همه این اتفاق‌ها دقیقا زمانی روی می‌داد که ایران پس از یک دوره تحریم و خروج شرکت‌های بزرگ به بازاری بدون رقیب برای کشور چین تبدیل شده بود و بسیاری از مسئولان و فعالان اقتصادی این کشور بر این باور بودند که با اجرایی شدن توافق برجام و رفع تحریم‌ها حضور چین در بازار ایران بخصوص دو صنعت بزرگ یعنی نفت و خودروسازی این کشور کمرنگ‌تر خواهد شد.
منصور معظمی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در این زمینه می‌گوید: چین به اندازه کافی در ایران سرمایه‌گذاری انجام داده است و اکنون زمان آن رسیده که فرصت در اختیار دیگران قرار گیرد.
این در حالی است که اکنون می‌بینیم این انتظار نه تنها برآورده نشده، بلکه حضور سرمایه‌گذاران چینی در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران بخصوص صنعت نفت پررنگ‌تر از گذشته کاملا مشهود است. به صورتی که حتی اگر در خیابان‌های تهران و مناطق نفتی ایران دقیق نگاه کنید تعداد چینی‌ها بیش از گذشته ملموس است.
به اعتقاد کارشناسان صنعتی، رفع یک دهه تحریم علیه اقتصاد ایران باعث شده است فرصت‌های بسیاری برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی در اختیار صاحبان صنایع و شرکت‌های خارجی قرار گیرد، اما برخی موانع برای حضور گسترده صنایع اروپایی وجود دارد که باعث شده چین با در نظر گرفتن روابط گسترده سیاسی خود در ایران موفق‌تر از دیگران عمل کرده و هنوز هم به نوعی تسلط کامل در صنعت نفت ایران داشته باشد.
گزارش‌های بانک جهانی و همچنین برخی منابع اقتصادی در سراسر جهان بیان‌کننده آن است که تنش‌های سیاسی در ایالات متحده آمریکا درباره رقابت‌های انتخاباتی، عدم حضور بانک‌های بزرگ اروپایی و همچنین برخی تصمیم‌گیری‌های غیرشفاف در ایران عاملی بوده که روند حضور سرمایه‌های اروپایی در این منطقه با وجود تمام پتانسیل‌هایش کندتر از انتظارات یک سال گذشته باشد.
این شرایط باعث شده برخی ناامیدی‌ها نسبت به حضور سرمایه‌های اروپایی در ایران تشدید شده باشد و صاحبان صنایع و کسب‌وکارها نیز دوباره به سمت شرق گرایش نشان دهند. شرایطی که معظمی درباره‌اش می‌گوید: انتظار داریم تا پایان سال آینده ده میلیارد دلار سرمایه خارجی در بازار ایران جذب‌شده باشد که اغلب آنها در پروژه‌های کشتی‌سازی و پتروشیمی خواهند بود، اما روند فعلی به نوعی مطابق انتظارها نبود و باید ببینیم دستورالعمل جدید آمریکا (7 اکتبر 2016) برای حضور سرمایه‌گذاران در بازار ایران و ارتباطات بانکی چه تأثیری در این زمینه خواهد داشت.
ایران گزینه‌های زیادی ندارد
لی گوفو، از بخش مطالعات بین‌الملل وزارت خارجه چین در این زمینه به بلومبرگ می‌گوید: برخی سیاستمداران و صاحبان کسب‌وکار در ایران احساس می‌کنند در قرارداد برجام فریب خورده‌اند و به آرامی فرصت‌ها در حال از دست رفتن است، به همین دلیل چین بخوبی می‌داند گزینه‌های زیادی مقابل ایران برای ارتباط با شرکای خارجی نیست.
گوفو، در ادامه می‌افزاید: دوره تحریم‌های ایران برای چین یک امتیاز بسیار مناسب بود چون در این شرایط اغلب کشورها از بازار ایران خارج شدند و تقریبا چین تنها شریک تجاری ایران در بخش‌های مختلف بود و حجم تجارت میان دو کشور به یک‌باره پنج برابر افزایش یافت.
