به گزارش ایران اکونومیست؛ آبخیزداری (Watershed Management)، به اعتقاد کارشناسان علم و هنر برنامه‌ریزی مستمر و اجرای اقدام‌های لازم برای مدیریت منابع حوزه‌های آبخیز اعم از طبیعی، کشاورزی، اقتصادی و انسانی بدون ایجاد اثرات منفی در منابع آب و خاک است که می تواند به صورت مکانیکی یا بیولوژیکی باشد.
طرح های آبخیزداری با کاهش میزان فرسایش خاک، زمینه را برای نفوذ آب در خاک فراهم کرده و آن را تبدیل به منبع آبی برای پایین دست حوضه خود می کند.
از مجموع 60 میلیون هکتار از عرصه های بیابانی و مرتعی کشور حدود 25 میلیون هکتار مستعد عملیات آبخیزداری است.
در سه دهه اخیر برای رفع معضل خشکسالی ، جلوگیری از فرسایش بادی و هدر رفت آب حدود 2 هزار طرح آبخیزداری در هشت میلیون هکتار از عرصه های طبیعی کشور انجام شد که سهم سمنان از اجرای آن 200 طرح بوده است.
در سال جاری 480 عملیات آبخیزداری در حدود یک میلیون هکتار از عرصه های طبیعی کشور انجام می شود و اکنون دستکم در 16 میلیون هکتار از عرصه های مرتعی و بیابانی کشور اجرای عملیات آبخیزداری نیاز است.
به گفته مسوولان امر در سال جاری برای اجرای طرح های آبخیزداری در کشور، 200 میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی اختصاص می یابد.
آبخیزداری راه موثری برای درمان فرسایش خاک، مهار آب و حفاظت از جنگل ها در کشور به ویژه در استان سمنان است و نهادهای اجرایی با توجه به خسارت های متعدد ناشی از سیلاب ها، هرز روان آب ها و فرسایش خاک باید این در اجرای این طرح بیش از پیش تلاش کنند.
نکته مهم این که اجرای عملیات آبخیزداری راهی برای پیشگیری از بحران آب در کشور و استان سمنان است.
بنا به آمار موجود اکنون سیلاب ها در کشور سالانه حدود 46 میلیون تن فرسایش خاک را با خود به همراه دارد که این میزان فرسایش خاک یعنی سالانه معادل 10 هزار هکتار زمین زراعی تخریب می شود که این مشکلات با عملیات آبخیزداری برطرف می شود.
در استان سمنان براساس برنامه پنجم و ششم توسعه باید در بیش از پنج میلیون هکتار از عرصه های بیابانی منطقه طرح آبخیزداری انجام بشود که اکنون به دلیل کمبود اعتبار تنها در 200 هزار هکتار از این عرصه اجرایی شده است.
**آبخیزداری فرسایش بادی را کاهش می دهد
عضو هیات علمی رشته جغرافیا و اقلیم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان افزود: آبخیزداری راه موثری برای درمان فرسایش خاک، مهار آب و حفاظت از جنگل ها در کشور و استان است.
سعید کامیابی گفت: با توجه به خسارت های متعدد ناشی از سیلاب ها، هرز روان آب ها و فرسایش خاک، نهادهای اجرایی سمنان اجرای طرح های آبخیزداری را در دستور کار قرار دهند.
وی ادامه داد: اکنون سیلاب ها سالانه حدود 46 میلیون تن فرسایش خاک را با خود به همراه دارد که این میزان فرسایش خاک یعنی سالانه معادل 10 هزار هکتار زمین زراعی تخریب می شود.
کامیابی اضافه کرد: برای جلوگیری ازاین پدیده ناخوشایند باید با عملیات آبخیزداری آنرا مهار کرده و از روان آب ها حداکثر استفاده را در تغذیه سفره های زیر زمینی و آباد کردن دشت های حاصلخیز کشاورزی ببریم.
عضو هیات علمی رشته جغرافیا و اقلیم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان ،مهمترین طرح های آبخیزداری را اجرای طرح سنگی ملاتی، گابیون بندی و خشکه چینی و همچنین بذرکاری، کپه کاری، بذر پاشی ، حفاظت ، قرق و نهال کاری برشمرد.
وی تصریح کرد: می توان با اجرای این قبیل طرح ها به طور کامل روان آب های سطحی این زیرحوضه ها را کنترل کرد.
