به گزارش ایران اکونومیست؛ پروژه "رصدخانه ملی" در پاسخ به نیاز پژوهشی و علمی کشور و برای کسب جایگاه ممتاز منطقه‌ای و جهانی با بهره‌گیری از موقیعت جغرافیایی و توسعه فناوری ابزار دقیق در کشور اجرایی شد؛ چراکه در دو دهه اخیر رشد بسیار سریع آموزش عالی در ایران و به تبع آن علوم نجوم، اخترفیزیک و کیهان‌شناسی، خلاء نبود زیرساخت‌های تجربی، آزمایشگاهی و فناوری را بیش از پیش نمایان کرد و تأسیس این رصدخانه ملی، در واقع رویداد مهمی برای عموم ایرانیان و پژوهشگران خواهد بود.
این طرح از سال 1377 مطرح شد و با گنجانده شدن آن در میان طرح‌های کلان ملی، اجرای آن از سوی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی پیگیری شد. این رصدخانه مجهز به رصدخانه 3.3 متری است. به گفته محققان این طرح، با وجود اینکه چنین تلسکوپی در جهان، در رده تلسکوپ‌های متوسط قرار می‌گیرد، اما قوی‌ترین تلسکوپ "اپتیکی" در ایران و منطقه خواهد بود.
تمرکز طراحی و ساخت این تلسکوپ بر روی توان تفکیک و کیفیت تصویر بالا است که با بهره‌گیری از فناوری "اپتیک فعال" مهیا خواهد شد. علاوه بر آن اقداماتی در زمینه مکان‌یابی رصدخانه، طراحی و ساخت ساختمان رصدخانه، گنبد و تلسکوپ صورت گرفته است.
به منظور بازبینی مراحل اجرای این طرح، چندی پیش از سوی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی از 9 متخصص ارشد بین‌المللی در حوزه طراحی، ساخت و مدیریت رصدخانه‌های بزرگ زمینی دعوت به عمل آمد که به گفته دکتر خسروشاهی مجری طرح، این متخصصان بین‌المللی از روند اجرای طرح ابراز رضایت کردند.
بازبینی یک طرح کلان ملی
دکتر حبیب خسروشاهی مجری طرح رصدخانه ملی ایران با اشاره به بازدید متخصصان ارشد بین‌المللی در حوزه طراحی و ساخت رصدخانه از فرآیند طراحی و ساخت رصدخانه ملی و تلسکوپ آن افزود: "رصد خانه ملی ایران" بر اساس برنامه از پیش تعیین شده علاوه بر عملیات اجرایی در قله گرگش، بخش اعظم فعالیت‌های خود را برای نهایی کردن همه اسناد طراحی جزیی تلسکوپ 3.4 متری تا پایان شهریور 1396 متمرکز کرده است.
وی اضافه کرد: بر این اساس در طول 18 ماه گذشته تیم علمی و فنی طرح رصدخانه ملی بر تکمیل ۸۰ سند در ۴ بخش «مکانیک تلسکوپ»، «الکترونیک و کنترل پایه»، «نگهدارنده آینه‌ها» و «محفظه تلسکوپ» متمرکز شدند.
خسروشاهی با تاکید بر ضرورت توجه به سطح فناوری مورد نیاز و انتظاراتی که از عملکرد تلسکوپ این رصدخانه می‌رود، خاطرنشان کرد: برای این منظور از ۹ ماه قبل بازبینی فرآیندهای اجرای شده این طرح ملی برنامه‌ریزی و در این راستا با متخصصان حوزه‌های مختلف مرتبط با نیازهای این طرح در خصوص حضور در ایران مذاکره شد که در نهایت توافقاتی حاصل شد.
مجری طرح کلان رصدخانه ملی اظهار کرد: علاوه بر آن اسناد فنی این طرح به 12 داور بین‌المللی متشکل از 6 نفر از اعضای شورای بین‌المللی رصدخانه ملی ایران و 6 نفر از متخصصان حوزه‌های مکانیک، کنترل و اپیتیک ارسال و نظرات کتبی همه داوران دریافت شد.
ترکیب داوران رصدخانه
خسروشاهی با اشاره به ترکیب داوران توضیح داد: پروفسور «جری گیلمور» از دانشگاه کمبریج انگلستان و دبیر شورای بین‌المللی طرح، مسوول جمع‌بندی و تهیه گزارش وضعیت پیشرفت کلی طرح و پرفسور «لورنزو زاگو» از سوییس مسوول جمع بندی و گزارش فنی پیشرفت طراحی تلسکوپ 3.4 متری را برعهده دارند.
وی اضافه کرد: در بین داوران، طراح مکانیک و اپتیک فعال نخستین تلسکوپ مجهز به فناوری اپتیک و همچنین ۲ متخصص ارشد رصدخانه جنوبی اروپا در زمینه مهندسی نرم‌افزار و مهندسی سیستم با تایید ESO(European Southern Observatory) حضور داشتند.
خسروشاهی از حضور مسوول بریتانیایی پروژه تلسکوپ عظیم E-ELT در میان داوران این طرح خبر داد و یادآور شد: علاوه بر آن مدیر علمی تلسکوپ 10 متری آفریقای جنوبی و طراح مکانیک تلسکوپ بزرگ دوچشمی، متخصصان اپتیک، الکترونیک و مشاوران پروژه ساخت تلسکوپ‌های 4 متری از سوییس و چین از دیگر اعضای گروه داوری بین المللی بودند.
فرآیند بازبینی توسط داوران بین‌المللی
مجری طرح کلان رصدخانه ملی با اشاره به بازدید هیات داوران از این طرح، افزود: تیم داروی برای آشنایی با سایت رصدی ابتدا از محل نصب تلسکوپ و مراحل اجرای ساختمان محفظه، ساختمان عملیات و لایه نشانی بازدید کردند که این بازدید سوالات متعددی از سوی داوران مطرح و توسط مدیریت طرح و مشاور عمرانی طرح پاسخ داده شد.
وی برگزاری جلسه‌ای برای ارائه گزارش در خصوص بخش‌های مختلف تلسکوپ از سوی مهندسان طرح را از دیگر بخش‌های این بازدید ذکر کرد و ادامه داد: همه اسناد قبلا در اختیار گروه داوران قرار گرفته بود و سوالات آنها توسط مهندسان طرح رصدخانه ملی یک هفته قبل از حضور در ایران پاسخ داده شده بود از این رو دو طرف در جریان نظرات فنی یکدیگر بودند و در ۴ روز بازدید عمدتا به بحث رو در رو در مورد جزییات و با ورود به عمق هر مساله گذشت.
نظر نهایی داوران در خصوص رصدخانه ایرانی
این محقق پژوهشگاه دانش‌های بنیادی از رضایت تیم داوران از روند طراحی و توانایی فنی و مدیریتی تیم رصدخانه ملی خبر داد و گفت: این تیم داروی برای ادامه همکاری در طول اجرای پروژه اعلام آمادگی کردند.
وی با بیان اینکه داوران اظهار نظر کلی خود را در قالب گزارش جامعی در اختیار تیم تحقیقاتی طرح رصدخانه ملی ایران قرار خواهند داد، افزود: با اطمینانی که از کامل بودن طراحی‌ها بدست آمد، مراحل اجرایی ساخت نگهدارنده آینه و گنبد دوار تلسکوپ آغاز خواهد شد.
