به گزارش ایران اکونومیست ؛واکاوی تاثیرات اجتماعی واقعه عاشورا و ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین؛ سومین امام شیعیان و پیوندی که با سبک زندگی ایرانیان دارد، برای جامعه شناسان و پژوهشگران اجتماعی دارای اهمیت بسیار است زیراکه این واقعه مهم تاریخی با وجود تغییرات جامعه و فرایند مدرنیته نه تنها از رونق نیفتاده است بلکه پیشتاز بر تغییرات عصر حاضر همواره جریان ساز مناسبات اجتماعی و فرهنگی به شمار می آید به گونه ای که امروز سبک زندگی و شیوه زیست آن بزرگواران به عنوان الگوهای مرجع و نمادهای اصلی جامعه ایرانی است.
** فرهنگ عاشورا نماد سبک زندگی شیعیان است
محمد حسین راشمت، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان و پژوهشگر سبک زندگی درباره فرهنگ عاشورا اظهار کرد: عاشورا حکایت از ایجاد هویت زمانی و مکانی دارد که مرتب انتشار می یابد و در شقوق مختلف زندگی افرادی که در حوزه و قلمرو این فرهنگ قرار می گیرند، بازتولید و منتشر می شود و به بیانی دیگر سبک زندگی جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد.
این پژوهشگر سبک زندگی خاطر نشان کرد: یکی از القاب حضرت زهرا (س) صدیقه الکبری است و در دین مبین اسلام ایشان نماینده و نمادی از صدق و راستی است از سویی دیگر حضرت علی (ع) نمادی از عدالت است و ثمره زندگی این بزرگواران، درستی است و حسن و زیبایی هم در درستی پدیدار می شود زیرا هر آنچه کج و نادرست باشد، نقصان است و زیبا نیست.
رامشت اضافه کرد: فرهنگ عاشورا در قلمرو جهان اسلام حکایت از چگونگی شکل گیری درستی دارد و چون درستی را در کربلا سر بریدند، یکی از پایه های اصلی خلقت که تکوین و تکامل و پیشرفت است توسط فرهنگ تجاهل که در تقابل با فرهنگ درستی است، از میان برداشته شد بنابراین اگر می بینید که ملتی واقعه کربلا را گرامی می دارند و بعد از گذشت قرن ها آیین بزرگداشت را به صورت همگانی و باشکوه برگزار می کنند، بیشتر به این دلیل است که پایبند به مفاهیم بزرگ ارزشی هستند و حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بزرگ ترین نماد این مفاهیم اساسی در دین اسلام است.
وی تصریح کرد: شیعیان اعلام می کنند که تا چه میزان راستی، عدالت و درستی برای آنان مهم و به عنوان یک ارزش مطرح است و چون واقعه کربلا درباره این مفاهیم اساسی است، با تظاهرات و بیان بسیاری از آداب و رسوم، از این مفاهیم پاسداری می کنند و کسی را گرامی می دارند که از این مفاهیم با همه وجود، توانایی و دارایی اش دفاع کرد.
این پژوهشگر سبک زندگی با تاکید بر اینکه ایرانیان همواره طرفدار عدالت و دفاع از مظلوم هستند، اضافه کرد: دفاع از امام حسین (ع) دفاع از راستی، عدالت و درستی است و در ایران این مفاهیم، فراتر از دین است و همه کسانی که در کشور ما زندگی می کنند، امام حسین (ع) را نماد ارزش های انسانی می دانند و برای ایشان احترام خاصی قائلند از اینرو اقلیت های دینی نیز در ایام سوگواری سید و سالار شهیدان، مشارکت فعال دارند.
رامشت خاطرنشان کرد: ما در حوزه شور حسینی کم و کسری نداریم و مردم عادی در این حوزه تمام توانمندی خود را به صحنه اجتماع می آورند و با برگزاری مراسم سوگواری در غالب هیات های مذهبی، پخش نذورات، نصب نمادها و نشانه های عزاداری در کوی و برزن، فضای زندگی را آمیخته به غم و ماتم می کنند تا جایی که حتی برای برپایی مراسم سوگواری امام حسین(ع)، فضای خاص و ویژه (حسینیه) ساخته اند.
