این درحالی است که ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای مطرح در زمینه ضایعات محصولات غذایی شناخته شده و رتبه بالایی نسبت به دیگر کشورهای هم‌ردیف به خود اختصاص داده است. از این رو جام‌جم گفت‌وگویی کوتاه با عادل میرمجیدی عضو هیات علمی تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی داشته که در ادامه می‌خوانیم.
تعریف دقیق و منطقی از ضایعات محصولات کشاورزی چیست؟
هرگونه تغییری که باعث کاهش اقتصادی و ارزش غذایی محصول شود را ضایعات گویند، اما باید درنظر داشته باشید ضایعات و زائدات متفاوت هستند که هردو قابل استفاده بوده و می‌توان از آنها به نوعی ارزش افزوده ایجاد کرد. مهم‌ترین نگرانی مسئولان از افزایش ضایعات غیر از بحث اقتصادی، موضوع امنیت غذایی است.
آمارهای بین‌المللی از میزان ضایعات محصولات کشاورزی چه بوده است؟
طبق آمارهای جهانی، بویژه از نظر فائو، در سراسر جهان از حدود چهار میلیارد تن تولید حدود 2/1 تا 2 میلیارد تن به شکل‌های مختلف ضایع می‌شود و به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد که تقریبا 30 تا 50 درصد می‌شود و همین تحقیقات بیانگر آن است که حدود 50 درصد محصولات کشاورزی در مراحل تولید و مصرف ضایع می‌شوند که معادل رقمی نزدیک به یک‌تریلیون دلار است. اگر بخواهیم تقسیم بندی دقیقی از این میزان ضایعات در بخش‌های مختلف کشاورزی داشته باشیم، لازم است بدانیم در کشورهای درحال توسعه 24 درصد میوه و 42 درصد سبزیجات در مراحل تولید تا مصرف ضایع می‌شوند و از بین می‌روند.
میزان ضایعات محصولات کشاورزی در ایران چگونه ارزیابی شده است؟
در ایران برآورد شده که این حجم ضایعات 30 درصد است که در مراحل تولید و پس از برداشت، فرآوری و هنگام مصرف از بین می‌رود و به دست مردم نمی‌رسد. براساس برآوردهایی که در ایران صورت گرفته است، 16 درصد محصولات زراعی و 28 درصد محصولات باغی در مرحله تولید و مصرف ضایع می‌شود.
آیا ارزش ریالی این حجم ضایعات برآورد شده است؟
بله؛ اگر قیمت هرکیلوگرم محصولات ضایع شده را 7/0 دلار تعیین کنیم، با توجه به میزان ضایعات تقریبا 16 تا 18 میلیارد دلار هدر رفت سرمایه در سال داریم.
بیشترین بخشی که ضایعات محصولات کشاورزی در آن صورت می‌گیرد کدام است؟
قسمت عمده ضایعات در ایران و کشورهای در حال توسعه در مراحل برداشت و پس از برداشت است که از آن به عنوان حلقه مغفول یاد می‌شود.
همان‌طور که می‌دانید، صنایع تبدیلی و تکمیلی می‌توانند در این زمینه کمک شایانی داشته باشند. آیا قانونی در این زمینه داریم؟
اصولا، صنایع تبدیلی حلقه تکمیل‌کننده و مکمل بخش کشاورزی هستند. به این دلیل که رسالت اصلی وزارت جهاد کشاورزی تولید محصولات کشاورزی سالم در جهت نیل به امنیت غذایی است. در این میان سوال اصلی اینجاست که این محصولات تولید شده است، اما با چه کیفیتی و چه امتیازهایی؟ اینجاست که صنایع تبدیلی و غذایی، خودنمایی می‌کند. بنابراین براساس قوانین و اسناد بالادستی که در حال اجراست، باید این صنایع برای جلوگیری از هرگونه آسیب شکل بگیرد. به عنوان مثال در قانون چهارم توسعه بند (ه) ماده 18 آمده است که گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به نحوی که درصد محصولات فرآوری شده حداقل به میزان دو برابر وضع موجود افزایش پیدا کند و موجب کاهش ضایعات به میزان 50 درصد شود.
جایگاه وزارت کشاورزی در این بین چیست؟
کشاورزی به نظر من فقط تولید و عملکرد نیست، بلکه باید بحث کیفیت را درنظر گرفت و پس از آن برای تکمیل و ارتقای بهره‌وری در کل کشاورزی باید صنایع تبدیلی را توسعه دهیم که نقش بسیار مهم و موثری در کاهش میزان ضایعات دارد. به هرحال نزدیک به صد میلیون تن تولیدات محصولات کشاورزی داریم که معمولا همه آنها در یک دوره مشخصی وارد بازار می‌شود. درحالی که همه این موارد یکجا و در همان دوره مشخص جذب بازار نمی‌شود. اینجاست که می‌بینیم روند ضایع شدن آغاز می‌شود. پس با استفاده از صنایع غذایی باید عمر ماندگاری و سلامت محصولات را افزایش دهیم.
فرض کنیم ضایعات ایجاد شده است. آیا صنایع تبدیلی در این زمینه می‌تواند مانع هدر رفت آنها شود؟
بله؛ ضایعات و زائدات متفاوت هستند اما هر دوی این موارد در بخش صنایع تبدیلی قابلیت استفاده و ایجاد ارزش افزوده دارند به جای این که آنها را دور بریزیم. بنابراین اگر هنوز محصول به طور کامل فاسد نشده باشد، می‌توان از آنها در این بخش استفاده کرد که بیشترین کاربردهایی که می‌توانیم برای ضایعات درنظر داشته باشیم، تولید رنگ‌دانه‌ها، اسیدهای خوراکی، خوراک دام و آنزیم‌های مورد نیاز کشاورزی است که همگی دارای ارزش افزوده قابل توجهی هستند.
