به گزارش ایران اکونومیست؛ بیش از یک‌صدسال از عمر صنعت نفت در ایران می گذرد. عمری دراز مدت که هر لحظه فراز و نشیب‌های فراوانی را به همراه داشته است. از تاثیر بر اقتصاد کلان کشور و حضور در صحنه اقتصادی-سیاسی جهانی تا تاثیر بر زوایای گوناگون زندگی مردم به ویژه ساکنان مناطق همجوار با تاسیسات صنعت نفت. مردمی که همواره ریه‌هایشان را از بوی نفت و گاز پر کرده‌اند و دم نزدند اما این منبع عظیم و گرانبهای ملی تا چه حد بر تقویت سطح معیشت آنان تاثیر گذار بوده است؟ رسیدگی به این امور و ارتقاء سطح اجتماعی زندگی مردم مناطق محروم و همجوار تاسیسات نفتی و گازی، موضوعی است که این سال‌ها با عنوان مسئولیت‌های اجتماعی در صنعت نفت جایگاه ویژه ای یافته است. از وزیر نفت به عنوان مقام نخست این صنعت گرفته تا تمامی شرکت های نفتی و گازی استانی خیلی پیش از آنکه مسئولیت های اجتماعی به صورت یک طرح الزام‌آور درآید، پیشگام رونق بخشیدن به معیشت هم وطنانشان بوده‌اند. در ادامه بخش نخست گفت‌وگوی خبرنگار شانا، با سید امیر طالبیان، مشاور اجتماعی وزیر نفت را می خوانید.
در ابتدا، لطفا تعریفی از مسئولیت‌های اجتماعی در صنعت نفت ارائه دهید.
صنعت نفت، بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین صنعت در کشور است که عمری بیش از صد سال را سپری کرده، ما مسئولان و مدیران صنعت نفت علاوه بر آنکه مسئولیت تولید نفت، گاز، پتروشیمی و ارزش افزوده اقتصادی را بر عهده داریم، باید نگاهی نیز به تبعات اقدامات انجام شده در راه ایفای مسئولیت خود داشته باشیم و تاثیرات و پیامدهای مثبت و منفی فعالیت های نفت را مد نظر قرار دهیم، یعنی یک نگاه دووجهی به مقوله نفت و محیط پیرامون آن داشته باشیم.
این نگاه دو وجهی شامل نگاه صنعتی، فنی و تولیدی از یک سو، و نگاه به تبعات و پیامدهایی که خواسته یا ناخواسته در اثر استقرار تاسیسات نفت و انجام فعالیت‌هایمان در یک منطقه به وجود آمده‌اند، می شود. این پیامدها بر روی محیط زیست، محیط اجتماعی و محیط طبیعی اثر می‌گذارند. راه اندازی و فعالیت پالایشگاه‌ها، خطوط لوله، ایستگاه های تقویت فشار، سوختن گازهای مشعل، فعالیت مجتمع‌های پتروشیمی و دیگر فعالیت‌های صنعت نفت بدون شک روی محیط اجتماعی و محیط زیست اطراف مناطق و تاسیسات نفت اثرگذار است.
در مرحله نخست، پیش از آنکه تصمیم به ساخت و راه اندازی یک بخش جدید از تاسیسات صنعت نفت بگیریم، باید تمامی تبعات اقتصادی و اجتماعی آن را پیش بینی و شناسایی کنیم، البته این کار به آن معنا نیست که از توسعه فعالیت های صنعت نفت باز بمانیم بلکه از ابتدا باید همه این تبعات را مدیریت کنیم تا جایی که عواقب منفی فعالیت های صنعت نفت تا حد ممکن کاهش یابد و در مقابل نتایج مثبت کار افزایش یابد.
مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در مناطق همجوار تاسیسات نفتی تا چه حد شناسایی شده‌اند؟
بدون شک مسئولیت شناسایی این مسائل به عهده تک تک واحدهای صنعت نفت است، مدیران هر پالایشگاه، هر مجتمع پتروشیمی یا هر کدام از دیگر تاسیسات نفتی باید خود را موظف به شناسایی محیط پیرامون بدانند که از لحاظ تکنیکی به این روند، پیوست اجتماعی طرح‌ها گفته می‌شود و خوشبختانه زمینه انجام این کار در صنعت نفت فراهم شده است.
