شاید سیل پیامک‌هایی از این دست با هدف تبلیغ یک متخصص پوست و ... به صندوق ورودی پیام تلفن همراه شما هم سرازیر شده باشد. این یک مورد را اگر کنار صدها ایمیل ارسالی با محتوای تبلیغ مکمل‌های جنسی، آگهی‌های اینترنتی محصولات آرایشی و به ویژه داروهای گیاهی، پیام‌های بازرگانی درج شده در مطبوعات به خصوص مجلات خانوادگی و صفحات نیازمندی روزنامه‌ها، تراکت‌ها و کتابچه‌های تبلیغاتی که در سوپرمارکت‌ها توزیع می‌شوند بگذارید، ناغافل سرتان گیج می‌رود.
تبلیغات ماهواره‌ای که دیگر بماند! خودش به قدری دردسرساز شده است که نمایندگان مجلس دست به کار شده‌اند تا طرحی را در راستای ساماندهی و برخورد با عوامل آن آماده کنند و به صحن علنی مجلس ببرند.
البته علاوه بر همه اینها از یک نمود عمده تبلیغاتی نباید ساده گذشت که آن هم تبلیغات شفاهی و دهان به دهان است. کافی است یک نفر شنیده باشد فلان پماد برای درمان کمردرد خوب است تا آن را به همه توصیه کند. حال ریشه این عوام فریبی‌ها را از یک سو و زودباوری مردم را از سوی دیگر در کجا باید جست؟ حکایتی جدا دارد.
به گزارش ایسنا، بدون شک تبلیغات سلامت یکی از پرتیراژ‌ترین تبلیغات در حوزه خدمات اجتماعی است که آن هم دو علت عمده دارد. نخست آنکه بحث «سلامت» مردم بسیار حائز اهمیت است و به طور مستقیم با جان آنها و عزیزانشان سروکار دارد و دیگر اینکه شرایط برای فریب مردم در این زمینه فراهم شده است.
این در حالی است که امروز مرز میان تبلیغات واقعی و دروغین، کمرنگ شده و به اذعان مسئولان حتی نظارت و کنترل آنها را نیز که از جمله تکالیف قانون برنامه پنجم توسعه است به امری پیچیده برای دستگاه‌های ذیربط تبدیل کرده است.
مروری بر رویه‌های تبلیغاتی در این حوزه، جالب توجه است:
داروخانه، ویترین خوش آب و رنگ محصولات دارویی و آرایشی
دو، سه سال پیش به سر در داروخانه‌ها که نگاه می‌کردید، چشمانتان بین آن همه تبلیغ محصولات آرایشی چرخ می‌خورد. اکنون حضور بازاریاب‌های شرکت‌های دارویی در داروخانه‌ها و تبلیغ مستقیم محصولاتشان، پنجره تازه‌ای را در برابر دیدگان صاحبان شرکت‌های وارداتی یا عرضه کننده فرآورده‌های دارویی و آرایشی و بهداشتی گشوده شده است تا این بار وسوسه نیازهای کاذب را به جان مشتریان داروخانه‌ها که بایستی امن‌ترین مکان‌ها برای عرضه محصولات دارویی باشد، بیندازد.
بانیان امر نیز از جوانب این امر آگاه شده و در پی ابلاغ دستوالعمل‌هایی در راستای برخورد با این افراد برآمده‌اند. دکتر محمدرضا شانه‌ساز در گفت‌وگویی با ایسنا درباره این موضوع توضیح می‌دهد: داروخانه به عنوان یک موسسه پزشکی، نباید در بحث تبلیغات، جنبه اقتصادی را لحاظ کند. در این میان داروخانه تنها می‌تواند با مجوزهایی که وزارت بهداشت صادر می‌کند در حد اطلاع‌رسانی و آموزش کار کند.
وی هشدار می‌دهد: اگر داروخانه‌داری در این خصوص اقدام کند و یا اجازه فعالیت به این افراد را بدهد، به عنوان تبلیغات غیرمجاز و القای مصرف کالاهای غیرضروری با وی برخورد کرده و با کسی شوخی نداریم.
شیبانی، رییس سازمان غذا و دارو نیز بر این اظهارات صحه می‌گذارد و ضمن اعلام خبر تهیه دستورالعمل منع تبلیغات در داروخانه‌ها، می‌گوید: پروانه داروخانه‌هایی که به محلی برای تبلیغ شرکت‌های دارویی و آرایشی و بهداشتی تبدیل شده‌اند و یا هنوز تابلوهای تبلیغاتی خود را تغییر نداده‌اند به تعویق افتاده و یا تمدید نخواهد شد.