کامیابی بیان داشت: پایه کار در بخش جنگل ها و منابع طبیعی استان باید عملیات آبخیزداری باشد که هم باعث ایجاد اشتغال و هم حفظ منابع آب و خاک، رطوبت و حفاظت از جنگل ها و مراتع می شود.
وی ادامه داد: اجرای عملیات آبخیزداری در صورت اختصاص اعتبار کلان از سوی دولت به طور قطع از راهکارهای نجات، حفظ و حراست از گستره 9 میلیون هکتاری عرصه های طبیعی سمنان است.
**اجرای آبخیزداری در سمنان نیازمند اعتبار
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان افزود: کمبود اعتبارات دلیل اصلی اجرا نشدن طرح های آبخیزداری در بیش از پنج میلیون هکتار از عرصه های بیابانی این استان است.
علینقی حیدریان افزود : براساس برنامه پنجم و ششم توسعه باید در بیش از پنج میلیون هکتار از عرصه های بیابانی سمنان طرح آبخیزداری به منظور جلوگیری از پیشروی سیلاب ها در اراضی کشاورزی و فرسایش بادی انجام بشود که اکنون به دلیل کمبود اعتبار تنها در 200 هزار هکتار از این عرصه اجرا شده است.
وی با بیان این که برای اجرا این طرح در سمنان بیش از 500 میلیارد ریال اعتبار نیاز است، اظهار داشت: حجم سرعت تبخیر آب در این استان در مقایسه با سایر استان های کشور بسیار قابل توجه است و طرح های آبخوان داری در جلوگیری از تشدید پدیده خشکسالی در عرصه های طبیعی این استان بسیار تاثیرگذار است.
وی ادامه داد:13 دشت از مجموع 26 دشت موجود این استان به دلیل کاهش محسوس پوشش گیاهی در شرایط فرا بحرانی قرار دارد و در 10 سال گذشته بیش از یکصد هکتار از اراضی کشاورزی سمنان به دلیل اجرا نشدن طرح های آبخیزداری و جاری شدن سیل از بین رفته است و ادامه این روند به افزایش مهاجرت از مناطق روستایی سمنان می انجامد.
حیدریان تصریح کرد: تخصیص نیافتن به موقع اعتبارات همواره یکی از دغدغه های اساسی این اداره کل بوده و رفع معضل فرسایش بادی و کم آبی در عرصه های طبیعی استان نیازمند توجه ویژه مدیران کشوری است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان ادامه داد: برای اجرای طرح های آبخیزداری در عرصه های طبیعی استان علاوه بر کمک دولت و مجلس، باید از مشارکت مردم، نیکوکاران، نهادها، مسوولان نظام، دولت و دستگاه های اجرایی در اجرای طرح بهره مند شد.
وی بیان داشت: آبخیزداری مجموعه ای از عملیات مکانیکی است که با مهار و نفوذ سیلاب بر روی عرصه های آبخیز موجب احیا کمی و کیفی منابع آب و خاک، تقلیل و حتی حذف خسارتهای مستقیم و غیرمستقیم و در نتیجه بهینه سازی محیط زیست می شود.
**اجرای پنح طرح آبخیزداری در دستور کار است
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی سمنان افزود: اجرای پنج طرح آبخیزداری در این استان برای جلوگیری از فرسایش باد و فرونشست زمین در عرصه های بیابانی به بیش از 20 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
محمد هادی نوچه ادامه داد: بحران کمبود آب در بسیاری از مناطق بیابانی استان اکنون به عنوان یک چالش مطرح است و اجرای طرح های آبخیزداری یکی از اقدامات موثر برای جلوگیری از تشدید پدیده بیابانزایی است.
وی خاطرنشان کرد: فرسایش بادی در بیشتر مناطق بیابانی استان وجود دارد اما در مناطق کویری شهرستان های گرمسار و آرادان به دلیل گسترش پدیده ریزگردها تهدیدی جدی به شمار می آید.
وی تصریح کرد: تشدید ریزگردها در مناطق بیابانی شهرستان گرمسار در آلودگی هوای استان های تهران و قم تاثیر بسزایی داشته و باید با الگوی صحیح مصرف و افزایش پوشش های گیاهی در اراضی کویری این شهرستان ها برای رفع این چالش اقدام کرد.
نوچه ادامه داد: دخل و تصرف‌های انسانی به صورت تخریب پوشش گیاهی، تبدیل اراضی جنگلی و مرتعی به اراضی کشاورزی، تجاوز به حریم و بستر رودخانه ها، برداشت های بی رویه مصالح رودخانه ای و به هم زدن رژیم طبیعی رودخانه ها طی سال های گذشته سبب شده که هر ساله در استان خسارات ناشی از سیل ابعاد گسترده تری پیدا کند.