افزون بر این، در حوزه مشاور اجتماعی وزیر نیز بررسی‌هایی در سطح کلان مناطق نفتی و گازی انجام شده تا مسائل یادشده شناسایی شوند این کار به ویژه در دو منطقه مهم غرب کارون و پارس جنوبی که مرکزیت نفت و گاز ایران هستند اتفاق افتاده و سال‌های اخیر به انجام مطالعات در راه موفقیت این هدف سپری شده است. وزارت نفت از مشکلات و چالش‌های این دو منطقه مهم و دیگر مناطق نفتی کشور غافل نبوده و الگوی مطالعات خود را در اختیار همه شرکت‌های نفت گذاشته است تا آنها نیز بدانند مطالعات خود را در کدام بخش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی ادامه دهند.
آیا رسیدگی به مسئولیت های اجتماعی در شرکت های صنعت نفت قانونمند شده است؟
موضوع مسئولیت اجتماعی به مرور در شرکت‌های نفتی جنبه قانونی و الزام آور پیدا می‌کند. با موافقت وزیر نفت یک شورای سیاست گذاری مسئولیت‌های اجتماعی در صنعت نفت، از ترکیب مشاوران اجتماعی مدیران عامل چهار شرکت اصلی و دیگر شرکت‌های نفتی تشکیل شده تا رسیدگی به مسائل مناطق محروم و همجوار تاسیسات نفت و گاز با جدیت پیگیری شود، افزون بر این آقای زنگنه، در همایش سوم مسئولیت‌های اجتماعی صنعت نفت تاکید کردند تا از حضور صاحب نظران اجتماعی به عنوان مشاور در شرکت های نفتی و گازی استفاده شود که این توصیه حتی از یک ابلاغیه کتبی نیز تاثیر بیشتری داشته است و اکنون جامعه شناسان و روانشناسان اجتماعی به تدریج در واحدهای عملیاتی با ما همکار می شوند.
شایان یادآوری است، تاکنون تصمیمی مبنی بر اینکه یک واحد مستقل به عنوان واحد مسئولیت‌های اجتماعی در شرکت‌های نفت و گاز راه اندازی شود، اتخاذ نشده است، در واقع واحدهای موجود در هر کدام از شرکت‌ها، با صلاحدید مدیرعامل آن شرکت می توانند مسئولیت واحد اجتماعی را عهده دار شوند اگر مسئولیت اجتماعی توسط مدیران رده بالای سازمان هدایت نشود، بازهم همان نگاه خیریه ای و بشردوستانه، شبیه واحدهای مددکاری اجتماعی ادامه می یابد پس لازم است به تدریج کار واحد مسئولیت اجتماعی با اهداف سازمان یکسان شود.
عملکرد مسئولیت های اجتماعی زمانی می‌تواند موفق باشد که در رأس مدیریت سازمان جای مناسبی پیدا کند. تغییر نگرش‌ها، نخست باید در میان مدیران بالای سازمانی ایجاد شود و هر کدام از آنها بر آثار عملکرد شرکت های خود بر سطح محیط پیرامونشان واقف باشند. بر این اساس لازم است تا همه افرادی که از فعالیت‌های سازمان تاثیر می‌پذیرند یا بر این فعالیت‌ها تاثیرگذار هستند، شناسایی شوند به عنوان نمونه، جامعه محلی، مشتریان، محیط زیست، مصرف کنندگان محصولات و غیره همه در دایره ذینفعان قرار می گیرند و روند فعالیت هر کدام از شرکت‌ها می تواند تاثیرات بسیار مهمی بر حیات این گروه‌ها داشته باشد.