نکته دیگری که کارشناسان اقتصادی به آن اشاره دارند بحث تغییر سیاست‌های تأمین انرژی چین از بازارهای خارجی است، در این زمینه کارشناسان معتقدند اگر به نمودار تأمین انرژی مورد نیاز چین از بازارهای بین‌المللی توجه داشته باشیم می‌توانیم به سیاست‌های بلندمدت و افق برنامه‌های تجاری آنها کاملا پی ببریم. چون این کشور هرزمان که به انرژی بیشتری نیاز داشته، همواره اول به میادین نفتی عربستان مراجعه کرده و پس از آن با ایران وارد مذاکره شده است. اگرچه روسیه هم از گذشته جایگاه استراتژیک خود در بازار چین را حفظ کرده است.
بازهم چین در میادین نفتی
در سال 2010 میلادی با افزایش فشارهای آمریکا بر شرکت‌های خارجی حاضر در میادین نفتی ایران، ژاپن آخرین کشوری بود که میادین نفتی ایران را ترک کرد و این فرصت طلایی غیرقابل انکاری برای یکه‌تازی چین در میادین نفتی ایران شد، فرصتی که سه سال بعد به دلیل کم‌کاری چینی‌ها در میدان نفتی آزادگان با اعتراض دولت ایران روبه‌رو شد و برخی از شرکت‌های چینی را تا مرز اخراج از بازار ایران پیش برد.
در آن دوره، بهانه شرکت‌های چینی فشارهای آمریکا برای خروج از میادین نفتی ایران بود اما پس از امضای قرارداد برجام و رفع تحریم‌ها اگرچه برخی میادین نفتی دیگر در اختیار چینی‌ها نبود اما شناخت دقیق این کشور از نیازهای نفتی ایران باعث شده حتی با این پیشینه نامناسب، دوباره دولت ایران برای انجام پروژه‌های نفتی به سمت چین حرکت کند.
بسیاری از کارشناسان معتقدند کم‌کاری چینی‌ها در میدان نفتی آزادگان باعث شد تا اکنون عراق که با شرکت رویال داچ شل برای بهره‌برداری از این میدان قرارداد بسته بود سهم بیشتری نسبت به ایران از آن میدان استخراج کند به صورتی که تکنولوژی بالای شرکت‌های اروپایی توانسته از این میدان مشترک برای عراق 200 هزار بشکه نفت استخراج کند.
کرامت بهبهانی، مجری طرح توسعه میدان آزادگان شمالی در این زمینه می‌گوید: مجموعه فعالیت‌هایی که در این منطقه صورت گرفته در راستای تأمین منافع ملی کشورمان بوده است.
بهبهانی
تاکید می‌کند: بدون سرمایه‌گذاری خارجی تا تکمیل پروژه، چهار سال فاصله
داریم و از آنجا که نباید لحظه‌ای را هم از دست بدهیم برای سرمایه‌گذاران
خارجی شرایط حضور را اعلام کردیم و شرکت‌های چینی اعلام آمادگی کردند.
اگرچه ممکن است اروپایی‌ها تکنولوژی بالاتری نسبت به چینی‌ها داشته باشند،
اما اعلام آمادگی نکردند و چین حاضر به سرمایه‌گذاری
شده است.
در این زمینه همایون فلکشاهی، از تحلیلگران موسسه وود مکنزی می‌گوید: اگرچه ایران با برخی شرکت‌های اروپایی ارتباطی برقرار کرده و در نظر دارد ارتباطات خوبی با آنها داشته باشد، اما برخی موارد ازجمله انتخابات آمریکا، برکسیت و طولانی شدن اعلام قراردادهای جدید نفتی ایران عاملی شده که هنوز پاسخی روشن از شرکت‌های نفتی برای حضور در میادین نفتی ایران نداشته باشیم.
فلکشاهی این روند را عاملی دانست که دوباره ایران نسبت به حضور چینی‌هایی که بدعهدی کرده بودند روی خوش‌نشان داده و با نرمی نسبت به همکاری با این کشور برنامه‌ریزی نماید به صورتی که برای اجرای مراحل دوم آزادگان شمالی بازهم چینی‌ها وارد می‌شوند.
البته بسیاری از کارشناسان در صنعت نفت براین باورند تنها منابع مالی برای تکمیل پروژه‌ها و موفقیت در بهینه شدن بهره‌برداری کافی نیست، بلکه نیازمند تکنولوژی نیز خواهیم بود، امری که هنوز شرکت‌های چینی به اندازه‌های شرکت‌های اروپایی در آن امتیاز ندارند به همین دلیل همکاری شرکت‌های چینی با صنعت نفت ایران ممکن است در نهایت منافع اقتصادی ایران را تأمین نکند.