به گفته وی در این استان بیشتر رود‌خانه‌های اصلی از وسط روستاها می گذرد که با گسترش ساخت و ساز ها، بخشی از بستر و حریم رودخانه ها به طور غیرمجاز به خیابان و ساختمان های مسکونی تبدیل شده است.
نوچه اضافه کرد: همه شهرهای استان سمنان در معرض تهدید سیلاب قرار دارند امام میامی سیل خیزترین است و شهرهای امیریه و دامغان در مرتبه بعدی از نظر سیل خیزی قرار دارند.
**خسارت 20 میلیارد ریالی سیل به حوزه آبخیزداری سمنان
نماینده مردم دامغان در مجلس شورای اسلامی افزود: خسارت سیلاب در سال 96-97 به حوزه آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی این استان، حدود 20 میلیارد ریال برآورد می شود.
ابوالفضل حسن بیگی اظهارکرد: جاده های بین مزارع، راه های زیرساختی و مسیرهای انتقال آب در بخش های مختلف از مهمترین بخش های خسارت دیده از سیل در حوزه آبخیز استان سمنان است.
وی اضافه کرد: بارش های رگباری در استان سمنان ، در بیارجمند، میامی، دامغان، مهدی شهر و گرمسار بیشترین خسارت را داشته که بیشترین خسارت به سازه های آبخیزداری در شهرستان دامغان و مهدی شهر وارد شد.
وی با اشاره به منطقه ای بودن بارش ها و سیلاب ها در بارندگی های امسال و سال 96، تصریح کرد: سیلاب های اخیر باعث جابجایی و انتقال رسوباتی به سازه های احداث شده در مناطق مختلف استان سمنان به ویژه در دیباج و تویه رودبار دامغان و فولادمحله مهدی شهر شده است که برای مرمت این سازه ها نیاز به اعتبارات جدید است.
نماینده مردم دامغان در مجلس شورای اسلامی گفت: مدیریت سیلاب، زیر مجموعه ای از برنامه مدیریت سیل شامل نقش سازه و بهره برداری از آن است که به کنترل سیلاب به روش های سازه ای و مهار سیلاب اطلاق می شود.
وی اظهارداشت: هر ساله معاونت آبخیزداری این اداره کل با احداث سازه های کنترل جریان مانند سدها، سیل بندها، کانال های سیل عملیات مکانیکی سنگی و ملاتی و عملیات بیولوژیکی حفاظت از مناطق را به انجام می رساند که با لحاظ کردن سطح ایمنی بر اساس ملاحظات اقتصادی، تمایلات جوامع محلی، اثرات زیست محیطی و عوامل دیگر تعیین می شود.
حسن بیگی بیان داشت: اداره کل منابع طبیعی استان با رویکرد جامع نگر، باید سعی در تبدیل این گونه تهدیدها به فرصت کند و علاوه بر کنترل و مهار بخش اعظمی از سیل، تقویت و تغذیه سفره های آب زیر زمینی را دنبال می کند.
**تعریف 48 طرح آبخیزداری در سمنان
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طیبعی و آبخیزداری سمنان بیان این که 500 هزارهکتار از استان را مناطق پرباران تشکیل می دهد، افزود: برای کنترل و مهار روان آب و سیلاب در 48 حوزه استان طرح کامل مطالعاتی برای اجرای عملیات آبخیزداری تعریف است.
محمدهادی نوچه با اشاره به این که کمبود اعتبار بزرگترین مانع اجرای عملیات آبخیزداری در 48 طرح این حوزه است، افزود: در زمان حاضر 15 طرح در مرحله عملیات اجرایی، 15 طرح با حداقل توانایی در حال انجام و در 18 حوزه به دلیل کمبود اعتبارات هیچ اقدامی نشده است.
وی با بیان این که شناسایی مناطق پرباران از اولویت های حوزه آبخیزداری استان است،اظهارداشت: در استان متوسط بارندگی حدود 120 میلی لیتر و حدود نصف متوسط بارندگی در کشور است و گزارش ها نشان می دهد اگر برنامه ریزی و مدیریت آب نداشته باشیم درگیر بحران خواهیم شد.