وی گفت: در دین مبین اسلام، مسلمانان برای به جای آوردن عبادت، مکان خاصی به عنوان مسجد و برای برپایی مراسم عزای امام حسین (ع) حسینیه دارند ؛ یعنی مفاهیم، تبدیل به فضاهای کالبدی شده است و دارای حرمت و تقدس است.
این پژوهشگر سبک زندگی تصریح کرد: عمق بخشیدن به معناها ومفاهیم فرهنگ عاشورا، بر عهده سیاستگذاران و متولیان اجتماعی است چون این مفاهیم بسیار وسیع است و پوسته ها و لایه های متعدد دارد که جریان سازی فرهنگی آن، کار مردم عادی کوچه و بازار نیست بلکه وظیفه پژوهشگران و نخبگان جامعه است .
رامشت افزود: واکاوی و نهادینه سازی لایه های مختلف فرهنگ عاشورا و تعمیق آن در سبک زندگی ایرانیان در زمینه های گوناگون باید مورد توجه قرار گیرد؛ به عنوان نمونه ما شاعران متعددی در حوزه ترویج فرهنگ عاشورایی داشتیم که آثار آنان در عمق جان اجتماع و پیکره جامعه نفوذ کرده است.
وی با تاکید بر جریان سازی های اجتماعی و فرهنگی عاشورا در طول قرن های متمادی اظهار کرد:هیچ پدیده ای را در دنیا به صورت عاشورا نداریم حتی برپایی مناسک حج به عنوان بزرگ ترین گردهمایی مسلمانان که در دین اسلام بسیار مورد تاکید است و به عنوان فروع دین نیز محسوب می شود، شامل آداب ویژه ای است که به صورت محدود در چند روز و تنها در یک مکان خاص قابلیت اجرا دارد؛ در واقع مسلمانان برای به جای آوردن این مناسک نمی توانند در هر جایی اقدام کنند بلکه حتما در قلمرو خاصی باید حضور داشته باشند اما در مورد برپایی مناسک سوگواری امام حسین (ع)، مردم در هر نقطه از دنیا، با همه علاقمندی و شور در حوزه های مختلف از آهنگ، نوا و آوا گرفته تا حرکات نمادین و رنگ و شعر و وزن و خوراک هر آنچه در توان دارند، به میدان می آورند و عرضه می کنند و هر روز نیز در حال تولید و بازتولید مفاهیم نوین عاشورایی هستند و سعی در بلوغ و مشارکت فعالانه دارند.
رامشت اظهار کرد: سیر تاریخی عزاداری ها تکامل و بلوغ اجتماعی را نشان می دهد و فکر می کنم اگر در حوزه معرفتی و شناخت مفاهیم بسیار عمیقی که در این واقعه مهم تاریخی شیعیان وجود دارد، نخبگان جامعه بیشتر کار کنند و می توانند به این شور مردمی و به میزان مشارکت فعال و حضور با انگیزه و پر ظرفیت مردم، جهت دهند و در توسعه و تعالی اجتماعی از آن بهره برند.
وی عمق بخشیدن به مفاهیم عاشورایی را وارد شدن به دستور کار عملی و اجرایی دانست و گفت: ما هنوز برای اجرای راستی، عدالت و درستی نظام اجرایی و عینی طراحی نکرده ایم هرچند که براین مفاهیم باور و تاکید داریم بنابراین اگر در نهادینه سازی و اجرایی شدن این مفاهیم عمیق گام برداریم، می توانیم بگوییم که به اهداف امام حسین (ع) نزدیک شدیم.
