آقای نجف پوربرای اجرای کامل قانون عملیات بانکی بدون ربا و با رویکرد ترویجی و فرهنگ سازی چه اقداماتی در بانک ها باید صورت پذیرد؟
به دلیل شناخت راهبردی این حقیر نسبت به چالش های بانکداری اسلامی و هم چنین تجربه سنواتی حدود 2 دهه گذشته به نظرم باید موارد ذیل مورد توجه جدی قرار گیرد :
1- ساختار بانکداری اسلامی و شورای فقهی و هم چنین کمیسیون عالی پیاده سازی بانکداری اسلامی به همراه شرح وظایف راهبردی در نظام بانکی ایجاد گردد.
2- باید نظام جامع آموزش بانکداری اسلامی تدوین و مستمراً برای سطوح گوناگون کارکنان و مدیران آموزش کاربردی ارائه شود.
3- با رویکرد مهندسی مجدد، کلیه طرح‌ها، خدمات بانکی ،دستورالعمل ها ، فرم ها و روش‌های اجرایی باید با موازین شرع مقدس انطباق داده شده و اصلاحات آن به عمل آید.
4- سیستم های نرم افزاری شبکه بانکی براساس الزامات پیاده سازی عقود اسلامی ، باز طراحی و تولید شده و در تمام بانک ها مورد استفاده قرار گیرد.
5- نظام جامع ارزیابی عملکرد شرعی برای مدیران در سطوح گوناگون و روسای شعب طراحی و بطور کامل پیاده سازی شود.
6- نظام جامع نظارت شرعی تدوین و توسط گروهی از علما و فقهای متخصص اقتصاد اسلامی و بانکداری اسلامی از طریق بانک مرکزی برای تمام بانک ها عملیاتی شود. ضمن اینکه در درون هریک از بانک ها هم این سیستم پیش بینی و تواماً عملیاتی شود.
7- نظام جامع انگیزشی و بازدارنده تدوین و در جهت تضمین و صحت و سلامت عملیات بانکداری اسلامی مورد استفاده قرار گیرد. بطوریکه کلیه مدیران و کارکنان بانکی از منظر شاخص های بانکداری اسلامی مورد ارزیابی قرار گرفته و نظام جبران خدمات و هرگونه ارتقا و تنزل مسئولیتی بر این اساس پایه گذاری شود.
8- در راستای تحقق کامل اهداف بانکداری اسلامی لازم است علاوه بر نظام بانکی کشور ، مراکز فرهنگی و آموزشی از جمله؛ حوزه‌های علمیه، دانشگاه ها ، مدارس ، صدا و سیما، ائمه جمعه و جماعات و ... در جهت ترویج مفاهیم و کارکردها و اهمیت کسب روزی حلال فرهنگ‌سازی نمایند تا آحاد مردم و مشتریان در زمان اخذ تسهیلات و خدمات بانکی به تکالیف خود عمل نموده و از هرگونه صوری سازی پرونده های وام و تسهیلات احتراز گردد.
ما در مرحله نخست باید به دنبال اجرای بانکداری بدون ربا باشیم و در صورت موفقیت به بانکداری اسلامی دست یابیم.
در حال حاضر بنا بر اذعان بسیاری از کارشناسان حوزه بانکی ما با بانکداری اسلامی فاصله بسیاری داریم. با عنایت به این فاصله چطور می توانیم اقتصاد مقاومتی را که بحث امروز جامعه است اجرا کنیم؟
اگر قانون عملیات بانکی بدون ربا با وجود همه نقدهایی که به لحاظ کارکردی بر آن وارد است عملیاتی شود، اثرات بسیاری دارد. مرز شفاف سازی بانکداری متعارف و بانکداری ربوی این است که در گام نخست ربا باید حذف شود. زیبنده حکومت اسلامی نیست که قانونی حدود 33 سال قبل مصوب شود که طبق قانون مقرر بود حداکثر 5 سال به صورت آزمایشی اجرا شود و بعد به سمت تدوین قانون جامع بانکداری اسلامی بروند، که هنوز اجرایی نشده باشد. نکته دیگر این است که با همین بستر فعلی قانون عملیات بانکی بدون ربا می شود بسیاری از اهداف مورد نظر بانکداری اسلامی را عملی کرد، مشروط بر این که اراده و عزم جدی برای اجرا وجود داشته باشد. با این ملاحظات در صورت رعایت تمام ابعاد قوانین عملیات بانکداری بدون ربا می شود در اقتصاد مقاومتی نقش اساسی ایفا کرد. اگر سیستم بانکی کشور در توزیع منابع خود با اعتقاد و هدفمند حرکت کند، نظارت و کنترل سیستمی بر توزیع وجوه تسهیلات داشته باشد، این مهم می تواند بسترساز اقتصاد مقاومتی باشد.
