به گزارش ایران اکونومیست؛ سالانه تا هزار و 100 تن محصول ریواس توسط کوهپایه نشینان بینالود در روستاهای میرآباد، برف ریز، بوژان، گرینه و شهرهای درود و خرو شهرستان نیشابور پرورش یافته و اواسط بهار به بازارهای مصرف عرضه می شود.
ریواس گیاهی است که به صورت طبیعی و دیم و بیشتر در مناطق کوهپایه و سردسیر رشد می کند و نیازی به آبیاری ندارد. ریواس که با نامهایی همچون 'ریباس، ریوند چینی، ریوند، اشغرق و اشطیاله' نیز شناخته می شود دارای ویتامینهای A و C فراوان و املاح معدنی زیاد نظیر پتاسیم و کلسیم است. همچنین دارای فیبر فراوان و در مقابل کمترین میزان چربی است.
همچنین ریواس برای تقویت معده و کبد مفید است. این گیاه دارای اسیدهای آلی از جمله اسیدمالیک می باشد و به دلیل اینکه آوندهای آن از آب فراوان تشکیل شده برای رفع عطش نیز مناسب بوده و در هضم غذا مفید است. در طب سنتی برای دفع بعضی از باکتریهای مضر استفاده می شود. خوردن ریواس برای بیماران تبدار و بی‌اشتها نیز مفید است. صفرا و دل به هم خوردگی را رفع می کند و برای حصبه و اسهال گرم صفراوی مفید بوده و کرم کُش است.
از عصاره ساقه این گیاه نوعی نوشیدنی تهیه می شود که 'شربت ریواس' نام دارد. هم اینک چند کارگاه در نیشابور شربت عصاره ریواس را تولید و به بازار عرضه می کنند. 'اشکنه ریواس' نیز غذای محلی نیشابوری است که با با ترکیبات ریواس، روغن، آب، نعناع، تخم مرغ و سایر افزودنیها تهیه می‌شود.
آشنایی ایرانیان با گیاه ریواس سابقه ای طولانی دارد بطوریکه در اسطوره های ایران باستان، گیاهی نقش آفرین در داستان ایرانی آفرینش انسان قلمداد شده است. تقریبا سراسر مناطق کوهستانی ایران از دامنه های بینالود در شرق گرفته تا رشته کوه البرز مرکزی، آذربایجان، کردستان، زاگرس، ارتفاعات مرکزی و بلوچستان از رویشگاههای شناخته شده ریواس هستند.
* ریواس کالای قاچاق
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیشابور گفت: فقط با مجوز امکان بهره برداری و صادرات گیاهان دارویی وجود دارد و ریواس نیز مانند آنغوزه و باریجه جزو گیاهان دارویی است. هم اینک صادرات این محصول برای بهره برداران آن فراهم نیست و در صورت مشاهده صادرات ریواس، به عنوان یک کالای قاچاق با آن برخورد می شود.
علی اصغر سهلی افزود: با این وجود امسال به منظور صادرات هر کیلوگرم ریواس سه هزار و 600 ریال برای واریز به خزانه دولت تعیین شده است. در سالهای گذشته صادرات ریواس به سلیمانیه عراق صورت گرفته است. برنامه ریزیهایی شده تا بهره برداران ریواس ساماندهی شده و برایشان پروانه صادر شود تا بهره مالکانه دولت پرداخت شود و هم امکان صادرات این محصول فراهم آید.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیشابور ادامه داد: مدت زمان نگهداری ریواس پنج روز است به همین خاطر در این شهرستان باید امکانات و تجهیزات لازم برای انبار و آماده کردن آن جهت صادرات فراهم آید و در این صورت بهره بردارن محلی به سود بیشتری دست خواهند یافت.
وی گفت: ریواس در ارومیه، همدان، تربت حیدریه، گناباد، کاشمر و بردسکن نیز پرورش داده می شود اما مرغوبیت محصول نیشابور به دلیل سبک خاص مراحل فرآوری آن باعث می شود طعمش ترش و شیرین و اندازه اش بزرگتر باشد ضمن اینکه قدمت این تکنیک در نیشابور به 200 سال می رسد.
سهلی افزود: عمده محصول ریواس نیشابور در دامنه کوههای گرینه، خرو، درود و میرآباد به عمل می آید. 300 نفر بهره بردار در این حوزه در گستره پنج هزار هکتار سطح زیر کشت ریواس در این شهرستان فعالیت دارند. سالاانه حدود پنج تن محصول ریواس فقط در میرآباد برداشت می شود.
وی ادامه داد: هر کدام از بهره برداران ریواس دارای قطعات زمینهایی هستند که هر سال برای پرورش محصول روی آن کار می کنند و برای ساماندهی این قطعات در حال تهیه طرحی هستیم تا فواصل قطعات مشخص باشد و با تدوین این طرح نقاط بذرپاشی، برداشت و میزان برداشت از قبل بررسی و تعیین می شود.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیشابور گفت: با اجرای طرحهای مرتعداری، تشکیل تعاونیهای فراگیر و ساماندهی سامانه های کشت ریواس که به صورت عرفی بین بهره برداران تقسیم بندی شده اند می توان بهره برداری این محصول را به صورت اصولی و علمی درآورد تا شاهد افزایش میزان بهره برداری و ایجاد شغل در این حوزه بود.
