به گزارش ایران اکونومیست؛ بدون شک یکی از مهمترین و قدیمی‌ترین رویدادهای فرهنگی و هنری کشور پس از انقلاب اسلامی جشنواره فیلم فجر است که برگزاری آن به همان اوایل انقلاب اسلامی و سال 61 باز می‌گردد.
هر چند دوره اول و دوم جشنواره خیلی جدی گرفته نشد اما در ادامه و رفته رفته این رویداد هنری به یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین جشنوارههای متداول فرهنگی و هنری کشور تبدیل شد.
اما شاید مهمترین سوالی که همواره در ذهن مخاطبان این رویداد هنری وجود دارد اینکه چرا حالا و بعد از گذشت 35 سال از برگزاری جشنواره فیلم فجر هنوز رویکرد ثابتی در قوانین و مقرارات این رویداد به وجود نیامده و یا توسط گروهی متخصص اساسنامه ای مخصوص به جشنواره تدوین نشده است.
با یک بررسی ساده و اجمالی از برگزاری نخسستین دوره این رویداد می‌توان دریافت که از سیمرغ‌های جشنواره گرفته تا دبیر، جوایز، محل برگزاری، تعداد فیلم‌های بخش مسابقه و... همواره و در ادوار مختلف دستخوش تغییر شده است.
شاید در دوره‌های نخستین و حتی دهه اول برگزاری جشنواره فیلم فجر تغییرات و اصلاح قوانین آن برای رسیدن به یک بلوغ ضروری به نظر می رسد اما به واقع چرا پس از گذشت بیش از 30 سال از یک رویداد هنری همچنان قوانین و مقررات جشنواره در حال تغییر و تحول است.
بررسی تاریخچه جشنواره فیلم فجر نشان می دهد که از دوره سوم و سال 63 تا دوره دوازدهم یعنی سال 73 یعنی 13 سال به طور مداوم سیدمحمد بهشتی دبیر این رویداد فرهنگی و هنری بود. اما پس از وی و تا کنون جشنواره 11 دبیر به خود دیده که به طور میانگین هر دو سال و نیم یک دبیر انتخاب شده است و در این دوره یعنی سی وششم نیز ابراهیم داروغه‌زاده سکان این جشنواره را در اختیار گرفته است.
اما گذشته از دبیر که شاید تغییر آن کمی طبیعی به نظر برسد هیچ بخشی از جشنواره از گزند تغییر در امان نبوده است به این ترتیب که در دوره سوم بخش فیلم‌های اول به جشنواره اضافه شد، دوره چهارم بخش حرفه‌ای از بخش آماتور جدا شد و بخش کودکان و نوجوانان نیز به جشنواره آمد در دوره هشتم جشنواره کودکان و نوجوانان و فیلم‌های کوتاه و مستند از جشنواره جدا و به جشنواره‌ای مستقل تبدیل شدند.
در دوره شانزدهم برپایی بزرگداشت سینماگران ایرانی در جشنواره شکل گرفت و بخش بین‌المللی به صورت رقابتی به جشنواره آمد.
اما به نظر می‌رسد مهمترین و بیشترین تغییرات به سال 82 و دوره بیست و یکم باز می‌گردد که سیمرغ مکمل نقش دوم زن و مردم حذف و دو جایزه با عنوان دستاورد هنری جایگزین سیمرغ فیلمبرداری چهره‌پردازی، صدابرداری، صداگذاری و تدوین شد.
دوره بیست و چهارم نیز سیمرغ فیلمنامه اقتباسی اضافه شد و سینماهای مردمی وسعت پیدا کرد.
در همین چند سال اخیر نیز سیل تغییرات ادامه دارد بود تا اینکه دوره سی و سوم بخش بین‌الملل به زمان و جشنواره دیگری منتقل شد و شکل و نام تندیس نگاه نو و مستند نیز تغییر کرد در همین دوره بخش هنر و تجربه به جشنواره اضافه شد تا تغییر همچنان مهمترین ویژگی جشنواره فیلم فجر طی سی و پنج دوره خود به حساب آید.