یکی از اقداماتی که باید در راستای بانکداری بدون ربا انجام شود، پرداخت ما به التفاوت سود علی الحساب و سود قطعی به سپرده گذاران است، نظرتان در این خصوص چیست؟
بانک ها، براساس الزامات عقد وکالت، میزان بازدهی از محل فعالیت های اقتصادی را پیش بینی نموده و سود علی الحساب را بصورت ماهانه به مشتری پرداخت می کنند. طبق موازین شرع مقدس و مقررات بانک مرکزی، باید بعد از بررسی صورت های مالی اعلام شود که سود واقعی بانک چه میزان بوده است. آیا برابر سود علی الحساب و یا کمتر از سود علی الحساب و یا بیشتر از سودی که پرداختی، بوده است ؟ اگر برابر نرخ سود علی الحساب شد، بانک هیچ تکلیفی ندارد که دوباره سود بیشتری بپردازد. اگر سود واقعی کمتر باشد، بعبارتی سود مازادی که به مشتریان پرداخت شد. عملاً از منافع بانک در حق مشتریان صلح می گردد. در حالت سوم اگر سود واقعی بیشتر از سود علی الحساب شدو بعبارتی بانک بیش از سود علی الحساب پرداختی، سود کرده باشد آنجا یک تکلیف شرعی وجود دارد که بایستی بعد از انجام دقیق محاسبات مالی،ما به التفاوت سود علی الحساب و سود قطعی را با کسر مبلغ حق الوکاله بانک،به حساب سپرده گذاران واریز کند.
برخی تصور می کنند بانکداری اسلامی یعنی پرداخت وام های قرض الحسنه با نرخ چهار در صد و بانک هایی که تسهیلات با نرخ بالاتر پرداخت می کنند در واقع یک کار غیرشرعی و ربوی انجام می دهند و حتما برخی فراتر می روند و می گویند بانک های غربی وام هایی را با بهره 2 درصد می دهند و در واقع خیلی اسلامی تر از ما عمل می کنند. این تفاوت ها و تمایزی که وجود دارد را تشریح کنید و بفرمائید چه تفاوت هایی در این موضوع وجود دارد؟
این برداشت ناصحیح از کارکردهای بانکداری اسلامی است چرا که اهداف مهم اقتصاد اسلامی، صرفاً با منابع اندک قرض الحسنه که آن هم برگرفته از منابع قرضی مردم هست محقق نمی شود.ازدیدگاه اسلام در بحث قرض الحسنه سود مطرح نیست بلکه صرفاً مزد کار مطرح می باشد. اگر مزد کار در نظام بانکی کشور، که اکنون 4 درصد است، حتی2 درصد گرفته شود اما مشروط به یک شرطی شده باشد، اسلام این را زیاده بر قرض می داند و ربوی است. از منظر اسلام سود یک امر کاملاً مباح و مورد تاکید برای توسعه زیرساخت های کشور اسلامی است اسلام به دنبال این است که این سبک کارها علاوه بر قرض و انفاق در جامعه رونق داشته باشد بنابراین برای انجام معاملات انواع عقود اسلامی مانند مشارکت، مضاربه، فروش اقساط، جعاله و سلف، در اسلام تعریف شده است و این ها مواردی نیست که نظام بانکی خودشان تعریف کرده باشند ازاینرو است که اگر در قالب عقدی از عقود اسلامی، معامله واقعی انجام شود و سود متعارف گرفته شود کاملاً شرعی است. حالا می خواهد آن سود 15 درصد باشد یا 25 درصد ،البته اسلام تاکید دارد که نکند نرخ سود آنچنان زیاد باشد که بر طرف دیگر معامله اجحاف شده باشد.که این مطلب در جای خود یک گناه محسوب می شود. پس صرفاً بالا بودن نرخ سود در معاملات باعث نمی شود که یک معامله، غیرشرعی یا ربوی اطلاق شود. از ویژگی های بانکداری اسلامی، پذیرش ریسک و توزیع عادلانه سود مبتنی بر مشارکت‌های واقعی است. این رویکردها به ما کمک می کند که مشارکت ها شکل بگیرد و اقتصاد مقاومتی را بتوانیم در کشور معنا کنیم. بنابراین اگر بانک ها در اتخاذ رویکردها، جهت گیری ها و استراتژی های خودشان،هم راستا با سیاست های کلان اقتصاد مقاومتی حتی به اندازه ظرفیت خودشان عمل کنند، به درستی پازل بزرگ اقتصاد مقاومتی شکل می گیرد، فلذا در چنین شرایطی است که بانک‌ها، بستر ساز تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی خواهند بود.
حرف آخر شواهد حاکی ازاینست که مراجع عظام تقلید ، مقام معظم رهبری (دام عزه)، علما و احاد مردم متدین دغدغه اجرای موازین شرع در حوزه بانکداری اسلامی را دارند و از طرفی این بستر آنقدر با اهمیت است که می تواند بسترساز اقتصاد مقاومتی باشد،لذا نیازمند عزم و اراده همگانی شامل مدیران و کارکنان لایه های گوناگون و مسئولین ارشد نظام بانکی، مسئولین اقتصادی کشور، دولتمردان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، دستگاه قضایی کشور، حوزه های علمیّه، مراکز فرهنگی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی می باشد تا با رویکرد تبیینی و ترویجی، موجبات پیاده‌سازی بانکداری اسلامی در کشور فراهم شود. فلذا اگر امروزه ضعفی در پیاده سازی بانکداری اسلامی وجود دارد فقط مختص سیستم بانکی، مدیران و کارکنان بانکی نیست، بلکه همه مسئولیت دارند. بنابراین باید همگان احساس تکلیف کنند تا بانکداری اسلامی با ابعاد وسیع آن در کشور عملیاتی شود زیرا معتقدیم بانکداری اسلامی موجب تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی، توسعه رزق حلال و رونق کسب و کار در کشور خواهد شد.
