به گزارش خبرنگار ایران اکونومیست از همدان؛ خیابان اکباتان، یکی از خیابان‌های واجد ارزش شهر از نظر میراثی و تاریخی است که آثار و ابنیه تاریخی بسیاری از جمله راسته بازارها، کاروانسراها، مسجد جامع شهر و تپه تاریخی هگمتانه را در خود جای داده است، اما متأسفانه حال و روز این خیابان متناسب با شرایط تاریخی و فرهنگی آن نیست و مشکلات بسیاری در مسائل شهری و تنظیم رفتارهای اجتماعی دارد.
تپه هگمتانه یکی از جاذبه‌های مهم تاریخی و گردشگری است که در خیابان اکباتان یعنی یکی از خیابان‌های اصلی و مرکزی شهر قرار گرفته و قدمتی چند هزار ساله دارد و سالانه گردشگران بسیاری را از داخل و خارج کشور به خود جذب می‌کند. بسیاری از باستان‌شناسان این تپه را وسیع‌ترین تپه باستانی ایران دانسته‌اند و آن را بقایای ابنیه کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن می‌دانند.
تپه هگمتانه حدود 30 هکتار مساحت دارد که با درنظر گرفتن بخش‌هایی که جزء محدوده تپه باستانی بوده ولی ساختمان‌های مسکونی روی آن قرار گرفته‌اند به بیش از 40 هکتار می‌رسد، این ظرفیت عظیم تاریخی در زمره آثار ملی به ثبت رسیده و به دلیل اهمیتی که در تاریخ و تمدن کشور دارد دارای ردیف ملی در اعتبارات بودجه‌ای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور است.
این تپه باستانی و تاریخی در سال‌های اخیر توجهات داخلی و خارجی بسیاری را به خود جلب کرده است اما متأسفانه هنوز آن طور که شایسته است معرفی و نمایاندن این ظرفیت عظیم به تمامی محقق نشده است.
یکی از موضوعاتی که بر ایجاد جاذبه‌های پیرامون ابنیه تاریخی و باستانی اثرگذار است، محیط و فضای شهری است که تأثیر بسزایی در ذهنیت گردشگران و بازدیدکنندگان مجموعه دارد و این موضوع درباره تپه هگمتانه دارای مشکلاتی است که چندان تناسبی با جایگاه این اثر تاریخی استان ندارد.
ورودی تپه هگمتانه از خیابان اکباتان واقع شده که این روزها محل بساط انواع دستفروش‌ها و پرنده فروش‌ها است و در مجموع شرایط مناسبی درخور ابینه تاریخی واقع در این خیابان ندارد که طبیعتا این موضوع بر جلوه تصویری تپه هگمتانه و دیگر ابنیه تاریخی این فضا که در ذهن مخاطب باقی می‌ماند، اثرگذار است.
با این رویکرد به سراغ معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان رفتیم تا ابتدا از شرایط فعلی تپه هگمتانه کسب اطلاع کنیم و سپس درباره ساماندهی ورودی و حواشی این فضا با وی وارد گفت‌وگو شویم.
بهرام توتونچی با اشاره به اینکه تپه هگمتانه جزو نخستین آثار تاریخی است که در سال 1310 در کشور ثبت شد، اظهار داشت: با توجه به اینکه اطراف این بنای تاریخی در آن سال‌ها مملو از منازل مسکونی بود، در حدود سال‌های 46 و 47 محدوده این تپه مورد واکاوی قرار گرفت و برای آن حریم تعریف شد و در سال‌های 54 و 55 با همت سازمان حفاظت آثار تاریخی و باستانی کشور و با حضور یکی از کارشناسان ارشد سازمان "مرحوم مهریار" حریم آن تثبیت و تملک شد.
وی افزود: در راستای تعریف حریم 25 تا 30 هکتاری برای این تپه باستانی، منطقه 600 دستگاه با ساخت ساختمان‌های متحدالشکل برای جایگزینی محل سکونت ساکنان این محدوده و آزادسازی املاک شخصی افراد در این منطقه احداث و واگذار شده و حصارکشی محوطه تپه هگمتانه آغاز شد و پس از آن عملیات جدی و رسمی کاوش در هگمتانه به طور رسمی و جدی شروع شد و دکتر صراف از معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی مأمور کاوش هگمتانه شد.