یکی از واحدهای پتروشیمی که نوع خاصی از کود کشاورزی را تولید می کند به انجام تحقیق درباره تاثیر مصرف این کود در محصولات، شیوه استفاده از کود توسط کشاورزان و موارد این چنینی پرداخته بود و حتی برای کشاورزان مصرف کننده نیز جلسات آموزشی برگزار کرد تا بهترین روش مصرف کود تولیدی را بیاموزند و تمام این کارها تنها به دلیل حس مسئولیت پذیری آن واحد اجتماعی انجام شده بود.
مسئولیت پذیری، حسی است که باید در وجود تمام مدیران و کارکنان صنعت نفت نهادینه شود. همه ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که فعالیت های کوتاه مدت شامل چه عواقب و فعالیت های طولانی مدت مانند عمر ۷۰ ساله یک پالایشگاه چه تبعات عمیق تری بر جامعه زیستی و امور اقتصادی – اجتماعی دارد و رسیدگی به این موضوعات نیازمند فعالیت یک واحد پیگیر است؛ چرا که حجم وسیعی از وقت مدیران به داخل سازمان معطوف می‌شود ولی واحدهای مسئولیت اجتماعی باید کمک کنند تا نگاه مدیران به بیرون از حیطه سازمانی نیز باز شود.
تغییر نگاه و عملکرد در شرکت های نفتی و گازی تا چه اندازه محسوس است؟
در همایش مسئولیت های اجتماعی که تابستان امسال برگزار شده، از همه شرکت‌های نفت و گاز خواستیم تا گزارشی از عملکرد فعالیت های مسئولیت اجتماعی سازمان خود را ارائه دهند. این گزارش در همه شرکت‌های بزرگ بین المللی جهان به صورت سالانه ارائه می شود، البته هدف آنها از ارائه گزارش مسئولیت اجتماعی، برندسازی و افزایش شهرت و محبوبیت است در واقع از گزارش مسئولیت اجتماعی استفاده می کنند تا برند شرکت خود را معروف تر کنند، اما در صنعت نفت و گاز ایران به فکر برند شدن سازمان نیستند با این حال، هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی گزارش های خوبی از شرکت های مختلف ارائه شد که بر اساس آنها مطلع شدیم شرکت های مختلف نفتی و گازی به صورت داوطلبانه حتی در دور افتاده ترین نقاط کشور نیز تلاش کرده‌اند تا قدم های مثبتی برای رفاه حال مردم بردارند به عنوان نمونه تعمیر جاده ها، تامین آب شرب مناطق، تهیه بسته های آموزشی و کمک آموزشی برای سال تحصیلی جدید و کارهایی از این دست، البته همه این اقدام‌ها در حالی انجام شده که ازسوی صنعت نفت هنوز الزامی به شرکت‌های نفتی ابلاغ نشده است.همچنین، کمیته‌هایی در امور روابط عمومی، مددکاری اجتماعی، امور بانوان، منابع انسانی و واحد اچ‌اس‌یی تشکیل شده تا مسئولیت‌های اجتماعی را در قالب وظایف خود بررسی کنند.
کمبود امکانات در مناطق نفتی و گازی بر رفاه مردم محلی تاثیرگذار است و گاهی سبب ایجاد نگاه منفی مردم به نفت می شود، در این زمینه چه اقداماتی انجام شده است؟
یکی از مهم ترین گام‌ها از سوی وزیر نفت برداشته شده، ایشان در همایش مسئولیت‌های اجتماعی اعلام کردند که از این پس در مناطق نفتی شهرک سازی برای کارکنان صنعت نفت انجام نمی شود و خانه های سازمانی توسعه نمی یابند. چندی پیش، یکی از شرکت‌ها پیشنهاد ساخت یک شهرک سازمانی میان دو منطقه نفتی را داده بود که وزیر نفت با خط خودشان در جواب این درخواست نوشتند: «مگر قرار نشد دیگر هیچ شهرک سازی انجام نشود ؟!»
هدف از این امر، حضور کارکنان نفت در میان مردم محلی و زندگی آنها در بافت های اجتماعی موجود است تا دوگانگی میان مردم و کارکنان از بین برود، ما نمی خواهیم از نظر برخورداری از امکانات میان کارکنان صنعت نفت و مردم همجوار تاسیسات فاصله زیادی وجود داشته باشد، از سوی دیگر سبب اصلاح زندگی اقماری کارکنان نیز می‌شود تا آنها بتوانند در کنار خانواده زندگی کنند.