برای بررسی روند این تغییرات و تاثیرات احیاناً مثبت و منفی آن به سراغ چهار تن از اهالی سینما از جمله تهیه کننده، کارگردان و منتقد رفته است تا این موضوع را مورد بررسی موشکافانه قرار دهند که در ادامه می آید.
** انضباط و تداوم قوانین در برگزاری جشنواره فیلم فجر ضروری است
ابوالفضل جلیلی کارگردان فیلم سینمایی «حافظ» در این باره گفت: معتقدم مدیران نباید همه موارد را خود تجربه کنند و می‌توان از تجربیات موفق گروه‌های دیگر یا کشورهای مختلف در یک موضوع مشترک استفاده کرد.
وی ادامه داد: همچنین مدون کردن قوانین ثابت که با تغییر مدیریت، اصول یک رویداد تغییر نکند از جمله مواردی است که ما نیز در برگزاری جشنواره های هنری خود باید لحاظ کنیم.
کارگردان فیلم سینمایی «دت یعنی دختر» با بیان اینکه این موارد از جمله موضوعاتی است که در فستیوال‌های مهم دنیا عموماً رعایت می‌شود، افزود: ما نیز برای پیشرفت و حرکت به سمت هر چه حرفه ای تر شدن باید از این موارد تبعیت کنیم.
جلیلی با بیان اینکه جشنواره فیلم فجر هر دوره نسبتاً بهتر از دوره های گذشته خود برگزار شده است، تاکید کرد: اما به نظر می‌رسد بعد از 36 سال تجربه اندوزی دیگر باید به قوانین ثابت و مدونی برای جشنواره فیلم فجر برسیم.
این کارگردان سینما اظهار کرد: جشنواره فیلم فجر به دلیل دولتی برگزار شدن به نوعی نمی تواند یک دبیر ثابت مانند برخی فستیوال های خارجی داشته باشد و با تغییر دولت ها به تبع آن دبیر جشنواره فجر نیز تغییر می‌کند بنابراین باید در بخش قوانین ثبات ایجاد کنیم.
وی افزود: در این صورت اگر دبیر جشنواره نیز تغییر کند او موظف خواهد بود که از یک سری قوانین ثابت و از پیش تعیین شده تبعیت کند.
کارگردان فیلم سینمایی «ابجد» با بیان اینکه مناسب نیست جشنواره ای مانند فجر پس از 36 دوره برگزاری همچنان درگیر چالش هایی مثل محل برگزاری باشد، خاطرنشان کرد: از دیگر بحث های مورد مناقشه در جشنواره فجر حضور فیلم ها است.
جلیلی تاکید کرد: ما پس از این همه تجربه در برگزاری جشنواره باید به این نتیجه رسیده باشیم که فیلم‌های مستند، انیمیشن، کوتاه و بلند در جشنواره به چه شکلی باید حضور داشته باشند نه اینکه به محض نزدیک شدن به برگزاری مراسم، دعواها شروع شود که جشنواره در کجا و با چه تعداد فیلم باید برگزار شود.
وی خاطرنشان کرد: سینمای ایران در دنیا شناخته شده است و باید نظم در برگزاری رویدادی برای این هنر مهم ایرانی که دنیا به آن احترام می‌گذارد، داشته باشیم.
** جشنواره فیلم فجر به مدیریت و سیاستگذاری واحد نیاز دارد
محمدحسین نیرومند عضو هیات انتخاب سه دوره جشنواره فیلم فجر نیز در این خصوص گفت: شاید مهمترین علت اعمال تغییرات متعدد در برگزاری جشنواره فیلم فجر، ناراضی بودن طیف های مختلف از نحوه برگزاری است که باعث می شود برای راضی کردن این افراد، سیاستگذاران جشنواره همواره این رویداد را با قوانین مختلف تغییر دهند.