معاون میراث فرهنگی استان همدان، کشف محدوده 1300 مترمربعی در تپه هگمتانه مربوط به دوران اشکانیان را حاصل سال‌ها عملیات کاوش و حفاری در این تپه برشمرد و عنوان کرد: اشیاء و ابنیه معماری ارزشمندی در نتیجه این کاوش‌ها استخراج شده و نگهداری می‌شود که سالانه افراد بسیاری را برای بازدید از جذابیت‌های تاریخی و هنری این فضا به خود جلب می‌کند.
وی با اشاره به تدوین پکیج اطلاعاتی مطلوب در این فضا برای گردشگران و بازدیدکنندگان بیان کرد: ظرف دو دهه اخیر با تشکیل مدیریت پایگاه میراث فرهنگی و حضور کارشناسان ارشد این امر، ساماندهی کل این تپه تاریخی در دستور کار قرار گرفته و از آنجا که این تپه باستانی دارای اعتبارات ملی است هرسال در زمان تزریق اعتبارات جدید، اولویت‌های نیاز پژوهشی، مرمتی و ساماندهی محیطی در راستای تسهیل بخشی به نیاز مراجعان تپه هگمتانه پیگیری و اجرا می‌شود و علاوه بر آن طرح پژوهشی بر مبنای دیدگاه‌های محیطی و ساماندهی و پژوهشی و خریداری و آزادسازی فاز دو تپه هگمتانه در دستور کار و بررسی قرار دارد.
توتونچی عنوان کرد: در کشور ما به دلیل عدم وجود مدیریت واحد شهری ایجاد هماهنگی و اجرای برنامه‌ریزی‌ها در یک موضوع این چنینی در شهر با مشکلات متعددی مواجه است چراکه وظایف مدیریتش شهری خلاصه شده در نظافت شهر، حمل و نقل عمومی و ساخت پروژه‌های عمرانی که در برخی از این موارد نیز به دلیل عدم هماهنگی با دستگاه‌های خدمت‌رسان دوباره کاری‌هایی دیده می‌شود و حاصل عدم وجود مدیریت واحد شهری، نابسامانی و ناهماهنگی در فضای شهری اماکن تاریخی همچون اماکن تاریخی موجود در خیابان اکباتان از جمله تپه هگمتانه است.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند در موضوع ساماندهی فضای پیرامون ابنیه تاریخی ورود کند و هم‌افزایی و تعامل در موضوع ساماندهی ورودی تپه هگمتانه نیز از جمله نیازهای این فضا است، گفت: جمع‌آوری پرنده فروشان در حوالی ورودی تپه هگمتانه و یا جمع‌آوری دستفروشان بساط گستر در خیابان اکباتان از جمله ضروریاتی است که مدیریت شهری با ورود به آن می‌تواند هم در ارتقای جایگاه و منظر شهری این خیابان واجد ارزش تاریخی گام بردارد و هم در رقم زدن دیدگاه و خاطره‌ای ماندگار در اذهان گردشگران و بازدیدکنندگان تپه هگمتانه نقش ایفا کند.
حمیدرضا طبی مسرور عضو شورای اسلامی شهر همدان نیز در این خصوص اظهار داشت: بناهایی که آثار تاریخی و فرهنگی در محدوده شهر قرار دارند تا جایی که در اختیار و تصرف اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است شهرداری براساس قانون نمی‌تواند هیچ اقدامی انجام دهد اما در موضوع حوالی و خیابان ورودی این اماکن شرایط متفاوت است.
وی با اشاره به قرار گرفتن ورودی تپه هگمتانه در مسیر خیابان اکباتان عنوان کرد: در این موضوع به خصوص شهرداری در سه محور می‌تواند به مسئله ورود کند، نخست کف سازی خیابان، دوم پردازش جداره‌های این خیابان و سوم تنظیم رفتارهای اجتماعی مردم که شامل موضوع دستفروشان، تردد سواره‌ها و پیاده‌ها و موارد مشابه است.
این عضو شورای شهر همدان تصریح کرد: در مبحث معضلات دستفروشان که برخی از آنها دائمی و برخی دیگر در ایام تعطیل یا زمان خاصی از شبانه‌روز در این خیابان حضور پیدا می‌کنند، کمیسیون خدمات شهری شورای شهر درصدد تدوین طرحی منسجم و برنامه‌ریزی دقیق است چراکه قطعا نمی‌توان دستفروشی را به طور کلی حذف کرد اما می‌توان ساماندهی آنها را با برنامه‌ریزی همه جانبه در دستور کار قرار دارد بنابراین شهرداری باید با مطالعه و بررسی طرح جامعی برای دستفروشان شهر چه در خیابان اکباتان و چه دیگر نقاط شهری تدوین کند.
