هر چند زیرساخت های لازم برای استفاده از مجازات های جایگزین حبس بر اساس تکالیف تاکید شده در برنامه ششم توسعه و ماده 113 آن در موارد غیرضروری توسط قضات در محاکم عمومی در دادگستری استان کرمان وجود دارد اما تنویر افکار عمومی در راستای پذیرفتن اینگونه تنبیه ها در قبال جرم انجام شده توسط متهمان گامی مهم در راستای اجرای این طرح فرهنگی و بسترساز است.
برخی قضات عمیقأ بر این باورند که می توان از ورود متهمان بدون سابقه کیفری به زندان با صدور و اجرای مجازات های جایگزین حبس جلوگیری کرد و این خود گامی مهم و ارزشمند در راستای جلوگیری از ورود به زندان و آلوده شدن بیش از پیش افرادی است که ناخواسته دستشان به خطایی آلوده شده است.
جلوگیری از وارد آمدن هزینه های مجازات حبس و نیز افزایش بازگشت محکومان جرائم کوچک به جامعه و اصلاح آنان با اجرای مجازات های جایگزین حبس ممکن می شود.
در این بین قضات خوش سلیقه نیز با صدور احکامی در راستای ارتقای سطح فرهنگی افراد و در نهایت جامعه گام های موثری بر می دارند که جای تقدیر و تبریک دارد.
خرید و مطالعه کتاب، کاشت درخت و صدها اقدام فرهنگی دیگر به جای صدور احکام کیفری حبس می تواند علاوه بر جلوگیری از ورود یک فرد به زندان که به طور قطع به دلیل حضور مجرمان مختلف می تواند بدآموزی هایی داشته باشد، اقدامی فرهنگی را نیز در فرد متهم و البته جامعه نهادینه کند.
حفظ احادیث یکی از مجازات های فرهنگی جایگزین حبس است که قضات، متهم را با توجه به جرم انجام شده به حفظ برخی احادیث در نکوهش جرم مرتکب شده اجبار می کنند.
استفاده از آیات و روایات قرآنی در راستای کاهش بزه و جرم در جامعه از طریق راهکارهای مختلف می تواند راهگشایی برای کاهش معضلات اجتماعی باشد.
هر چند نشست مشترک مسئولان قضایی استان با مسئولان اجرایی کرمان در زمینه استفاده از مجازات های جایگزین حبس برگزار شده و رئیس کل دادگستری استان کرمان امیدوار است با انعقاد تفاهم نامه ای بین نهادها و ادارات بتواند از ورود افراد در کوتاه مدت به زندان جلوگیری کند و از این افراد در ارائه خدمات عمومی به استان بهره ببرد اما این مهم بدون حمایت و همراهی دستگاه های اجرایی ممکن نیست.
اکنون با برگزاری نشست های مختلف، رویکرد سیستم قضایی استان کرمان بر این است که در مجازات های حبس کوتاه مدت و بویژه در جرائم غیرعمدی و به طور کلی در جرایمی که تبعات سوء امنیتی آن چنانی ندارد، اشخاص به جای محکوم شدن به زندان به ارائه خدمات عام المنفعه محکوم شوند و در این راستا احکام متعددی در حوزه مجازات های جایگزین حبس از سوی قضات استان در زمینه های مختلف آموزشی، ورزشی، محیط زیست، بهداشت و منابع طبیعی صادر شده است.
هر چند نمی توان منکر اثرات مفید زندان های کشورمان با برنامه های فرهنگی و تربیتی در حبس مجرمان خطرناک بود اما حضور افراد بدون سابقه کیفری در زندان می تواند به تکرار جرم توسط متهم کمک کند لذا روحیه جامعه پذیری افرادی که به مجازات های جایگزین حبس و خدمات عام المنفعه از سوی دادگاه محکوم می شوند، مورد ارزیابی قرار می گیرد و اگر آمادگی و شرایط ارائه خدمات عمومی در آنها احراز شود، حکم قانونی در این زمینه صادر می شود.
اکنون می طلبد دستگاه های اجرایی به منظور اجرای طرح هایی اینچنین که جلوی بسیاری از مفاسد را می گیرد برنامه ریزی کرده و به عنوان بازوی توانمند دستگاه قضایی وارد عمل شوند و بدون دغدغه و نگرانی نسبت به پذیرش اینگونه محکومان اقدامات لازم را انجام دهند.
لذا همراهی نکردن دستگاه های اجرایی با سیستم قضایی در حوزه اجرای مجازات های جایگزین حبس، دستگاه قضایی در اجرای این احکام با موانع و مشکلاتی مواجه خواهد کرد.
اکنون با تاسی به آیات قرآنی استفاده از مجازات های جایگزین حبس و کاهش زمان اطاله دادرسی، راهبرد اصلی دستگاه قضایی است و با توجه به اینکه آثار و پیامدهای سوء و آسیب های اجتماعی زندان موجب می شود که دیگر حبس به عنوان تنها ابزار برای بازپروری و توانمندسازی فرد مجرم و بازگشت یک فرد عادی به جامعه مطرح نباشد، مجازات های جایگزین حبس می تواند در بازسازگاری و اجتماعی شدن مجرم تاثیر بسزایی داشته باشد.
جامعه شناسان نیز به آثار منفی زندان معترف و معتقدند حبس برای افرادی که سابقه آن را نداشته اند بدآموزی دارد و موجب می شود با خلاف های جدید آشنا شوند.
از سوی دیگر زمانی پای افراد به زندان باز شود قبح عمل خلاف شکسته می شود و مجازات حبس نیز ارزش خود را از دست خواهد داد و به این ترتیب فرد مجرم تن به ارتکاب هر خلاف دیگری خواهد داد.
جلوگیری از بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی خانوارهایی که سرپرست آنها به جای تحمل حبس مجازات های جایگزین آن را تجربه می کند خود می تواند جلوی آغاز بسیاری از معضلات اجتماعی را بگیرد.
مجازات های جایگزین حبس از نوآوری های قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 است که در گذشته در قوانین ما وجود نداشته و امکان اجرای آن فراهم نبوده است.
قانون گذار در سالهای اخیر با بررسی های همه جانبه و اتکا به اصل شخصی بودن مجازاتها و با نگرش به اثرات سوء مجازات حبس که دامنه آن شامل خانواده و نزدیکان محکوم نیز خواهد شد، در فصل نهم عنوان جدیدی تحت مجازات های جایگزین حبس پیش بینی کرده که شامل دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است.
با این توضیح که در تعیین مجازاتهای جایگزین حبس نسبت به برخی از جرائم مانند جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، ممنوعیت قانونی در نظر گرفته شده و برای افراد سابقه دار هم محدودیت هایی پیش بینی شده است.
مرتکبان جرائم عمدی که مجازات قانونی آنها سه ماه حبس باشد باید به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم شوند همچنین مرتکبان جرائم عمدی که مجازات قانونی آنها 91 روز تا 6 ماه حبس است البته با رعایت بندهای الف و ب ماده 66 در صورت فقدان سوابق ذکر شده نیز باید به مجازات جایگزین حبس محکوم شوند.
علاوه بر این در صورتی که مجازات قانونی جرم غیرعمدی کمتر از 2 سال باشد مرتکبان این قبیل جرائم هم به مجازات های جایگزین حبس محکوم خواهند شد.
نجمه حسنی دبیر خبرگزاری جمهوری اسلامی در استان کرمان
