به گزارش ایران اکونومیست؛ اولویت منافع اقتصادی باعث شده تا شالیکاران با کشت دوم برنج قانون ممنوعیت 2بار برداشت آب از چاه را به فراموشی سپرده و حتی خطر پذیری خشکسالی و احتمال به بارننشستن محصول را نیز پذیرا شوند.
اب منطقه ای مازندران بر اساس مصوبه شورای حفاظت منابع اب استان استفاده ازچاهها کشاورزی در هر سال زراعی برای انجام یکبار کشت مجاز دانسته و عملا برای کشت دوم ممنوع کرد.
زمین یک هکتاری که در زمان کشت اول در کمتر از 24 ساعت از طریق چاه کشاورزی آبگیری و آب تخت می شد در کشت دوم در اوایل مرداد به دلیل شدت گرما و تبخیر شدن آب ،موتورپمپ های چاه های کشاورزی تا پنج شبانه روز باید آب بالا می کشند تا شاید شالیزار باتلاقی و آماده نشا کاری شود.
کشت دوباره برنج به دو صورت 'نشای مجدد' و' پرورش ساقه' یا 'رتون ' و به اصطلاح ملی 'دوباره نوج' انجام می شود، در روش اول کشاورزان اقدام به آماده سازی دوباره شالیزار کرده و نشای مجدد انجام می دهند ، ولی در روش دوم ساقه های باقی مانده از کشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می شود تا تبدیل به شالی شود.
مهم ترین چالش برای انجام هر یک از دو روش ، تامین آب مورد نیاز است که در چند سال اخیر به خاطر تشدید خشکسالی از یک سو و گسترش سطح زیر کشت مجدد از سوی دیگر با مشکل برخورد کرده است.
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی مازندران 2سال پیش 28هزار هکتار و پارسال نیز 35 هزارهکتار از شالیزارهای استان زیرکشت دوم رفت و پیش بینی می شود امسال نیز با توجه به منافع اقتصادی که شالیکاران درکشت دوم برخوردار هستند، سطح زیر کشت بیشتر شود.
فرایند کشت اول برنج در مازندران در سال های اخیربا هدف انجام کشت دوباره تغییر کرد، بطوریکه از اوایل اسفند با خزانه گیری آغاز می شود و پس از طی مراحل آماده سازی زمین ، ازدهه اول فروردین به نشاکاری یا همان مرحله ای می رسد که در افکار عمومی از آن به عنوان کشت برنج یاد می کنند.
مرحله داشت برنج که نزدیک به 3 ماه به درازا می کشد به خاطر وابستگی شدید به آب و همزمان شدن با فصل گرم سال بیشترین حساسیت را دارد.
از ابتدای سال زراعی جاری ،هواشناسی ،شرکت آب منطقه ای و جهاد کشاورزی مازندران همواره بر کاهش محسوس بارندگی، ذخیره آب پشت سدها و آببندان ها ،دبی روان آب های رودخانه ها و پائین رفتن سطح آب زیر زمینی برای جلوگیری از کشت دوباره برنج اطلاع رسانی کرده و هشدار دادند .
افزایش کم سابقه دمای هوای مازندران در تیرماه تابستان امسال و کاهش بارندگی در یک سال گذشته سبب شد تا حدود 90 درصد آب پشت سدها خالی و دبی آب در برخی از رودخانه ها به صفر برسد.
با این همه این روزها اگر سری به دشت های کشاورزی حوضه آبریز هراز در شهرستان های آمل ، بابل ، فریدونکنار، محمودآباد و بابلسر بزنید متوجه می شوید که شالیکاران به محض برداشت برنج ،مشغول شخم و شیار و آب تخت کردن زمین ها برای کشت دوباره هستند.
مشاهدات نشان می دهد که بسیاری از کشاورزان به رغم آشنا بودن از قانون ممنوعیت روشن کردن دوباره موتورپمپ ها و بالا کشیدن آب های زیر زمینی ،بدون توجه به هشدارهای هواشناسی ،جهاد کشاورزی و آب منطقه ای ،خزانه گیری برای کشت دوباره برنج را انجام دادند.
این اقدام در حالی صورت می گیرد که کشاورزان مازندرانی امسال گرم ترین روز های تابستان را در تیرماه تجربه کردند؛ شرایطی که بر اساس اعلام هواشناسی دمای هوا در بعضی از روزهای آن از مرز 40 درجه سانتی گراد هم عبور کرده و زمینه را برای خشکاندن زمین زراعی مهیا ساخته است.
بر اساس پیش بینی هواشناسی ، دمای هوای استان مازندران در ماه مرداد نیز بر مدار 40 درجه خواهد چرخید به طوریکه این امر سبب شد تا استانداری ساعت کار ادارات را در طول مردادماه با هدف کاهش مصرف انرژی برق یک ساعت جلوتر بکشد.
از آنجاییکه شالیکاران حوضه آبریز هراز با هدف کشت دوباره برنج زمان کشت اول را در پنج سال اخیر نسبت به سال های پیش حدود 45روز جلوتر انداخته اند، زمان شخم و شیار و آب تخت کردن زمین برای کشت دوباره در گرمترین روزهای تابستان یعنی مردادماه آغاز و درحال انجام است.
بر اساس برنامه آب منطقه ای و جهاد کشاورزی مازندران ، کشت دوم در زمین هایی که در مسیر روان آب های رودخانه های پرآب قرار دارند ، قابل اجراست ، اما گزارش هواشناسی و آب منطقه ای نشان می دهد که رودخانه پر آب هراز که تنها تامین کننده آب حوضه آبریز هراز است با کاهش دبی مواجه است و کشاورزان نمی توانند برای کشت دوم به جریان آب این رودخانه چشم داشته باشند .