وی با بیان این که در بیش از 2 میلیون 100 هزار هکتار از مساحت استان سمنان را مناطق سیل خیز با متوسط بارندگی 200 میلی متر در سال تشکیل می دهد، افزود: بر اساس آمار 20 ساله، تمام طرح های استحصال منابع آبی و جمع آوری روان آب و سیل، باید در این حوزه ها اجرایی شود.
معاون اداره کل منابع طیبعی و آبخیزداری استان سمنان تاکید کرد: اجرای عملیات آبخیزداری راهی برای پیشگیری از بحران آب در استان است.
وی با بیان این که اعتبارات طرح های ملی نسبت به سال گذشته رشد 20 درصدی داشته است، خاطرنشان کرد: اعتبارلازم برای اجرای طرح ها در سال 95 بالغ بر 2 هزار900 میلیارد ریال و برای اجرای طرح های منفرد بیش از 200 میلیارد ریال برآورد می شود.
نوچه افزایش فعالیت سالیانه بیش از 12 درصد در حوزه آب را از چشم اندازهای منابع طیبعی و آبخیزداری استان سمنان برشمرد.
معاون اداره کل منابع طیبعی و آبخیزداری سمنان با بیان این که در اجرای اهداف اقتصاد مقاومتی، طرح های آبخیزداری و بیابانزدایی در سازمان جنگل ها مصوب شده و در ستاد مقاومتی استان طرح های آبخیزداری تصویب شده ، افزود: هنوز اعتباری برای این بخش تخصیص داده نشده است.
نوچه با بیان این که برای نگهداری ازهر سازه و هر نوع اقدامی باید زمان بندی، انرژی و اعتبار هزینه کرد، یادآور شد: در چند سال گذشته تخصیص اعتبار برای نگهداری و مرمت، مشکلاتی داشته است و نتوانسته ایم در این زمینه فعالیت چشمگیری داشته باشیم.
وی با بیان این اعتبارات مربوط به بازسازی و مرمت به صورت همیشگی و ثابت نیست و در زمان حاضر بودجه ای برای این بخش تخصیص داده نشده است، خاطر نشان کرد: پیشنهاد شده 500 میلیون ریال اعتبار سالیانه بابت مرمت سازه های حوزه آبخیزداری تخصیص داده شود.
نوچه تصریح کرد: با تخصیص اعتباری بالغ بر چهار میلیارد ریال، تمام سازه های حوزه آبخیزداری استان سمنان ترمیم خواهند شد.
معاون منابع طیبعی و آبخیزداری سمنان با اشاره به این که مناطق شمالی بیشترین میزان بارندگی را دارد،خاطرنشان کرد: برای حفظ سرمایه های ملی مانند تاسیسات کشاورزی، صنعتی و راه ها در برابر خطر سیل، بیش از 120 مورد بند ذخیره ای در مناطق شمالی استان ساخته شده است.
وی گفت: اجرای عملیات بیولوژیکی برای جلوگیری از فرسایش خاک با توجه به شیب و بافت منطقه، اجرای عملیات بیومکانیکی در قالب سازه های کوچک مانند بانکت بندی، ترانس بندی با هدف کنترل روان آب در سرشاخه، اجرای عملیات مکانیکی مانند ساخت بندهای ذخیره ای و جمع آوری و کنترل سرعت آب در مخزن کوچک و رسوبگیری و عملیات اجرایی احداث بند خاکی، برخی از اقدام های انجام شده برای کنترل سیلاب هاست.
معاون اداره کل منابع طیبعی و آبخیزداری سمنان، تغذیه منابع آبی و تقویت سفره های آب زیرزمینی، حفاظت از خاک، کاهش و کنترل رسوبزایی در حوزه آبخیز، افزایش درآمد بهره برداران و تثبیت شغل حوزه نشینان ، پیشگیری و کنترل سیل از مناطق بالادست و اصلاح کاربری اراضی را از مهمترین اهداف اجرای طرح های آبخیزداری برشمرد.
به تاکید وی برای مقابله با خشکسالی و حفظ سرمایه در مقابل ویرانگری سیل باید سرمایه گذاری بیشتری انجام شود.
بیش از 96 درصد استان سمنان در حوزه اصلی فلات مرکزی قراردارد و دارای مساحتی بیش از 9 میلیون هکتار است که بیش از پنج میلیون هکتار آن مربوط به حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان است.
از 9.7 میلیون هکتار وسعت استان سمنان، 55 درصد نواحی بیابان و خشک، 38.5 درصد مراتع، 2 درصد اراضی کشاورزی و 3.6 درصد جنگل است.