وی گفت: جشنواره فیلم فجر در مقایسه با رویداد های فرهنگی مانند خود در خارج از کشور یک تفاوت عمده دارد و آن هم اینکه معمولا در رویدادهای خارجی سیاستگذار و رئیس جشنواره طی سال های متمادی به عنوان مدیر ثابت حضور دارد.
دبیر سابق گروه جوان و طرح و برنامه شبکه دو سیما با بیان اینکه در ایران و جشنواره فجر همواره افراد مختلف آمده و تجربه کسب می کنند و می روند، افزود: در این شرایط وقتی مدیریت واحدی با سیاستگذاری مشخص وجود نداشته باشد، عموماً قوانین با توجه به سلیقه افراد تغییر می کند که بسیار آسیب‌زا است.
نیرومند با طرح این پرسش که چرا جشنواره فیلم فجر با این همه انرژی و هزینه‌ای که صرف آن می‌شود باز هم برخی از آن ناراضی هستند، توضیح داد: زیرا جشنواره از هدف اصلی خود به نوعی خارج شده و آن همانا هدایت سینمای ایران به سمت سینمای ملی است.
مدیرعامل سابق انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس با تاکید بر اینکه داوری در جشنواره ها نیز بر اساس سیاستگذاری‌های یک رویداد فرهنگی شکل می‌گیرد و اینطور نیست که هر فردی با سلیقه شخصی نظر بدهد، گفت: در فستیوال های خارجی، فیلمی هر قدر هم قوی تولید شده باشد اگر با سیاست های آن رویداد هماهنگ نباشد در جشنواره پذیرفته نخواهد شد.
نیرومند تصریح کرد که جشنواره فیلم فجر نیاز به بازتعریف شخصیت خود دارد.
** جشنواره فیلم فجر نیاز به باز تعریف دارد
ناصر شفق تهیه کننده فیلم سینمایی «تقاطع» نیز درباره اهمیت برگزاری جشنواره فیلم فجر گفت: برگزاری جشنواره فیلم فجر اقدام ارزشمند و قابل تحسینی است که بدون شک بر ارتقاء و پیشرفت سینمای ایران نیز تاثیرات مثبتی دارد اما مهم نحوه برگزاری آن است که عموماً و همواره چالش هایی را به همراه داشته است.
وی با تاکید بر اینکه سینمای امروز دنیا ارتباط مستقیمی با اقتصاد و سرمایه دارد، ادامه داد: سینمای ما نیز اگر نتواند اقتصادی شود و روی پای خود بایستند در دراز مدت شاهد کاهش آثار ارزشمند در سینما خواهیم بود.
بنیانگذار و مدیرعامل پیشین انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس گفت: معتقدم سینما در ادوار مختلف همواره نیاز با تغییر و پوست اندازی دارد به این معنی که یک زمانی با توجه به میزان تعداد تولید اثر در یک ژانر، یک بخشی از سینما مورد توجه قرار می گرفت و با توجه به تغییر زمان و رویه سینما نیز باید در برگزاری مراسم خود تغییراتی را اعمال کند.
شفق با بیان اینکه گرچه ثبات و تغییر نیافتن قوانین می تواند به بزرگی یک رویداد هنری کمک کند، افزود: بنابراین تغییرات باید اندک و در عین حال در جهت پیشرفت جشنواره و نه بر اساس سلیقه مدیر یا دبیر جشنواره باشد.
دبیر جشنواره فیلم پلیس اظهار داشت: جشنواره فیلم فجر بعد از انقلاب در شرایطی به وجود آمد که واقعا نیاز به برگزاری آن احساس می شد و در همان زمان نیز اگر بررسی کنیم در می‌یابیم که کمک شایانی به اقتصاد و روی پا ایستادن سینمای کشور کرد.