وی به لزوم توجه در جداره‌سازی و کف سازی در خیابان اکباتان اشاره کرد و افزود: پیاده‌راه سازی خیابان اکباتان به‌زودی به مرحله اجرا خواهد رسید اما به دلیل اماکن تاریخی متعددی که در این خیابان جای گرفته قطعا کف سازی در این خیابان با رویکرد متفاوتی مواجه است و نمی‌تواند مشابه کف‌سازی خیابان بوعلی اجرا شود، حتی ممکن است نوع مصالحی که برای احداث پیاده‌راه مورد استفاده قرار می‌گیرند متفاوت از مصالح پیاده‌راه بوعلی باشند به عنوان مثال ممکن است به جای سنگ گرانیت از آجر در کار ساخت این پیاده راه استفاده شود که همخوانی و هماهنگی بیشتری با جداره ابنیه تاریخی موجود داشته باشد.
رئیس کمیسیون معماری، شهرسازی و فنی عمرانی شورای شهر همدان افزود: با توجه به اهمیتی که تپه هگمتانه و دیگر آثار تاریخی این خیابان از آن برخوردار هستند باید تلاش کنیم حتی وسائط نقلیه و نوع عبور و مروری که پس از اجرای پیاده راه در این خیابان شکل می‌گیرد، متناسب با این فضا باشد.
طبی‌مسرور ضمن تأکید بر انتظاراتی که گردشگران از بازسازی فضای پیاده‌راه اکباتان دارند، تصریح کرد: نوع نورپردای‌ها، امکانات فرهنگی این فضا، مبلمان شهری خاص این فضا از جمله مواردی است که در این پیاده‌راه باید مورد توجه قرار گیرد همچنین می‌توان از کاروانسراها یا پارکینگ‌های طبقاتی موجود در این خیابان بدون دخل و تصرف و تغییر سازه و تنها با تغییر کاربری و باز زنده‌سازی به عنوان هتل، میهمانسرا، قهوه‌خانه، چایخانه و رستوران‌های سنتی با بافت قدیمی استفاده کرد که این امر در جذب گردشگران و تغییر نگاه‌ها به این خیابان مؤثر خواهد بود. همانطور که می‌بینیم در شهرهای یزد، اصفهان و کرمان از چنین فضاهایی برای درآمدزایی در سرفصل‌های گردشگری استفاده مطلوب و بهینه‌ای دارند.
وی با اشاره به محور جداره‌سازی در پیاده‌راه اکباتان اظهار داشت: متأسفانه مشکل عمده‌ای که در موضوع جداره‌سازی در این خیابان وجود دارد مسئله "مالکیت" است که عمدتا مالکیت‌ها مربوط به سال‌ها قبل بوده و مالکان اصلی در قید حیات نیستند و حتی در برخی موارد وراث هم در دسترس نیستند و سرقفلی‌ها دست به دست شده‌اند به ویژه مالکیت طبقات بالای ساختمان‌های این خیابان غالبا در اختیار کاربر نیست و عمدتا کاربران سرقفلی را در اختیار دارند نه مالکیت را، که طبق قانون اختیار دخل و تصرف در بنا هم نخواهند داشت.
طبی‌مسرور بیان کرد: به نظر می‌رسد تنها راهکاری که در این زمینه می‌تواند راهگشا باشد این است که ما بتوانیم با سیاستگذاری‌های دقیق ارزش افزوده املاک را ارتقا دهیم به عنوان مثال ایجاد همان رستوران‌های سنتی یا مهمان‌سراها و مراکز عرضه صنایع دستی از جمله مسائلی است که می‌تواند در افزایش ارزش افزوده این املاک مؤثر واقع شود به این ترتیب مالکان ترغیب خواهند شد به ساماندهی وضعیت حقوقی ملک خود اقدام کرده و سپس در موضوع جداره‌سازی با شهرداری همراه و همگام شوند.
وی گفت: اجرایی کردن هریک از این برنامه‌ها هم سبب ساماندهی به وضعیت شهری ابنیه تاریخی موجود در خیابان اکباتان خواهد شد و هم خود به جاذبه‌ای برای گردشگران و بازدیدکنندگان تبدیل می‌شود. علاوه بر اینکه موضوعات شهری از جمله سیمای شهری و رفتارهای اجتماعی مردم در این فضا تنظیم خواهند شد و طبیعتا در چنین فضایی ساماندهی ورودی تپه باستانی هگمتانه یا مسجد جامع یا دیگر اماکن تاریخی ممکن خواهد بود چراکه بدون در نظر گرفتن دیدگاه جامع، نمی‌توان تنها به ساماندهی ورودی‌های این اماکن اقدام کرد.