مسئولان کشاورزی و امور آب مازندران هشدار داده اند که کشت اول برنج در استان با بارش های مقطعی اردیبهشت و خرداد از تنش آبی گذر کرده و به مرحله برداشت رسیده است ، اما کشت دوباره برنج با استفاده از روان آب های بیشتر رودخانه های استان از جمله هراز تقریبا غیرممکن است .
کارشناسان کشاورزی معتقدند مصرف آب در کشت دوم 1.5 برابر بیشتر از کشت اول است، چراکه تبخیر آب رودخانه‌ها، مخازن و سدها در مردادماه بیشتر شده و درمقابل، میزان آبدهی یا دبی آب رودخانه نیز کاهش پیدا می کند.
**تشکیل کارگروه سازکاری با کم آبی در مازندران
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان اینکه بر اساس دستوالعمل دولت ،کارگروه سازگاری با کم آبی در استان نیز شکل گرفته است، گفت:جهاد کشاورزی در خط مقدم بحران کم آبی و خشکسالی قرار دارد که در این راستا باید طرح های کم آب‌بر و کشت های گلخانه ای با نگاه جدی تری پیگیری شود.
عزیزالله شهدی فر درباره محدودیت های کشت دوم برنج در مازندران نیز اشاره کرد و افزود: در مناطقی که کشاورزان از آببندان ها و آب های سطحی برای کشت استفاده می کنند می توان با در نظر گرفتن خدمات فنی و گیاهپزشکی اقدام به کشت دوم کرد اما در مناطقی که از چاه برای کشت استفاده می کنند شرکت آب منطقه ای به دلیل شور شدن آب و پایین آمدن آب زیرزمینی توصیه به کشت دوم برنج نمی کند.
وی توضیح داد: هر چند سیاست تمرکز کشت برنج در استان های مازندران و گیلان در دولت تدبیر و امید اجرایی شده است اما کشت دوم برنج با استفاده از منابع آب های زیر زمینی به هیچ وجه پیشنهاد و حمایت نمی شود.
شهیدی فر افزود : فلسفه ممنوع کردن کشت برنج در سایر استان های کشور حفاظت از منابع آبی و جلوگیری از گسترش خشکسالی است و در مازندران کشت دوم برنج با استفاده از آب های زیزمینی با این سیاست مغایرت دارد .
وی تاکید کرد : هرگونه افزایش سطح کشت یا دوباره کاری برنج در مازندران باید با استفاده از آب های سطحی باشد تا مورد حمایت جهاد کشاورزی قرار گیرد.
شهیدی فر بیان داشت : هر چند کشت دوباره برنج با نشاء مجدد مزیت مهمی برای افزایش درآمد شالیکاران و تامین بیشتر برنج به عنوان یک محصول استراتژیک کشور محسوب می شود ، اما به هیچ عنوان کشت دوم با استفاده از منابع آب های زیر زمینی توصیه و حمایت نخواهد شد.
مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران نیز به کاهش سه درصدی بارش، کاهش 40درصدی آبدهی چشمه‌ها، کاهش 10 درصدی منابع آب، افزایش 1.5 درجه‌ای دمای هوا در یک دهه اخیر اشاره کرد و گفت: تغییرات آبدهی رودخانه‌های مازندران از متوسط چهار میلیارد و 530 میلیون مترمکعب بر اساس شاخص درازمدت به متوسط سه میلیارد و992 میلیون مترمکعب در 10 سال اخیر رسیده است.
محمد ابراهیم یخکشی به کاهش ذخیره‌سازی آب در سدها نیز اشاره کرد و افزود: اکنون آبی برای رها شدن پشت سدها وجود ندارد.
وی با بیان اینکه پروانه صادره بهره برداری از آب زیرزمینی فقط برای انجام یک کشت است و آب زیرزمینی دشت های استان توان تحمل اضافه برداشت را نخواهد داشت ،تصریح کرد: با افزایش نظارت ضمن شناسایی متخلفین، افراد خاطی به مراجع قضایی معرفی میشوند که قطعاً نتایج این اقدام لغو پروانه و انسداد چاه و پرداخت خسارت به آبخوان برای متخلفین خواهد بود.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران گفت : ممنوعیت کشت مجدد شالی یک تصمیم استانی برای حفظ سفره های آب های زیرزمینی و انجام کشاورزی پایدار است و همه باید مسئولانه در صیانت از منابع آب مشارکت داشته باشیم تا استان دچار مشکل نشود.
یخکشی با اشاره به محدودیت ذخیره آب در سدها و دیگر تاسیسات آبی ، یادآور شد : رهاسازی آب از سدهای مازندران فقط برای کشت اول صورت می گیرد و بعد از اتمام کشت اول هیچ آبی برای کشاورزی رهاسازی نمی شود و آبگیری تاسیسات برای سال آتی شروع خواهد شد.
سالانه حدود 2 میلیارد و 700 میلیون متر مکعب آب در بخش کشاورزی مازندران به مصرف می رسد که 70 درصد آن از طریق آب سطحی و 30 درصد آن از طریق آب زیرزمینی تامین می شود.
مازندران 230 هزار هکتار شالیزار دارد که پارسال به خاطر کمبود آب 213 هزار هکتار زیر کشت برنج رفت و امسال نیز سطح زیر کشت به 208هزار هکتار کاهش یافت.
سالانه حدود یک میلیون و 50 هزار تن برنج در مازندران تولید می شود.
