به گزارش ایران اکونومیست؛ از میان کشورهای توسعه یافته، فدرال رزرو (به عنوان بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا) را می‌توان الگوی موفق نهاد سیاستگذار و ناظر دانست. مطالعه ساختار فدرال رزرو از جهت بهبود اثربخشی مواردی مانند حاکمیت شرکتی، استقلال نهاد ناظر، ثبات سیاست‌های پولی و همگامی بازارهای مالی، درس‌های مفید و فراوانی می‌تواند به همراه داشته باشد.
ایده اولیه شکل‌گیری نظام فدرال رزرو در آمریکا، پخش قدرت در بین مناطق مختلف، بخش دولتی و خصوصی بود. آمریکا در نظام فدرال رزرو ، به ۱۲ منطقه تقسیم می‌شود که هر منطقه یک بانک اصلی دارد (و البته می‌تواند در سایر شهرهای آن منطقه شعبه فرعی نیز داشته باشد)، که بانک‌های نیویورک، شیکاگو و سان فرانسیسکو، مجموعاً ۵۰ درصد دارایی‌های این نظام را در اختیار دارند. بانک‌های عضو، ۶ عضو هیئت مدیره بانک منطقه‌ای را انتخاب و ۳ عضو دیگر هیئت مدیره از جانب هیئت عامل فدرال رزرو تعیین می‌شود. مدیر عامل نیز از میان این ۹ نفر برگزیده می‌شود و باید به تایید فدرال رزرو برسد.
تقسیم‌بندی دیگری که در هیئت مدیره بانک‌های منطقه‌ای وجود دارد بدین گونه است که سه نفر از اعضای هیئت مدیره از بین بانکداران حرفه‌ای، سه نفر منتخبان بانک‌های عضو (که معمولاً از بخش‌های صنعت، کشاورزی و غیره هستند) و سه نفر پایانی توسط فدرال رزرو مشخص میشوند. از بین مدیران بانک‌های منطقه‌ای، یک نفر خبره بانکی از هر منطقه برگزیده می‌شود تا در شورای مشورتی فدرال، به هیئت عامل مشورت داده و هدایت سیاست‌های پولی را میسر کند. ۵ نفر از مدیران عامل بانک‌های منطقه‌ای نیز در کمیته بازار باز فدرال حق رای دارند.
هیئت عامل فدرال رزرو، شامل هفت عضو بوده که عمدتاً اقتصاددانان برجسته‌ای از مناطق مختلف هستند. این اعضا توسط رئیس جمهور انتخاب میشوند و باید به تایید مجلس سنا برسند. بازه زمانی خدمت اعضا، ۱۴ ساله بوده که غیر قابل تمدید است. تمامی این اعضا در کمیته عملیات بازار باز (FOMC) حضور داشته و دارای حق رای هستند. ۵ عضو باقی‌مانده این کمیته، از سوی مدیران عامل بانک‌های منطقه‌ای انتخاب میشوند. اگرچه ترکیب هیئت عامل را اقتصاددانان برجسته‌ای از سراسر آمریکا تشکیل می‌دهند، اما این هیئت دارای یک تیم تخصصی از اقتصاددانان است که در ارائه تحلیل‌ها، اعضای هیئت عامل را یاری می‌دهند.
در جلسات کمیته عملیات بازار باز نیز جمعی از اعضای هیئت عامل و برخی مدیران منطقه‌ای با حق رای حضور دارند. همچنین، در این جلسات مدیران بخش‌های تحقیقات هر یک از بانک‌های منطقه‌ای و مقامات پولی نیز بدون حق رای حضور دارند.
از آنجا که دوره خدمت هیئت عامل (که به عنوان هسته اصلی فدرال رزرو شناخته می‌شود) ۱۴ ساله بوده و دفتر حسابرسی کل (که در واقع نهاد حسابرسی دولت نیز شناخته می‌شود) نمی‌تواند فعالیت‌های فدرال رزرو را در عرصه سیاست‌های پولی یا بازار ارز حسابرسی کند، این نهاد از دولت مستقل شناخته می‌شود. ضمن اینکه این نهاد از فرآیند تخصیص بودجه کنگره نیز استفاده نمی‌کند و از درآمدهای هنگفت خود منتفع است؛ لذا از کنگره این کشور نیز استقلال دارد.
از جمله درس‌های که می‌توان از ساختار سیاستگذار پولی در فدرال رزرو برای بازار پول ایران و به طور خاص بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران گرفت، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
• ضرورت استقلال بانک مرکزی از قوه مقننه و مجریه
• ضرورت استفاده از کادر تخصصی گسترده که رسالت آنان باید تحلیل شرایط موجود، پیش‌بینی و سیاستگذاری باشد
• افزایش حق رای اعضای هیئت عامل بانک مرکزی و اقتصاددانان مستقل در شورای پول و اعتبار
• بهره‌مندی از دیدگاه‌ها و نظرات اقتصاددانان برجسته و متخصصان مالی از طریق ایجاد شورای سیاست پولی در سایه
• طولانی بودن مدت زمان خدمت هیئت عامل که منجر به ثبات سیاست‌های پولی شود.
در پایان، باید به این نکته اشاره کرد که اصلاح ساختار بانک مرکزی کشور در وهله نخست و ترمیم شبکه بانکی در گام دوم، از جمله اقدامات کلیدی است که باید در اولویت قرار گیرد. در این رابطه بهره‌مندی از تجارب موفق جهانی می‌تواند سیاستگذار را در نیل به الگویی کامل و جامع یاری رساند.
میثم کریمی؛ کارشناس اقتصادی