* سفارش سوغاتی ریواس
یکی از ریواس کاران نیشابوری نیز گفت: افراد زیادی به عنوان سوغاتی سفارش ریواس می دهند و حتی برای دوستان و آشنایانشان در خارج از کشور می فرستند.
بهمن درودی افزود: زمان پرورش 10 روز پیش از عید نوروز تا اواخر خرداد ماه است. و در طول این دوره باید به صورت شبانه روزی مواظب محصول بود تا آسیب نبیند. کشاورزان برای فرآوری بوته های ریواس 10 روز پیش از نوروز به دامنه کوه می روند و اطراف بوته هایی را که دارای برگهای پهنتری هستند خالی کرده و سنگ چین می کنند. سپس روی آن خاک ریخته یا در اصطلاح محلی کارگاه زده می شود. در نتیجه این فرآیند ساقه ریواس برای رسیدن به نور رشد می کند، پهن و قطور می شود.
وی با اشاره به اینکه بهترین ریواس در اصطلاح ریواس گل زرد است خاطرنشان کرد: در پایان فصل برداشت بوته های خوب را برای زدن کارگاه در سال بعد نشانه گذاری می کنیم.
این کشاورز افزود: بطور میانگین بر روی هر قطعه مزرعه ریواس دو نفر کار می کنند. این قطعات به صورت عرفی بین مالکان تقسیم شده و از پدر به پسر به ارث رسیده است. در فصل برداشت ریواس که حدود 70 روز طول می کشد روزانه حدود 40 کیلوگرم محصول برداشت می شود که خودمان آن را به فروش می رسانیم.
* صنعت ریواس
مدیر جهاد کشاورزی نیشابور نیز گفت: سالانه حدود 10 تن ریواس در کارگاههای این شهرستان آبگیری و تبدیل به شربت ریواس می شود.
محمدعلی فرهمند راد افزود: بخاطر تداوم پدیده خشکسالی حجم برداشت ریواس در نیشابور از هزار و 100 تن پارسال، امسال به 850 تن کاهش یافت.
وی گفت: ریواس نیشابور در مقایسه با سایر محصولات ریواس دارای امتیاز رقابت پذیری بسیار بالا است اما در بازار شناخته شده نیست و محصولات جانبی آن نیز جای کار دارد.
* ضعف در بازار
رئیس اتحادیه میوه و تره بار نیشابور نیز گفت: هر سال مقداری از محصول ریواس این شهرستان به بازار تهران ارسال می شود ولی این میزان قابل توجه نیست. ریواس نیشابور هنوز در بازار شناخته شده نیست و در این زمینه اقدامی هم صورت نگرفته است.
محمد قاسم سوقندی افزود: سالانه حدود 150 تن ریواس به صورت پراکنده وارد بازار نیشابور می شود لذا همه محصول به میدان میوه و تره بار نمی آید زیرا بخشی از آن توسط واسطه ها و دستفروشان عرضه می شود.
وی ادامه داد: عمده محصول ریواس نیشابور در بخشهای مختلف کوههای میرآباد، گرینه و درود به عمل می آید و هنوز اقدامی برای ساماندهی خرید این محصول از سوی اتحادیه میوه و تره بار نیشابور انجام نشده و سرمایه گذاری شخصی هم در این زمینه تاکنون صورت نگرفته است.
رئیس اتحادیه میوه و تره بار نیشابور گفت: زمان نگهداری این محصول پس از برداشت بسیار کوتاه است لذا برای صادرات آن باید امکاناتی فراهم شود.
* نیاز به بازاریابی
مسئول گمرک شهرک صنعتی خیام نیشابور هم گفت: برای صادرات محصول ریواس به بازارهای خارج از کشور باید در گام نخست بازارهای هدف مشخص شده و بازاریابی شود.
مصیب برجی افزود: هم اینک محصولاتی از نیشابور مانند سبزی تازه و آلوی بخارا به خارج از کشور صادر می شود و برای صدور ریواس هم مشکلی وجود ندارد و گمرک آماده هرگونه همکاری در این زمینه است.
* جشنواره ریواس
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور نیز گفت: 'دانش پرورش و فرآوری بومی ریواس نیشابور' سال 1385 در فهرست میراث ناملموس ایران ثبت شده است.
اسماعیل اعتمادی افزود: امسال نیز برای نخستین بار 'جشنواره ریواس' با دعوت از بهره برداران این محصول در شهرهای مختلف کشور، در شهر خرو نیشابور برگزار می شود زیرا چنین برنامه ای برای طرح برند ریواس نیشابور در سطح ملی و ورود به بازارهای بین المللی بسیار موثر است.
مرکز شهرستان 450 هزار نفری نیشابور در فاصله 127 کیلومتری غرب مشهد واقع است.