** ایام سوگواری امام حسین (ع)؛ لحظات اوج و شکوه معنویت در جامعه
جبار رحمانی مردم شناس و عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات درباره ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) گفت: اصولا لحظات اوج و شکوه معنویت در جامعه، ایام مناسک و آیین خاصی است که تعلقات مذهبی همه آدم ها به اوج می رسد و در جامعه شیعی این ایام، بیش از همه ایام سوگواری برای ائمه معصومین به ویژه ایام محرم و شب های ماه مبارک رمضان و شهادت حضرت علی(ع) است.
وی ادامه داد: هویت و وضعیت هر کس را لزوما امور مادی تعیین نمی کند بلکه کنشگران اجتماعی در بستر جامعه بواسطه عناصر و سرمایه هایی، موقعیت خود را می سازند که علاوه بر عناصر مادی، عناصر غیر مادی را هم در بر می گیرد.
این عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی اضافه کرد: سرمایه معنوی مجموعه ای از شناخت ها، تجربه ها، آگاهی ها و روابط انسانی حول امور مقدس و معنوی است و در ایام سوگواری حضرت امام حسین (ع) نه تنها سرمایه معنوی که سرمایه های دیگری مانند سرمایه اجتماعی و فرهنگی و اخلاقی به اوج بروز و ظهور خودشان می رسند و در نتیجه آن، جامعه حس خوشی از خود را تجربه می کند و افراد به نوعی رضایت اخلاقی از فضای عمومی دارند.
رحمانی اظهار کرد: سرمایه معنوی با برخی ویژگی های روحی مانند آرامش و اخلاق پیوند دارد و هر قدر این سرمایه بیشتر و بهتر باشد، وضع زندگی در سایر عرصه ها هم بیشتر و بهتر خواهد شد و صورت بندی نهایی این سرمایه می تواند جهانی زیبا، آرام و معنوی بیافریند که البته صورت افراطی و خشن هم دارد و می تواند مخرب واقع شود دقیقا مثال این مورد، گروه های تکفیری و داعش است که با نام معنویت و دین اسلام جهانی سرد و خشن آفریدند.
وی خاطرنشان کرد: سرمایه معنوی بر حسب صورت بندی هایی که دارد، می تواند روابط اجتماعی گسترده ای با جهان و بر مبنای منطق مدارا و اخلاق ایجاد کند و همچنین می تواند روابطی خشن و خشونت بار با جهان پیرامون غیر خودی ها به وجود آورد و همه اینها بسته به نوع صورت بندی این سرمایه و پیوند آن با سرمایه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی متفاوت است.
این مردم شناس با بیان اینکه انواع سرمایه ها قابلیت تبدیل به یکدیگر را دارند، افزود: سرمایه معنوی می تواند بستر رشد و تعالی افراد را فراهم آورد و در واقع نظام هنجاری که از دل سرمایه معنوی بیرون می آید، می تواند تسهیل گر رشد و توسعه وجود انسانی شود و البته گاهی هم میتواند برعکس ، عمل کند. بنابراین، گاه، سرمایه معنوی می تواند بهانه ای برای رانت و حتی فساد اقتصادی باشد و گاه می تواند بهانه ای برای توسعه گروه ها قرار گیرد که همه این اشکال مختلف تبدیل سرمایه معنوی در سرمایه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ایران تجربه های متعدد دارد.
رحمانی اظهار کرد: هر باور و اعتقادی در جامعه می تواند به دلیل ارتباطی که با نظام هنجاری و جهان بینی دارد، عمیقا در زندگی ما نقش آفرینی کند و به کم و کیف زندگی ما جهت دهد ضمن اینکه باورهای ما نیز عمیقا متاثر از شرایط و کیفیت زندگی واقعی ما هستند بنابراین هر نیروی فرهنگی و هر عقیده ای می تواند بهانه ای برای ساخت جهان پیش رو باشد و سرمایه های معنوی ظرفیت بسیاری برای خلق لحظاتی سرشار از زیبایی و روح جمعی را در جامعه دارد.