وی با بیان اینکه برگزاری جشنواره فجر به شکل امروزی در حال ضربه زدن به اقتصاد سینمای است، گفت: اکنون جشن‌های سینمایی مثل اسکار پس از اینکه فیلم‌ها نمایش داده شد و اقتصاد آن کامل می شود را بررسی کرده و جایزه می دهد و جشنوارههای مانند فجر نیز آنقدر اعتبار دارند که فیلم‌ها برای نخستین بار در آنجا نمایش داده شوند اما جشنواره فجر در واقع به نوعی مستقیم اقتصاد سینما را نشانه گرفته است.
تهیه کننده فیلم سینمایی «مروارید سیاه» تاکید کرد: با این شکل برگزاری جشنواره فیلم فجر آثار در زمان نمایش عمومی مورد قضاوت رسانه ها قرار گرفته اند و مزه و طمع این فیلم ها به نوعی توسط رسانه ها به مردم منتقل شده است.
شفق خاطرنشان کرد: جشنواره فیلم فجر نیاز به یک نگرش جدید دارد تا با توجه به نیاز فرهنگی و اجتماعی امروز جامعه، سیاستگذاری جدیدی در برگزاری آن صورت گیرد.
** تغییرات مداوم، مانع از بلوغ جشنواره فیلم فجر شده است
شهرام خرازی‌ها منتقد و نویسنده سینما، نیز در این باره گفت: اگر اداره و مدیریت جشنواره به بدنه سینما انجام شود، بطور قطع آزمون و خطاهای کمتری خواهد داشت.
وی افزود: سیاستگذران و متولیان جشنواره فیلم فجر بعد از سه دهه از برگزای این جشنواره همچنان در حال آزمون و خطا هستند و به نظر می رسد که هنوز هم به نتیجه خاصی نرسیده اند زیرا همین سه دوره اخیر جشنواره را با هم مقایسه کنید تعداد تغییرات را خواهید دید.
وی ادامه داد: این تغییرات وقتی بدتر می شود که متوجه می شویم در یک دوره از جشنواره به یک بخش توجه ویژه می شود و جایزه معتبر برای آن در نظر می گیرند و در دور بعد از آن، این بخش به کلی حذف می شود که نشان از بی‌برنامه‌گی در این رویداد است.
این منتقد و نویسنده سینم، اظهار داشت: مثلا جایزه فیلم اولی در چند دوره وجود داشت و در حال حاضر حذف شده است یا حضور فیلم کوتاه که چند دوره لغو شده بود و امسال دوباره در بخش مسابقه شرکت خواهند کرد و نمونه های بسیاری که در طول دوره های مختلف قابل بررسی است.
خرازی‌ها با انتقاد از اینکه برخی سیاستگذاران جشنواره در یک مقطع به دنبال جهانی کردن و اعتبار بین المللی برای این رویداد بودند، گفت: اما تغییرات مدام همواره اعتبار این جشنواره را کاسته و مانع از رشد و بلوغ جشنواره در یک دوره مثلا 10 ساله شده است.
وی افزود: جشنواره های معتبر دنیا اساسنامه دارند و بر اساس قوانینی که از پیش و توسط یک عده اهل فن و متخصص وضع شده، هدایت و مدیریت می شوند.
این منتقد و نویسنده سینما با بیان اینکه البته جشنواره فیلم فجر به عنوان یک رویداد هنری مهم در سینمای ایران تاثیرات بسیاری داشته، خاطرنشان کرد: این جشنواره در طول دوره های برگزاری به ویترینی برای سینمای ایران در سال آینده خود تبدیل شده و کارگردان برجسته کشور نیز همواره تلاش کرده اند آثار خود را ابتدا در این رویداد به نمایش بگذارند.
خرازی ها خاطرنشان کرد: در دوران مدیریت مرحوم سیف‌الله داد در جشنواره فیلم فجر مداخله غیر سینمایی در کمترین حد و اندازه خود بود و شاهد شکوفایی جشنواره در این دوران بودیم اما متاسفانه این تجربه خوب دیگر هیچ گاه تکرار نشد.
