی از پولشان را بیهوده هدر دهند و یا رفتارهای جنسی پر خطر داشته باشند. آنها بسیار ریسک می کنند و متوجه پیامدهای اقداماتشان نیستند.
روش های موثر برای درمان اختلال شخصیت مرزی
•مشاوره و روان درمانی با رویکرد جدید دیالکتیکی (DPT)
گروه درمانی نیز می تواند افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی را به تغییر رفتار با دیگر همسالان و افرادی که مشکل هایی مانند خودشان دارند، ترغیب کند.
دارو درمانی: برای مقابله با خصایص شخصیتی معینی که کارکرد کلی بیمار مبتلا به اختلال شخصیت مرزی را به هم میزند، دارو درمانی مفید است.داروهای ضد روانپریشی برای مهار خشم، خصومت، و حملات گذرای روانپریشی به کار میرود. داروهای ضد افسردگی، خلق افسرده را که در این بیماران شایع است، بهبود میبخشد.مهارکنندههای منوآمین اکسیداز (MAOIها) در برخی از بیماران برای میزان کردن رفتار تکانشی آنهامؤثر بودهاست.بنزودیازپینهابه ویژه آلپرازولام برای رفع اضطراب و افسردگی مفید است، منتها در برخی از بیماران با مصرف این دسته از داروها مهارگسیختگی دیده شدهاست.داروهای ضد صرع مثل کاربامازپین ممکن است کارکرد کلی برخی از بیماران را بهتر کند.داروهای سروتونرژیک مثل مهارکنندههای انتخابی باز جذب سروتونین (SSRIs) نیز در برخی از بیماران مفید بودهاست.