پیش از این نیز گفتیم که برای نهادینه شدن مسئولیت های اجتماعی نیازمند تغییر نگرش در سطح مدیران شرکت‌ها هستیم، وزیر نفت این چرخش نگاه را از خود آغاز کردند. لازم است نگاه مدیران نفت از یک نگرش کوتاه مدت، موردی و تدافعی به یک نگاه طولانی مدت و منبع گرا تبدیل شود زیرا در صورتی که مدیران نسبت به جامعه پیرامون تاسیسات، نگاه ابزاری و کوتاه مدت داشته باشند کارها بدون تعهد و مسئولیت پذیری پیش می رود اما زمانی که فکر کنیم در مناطق نفتی، حیات اجتماعی و فعالیت های صنعتی توامان باید پیش روند وضعیت زندگی مردم نیز بهبود می یابد و آنها از ارزش افزوده نفت (که بخش عمده ای از بودجه کشور را تامین می‌کند) بهره‌مند می‌شوند.
مهم‌ترین رکن مسئولیت اجتماعی همین تغییر نگرش است، به قول آقای وزیر باید در مناطق صنعتی نفت، زندگی شکل بگیرد نه اینکه شبیه به کارگاهی باشند که آدم‌ها فقط در آن کار کنند و بعد به شهر خودشان برگردند.
از دیگر اقدامات انجام شده در مناطق همجوار تاسیسات، مربوط به امور بانوان است. بانوان ذینفع در صنعت نفت سه گروه هستند: گروه نخست شامل کارمندان خانم در نفت، گروه دوم شامل همسران کارکنان نفت و گروه سوم بانوانی که در مناطق نفتی و گازی زندگی می‌کنند، که مقرر شده متناسب با هر گروه و بر اساس توانمندی‌های آنان برنامه های آموزشی اجرا شود تا سبب ایجاد تجانس فرهنگی شود. تاکنون نیز خانم تندگویان، مشاور امور بانوان وزیر نفت اقدامات خوبی در این زمینه انجام داده‌اند و در شرکت‌های مختلف نیز افرادی را به عنوان مشاور امور بانوان انتخاب کرده‌اند تا رسیدگی به امور بانوان با دقت بیشتری صورت پذیرد.
افزون بر این موارد، برپایی کلاس های کنکور برای دانش آموزان جامعه محلی فواید بسیاری داشته است. این کلاس‌ها از ماه‌ها پیش از برگزاری کنکور برگزار می شوند و کسب رتبه های زیر هزار و زیر ۵۰۰ از جمله دستاوردهای برگزاری این دوره‌هاست. همچنین آموزش های مهارت محور نیز در مناطق نفتی با هدف توانمندسازی جوانان جویای کار آغاز شده تا با مهارت و تخصص بیشتری جذب یک سری از رده‌های شغلی در شرکت‌های صنعتی شوند، بسیاری از جوانان این مناطق افراد توانایی نیستند اما حضور در این دوره‌ها به توانمند شدن آنان کمک بسیاری می‌کند.
بر این اساس شرکت های نفتی به دنبال جذب نیروهای بومی هستند؟
به طور کل، ما مسئول رفع بیکاری در مناطق نفتی و گازی نیستیم اما برای جذب نیرو در تاسیسات واقع در این مناطق برای نیروهای بومی اولویت قائل می شویم که این امر دو پیامد مثبت را به دنبال دارد؛ نخست آنکه سبب تقویت رضایت‌مندی مردم و افزایش نگاه مثبت آنان به صنعت نفت می شود، سپس آنکه از منظر اقتصادی نیز رفت و آمد مداوم کارکنان و سکونت آنان در مناطق به صورت اقماری از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست بنابراین هرچه بتوانیم این فرآیند را جایگزین کنیم از لحاظ اقتصادی نیز به نفع سازمان است.