به گزارش ایسنا، در مقررات مربوط به تبلیغات در داروخانه‌ها آمده است: انتشار آگهی تبلیغاتی در داروخانه‌ها که سبب گمراهی بیماران یا مراجعین شود و برخلاف اصول فنی و شئون پزشکی یا عفت عمومی و اخلاق اجتماعی - اسلامی باشد ممنوع است. همچنین تبلیغ تجاری کالاهای پزشکی و دارویی در داروخانه‌ها و نصب اعلانات تبلیغی که جنبه تجاری دارند مجاز نیست.
رمال‌ها، روان درمانگران مدرن؟!
دعانویس‌ها تبلیغ نمی‌کنند، تبلیغ می‌شوند
متاسفانه پرس و جو برای پیدا کردن یک دعانویس، رمال یا فال‌بین خوب! اتفاق دور از ذهنی برای هیچ کدام از ما نیست. اما اینکه سرانجام چه پیش خواهد آمد را باید از کسانی پرسید که آگاهانه به سمت این تبلیغات شفاهی متمایل شده‌اند!
وزارت بهداشت نیز به تازگی به عنوان متولی امر سلامت مردم در این خصوص وارد عمل شده است. دکتر علی نیک فرجام، معاون دفتر سلامت اجتماعی، روان و اعتیاد وزارت بهداشت نسبت به مراجعه افراد به رمال‌ها و دعانویس‌ها به منظور درمان مشکلات اعصاب و روان هشدار می‌دهد و می‌گوید: هر چند گزارش کاملی در این زمینه در دست نیست اما مشاهده شده برخی مبتلایان به مشکلات اعصاب و روان به پیشنهاد افراد سودجو یا ناآگاه به رمال‌ها و دعانویس‌ها مراجعه می‌کنند.
این درحالیست که مراجعه به چنین افرادی به منظور درمان مشکلات اعصاب و روان، تاثیرات مخربی به دنبال دارد و لازم است برای درمان این مشکلات به کارشناسان و متخصصان مربوط مراجعه شود.
وی همچنین ضمن اعلام مکاتبه با وزارت ارشاد و قوه قضائیه برای جلوگیری از تبلیغات کاذب غیرپزشکان در حوزه سلامت روان تاکید می‌کند: این تبلیغات کاذب که اغلب از سوی افرادی غیر از پزشکان مشاهده می‌شود، اطلاعات نادرستی را در اختیار فرد متقاضی قرار داده و اثرات بسیار مخربی دارند. بر این اساس ضرورت دارد تا از چنین مواردی جلوگیری شود.
معجزه بسته‌های ترک اعتیاد، در بوق و کرنا!
اقدامات تنبیهی برای مبلغان بی مجوز، بسنده نیست
«95 درصد تبلیغات سلامت، توسط افراد فاقد صلاحیت پزشکی صورت می‌پذیرد» این را دکتر علیرضا زالی، معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان نظام پزشکی اعلام می‌کند و می‌گوید: پیچیدگی فرآیند کاری این افراد، متعدد بودن مراکز، فعالیت شبه زیرزمینی منابع، تعویض مکرر آدرس و شماره تماس و استفاده از خطوط تلفن موقت موجب شده است ردیابی این افراد توسط دستگاه‌های مختلف نظارتی با مشکلاتی روبرو شود.
وی نظارت بر این بخش از تبلیغات را با سازمان نظام پزشکی مرتبط نمی‌داند و معتقد است: رسیدگی به آن در حیطه وظایف وزارت بهداشت و معاونت درمان دانشگاه‌ها قرار می‌گیرد که البته آنها هم برای انجام این امر نیازمند همکاری دستگاه‌های ذیربط از جمله قوه قضائیه و نیروی انتظامی هستند.
زالی گلایه کرده و می‌گوید: همچنین در بسیاری از موارد که این افراد را دستگیر می‌کنند، اقدامات تنبیهی لازم برایشان صورت نمی‌پذیرد، در صورتی که اینها معمولا با جان مردم سر و کار دارند و اقدامشان تخلف محسوب می‌شود.
این مقام مسئول با بیان اینکه عمده مشکل ما به تبلیغات گروه‌های غیرپزشکی بازمی‌گردد، تاکید می‌کند: حل این موضوع نیازمند همکاری رسانه‌هاست که با افزایش فرهنگ اطلاعات عمومی مردم در حوزه سلامت از این فضای تبلیغاتی کاذب چون ترک اعتیاد، درمان اختلالات روانی، درمان‌های زیبایی و بسته‌های معجزه‌آسا، بکاهند. اینها در بسیاری موارد علاوه بر اینکه مشکلات را حل نکرده‌اند، باعث بروز آسیب‌های جدید نیز شده‌اند.
گنجاندن برخی مواد انرژی‌زای شبه مخدر یا نیمه سمپاتیک مخدر جدید در برخی بسته‌های ترک اعتیاد در شهرهای بزرگ موجب می‌شود فردی که این مواد را مصرف می‌کند نوع جدید اعتیاد را تجربه کند که به علت خاصیت انرژی‌زاهای کاذب، فرد در ابتدا احساس نشاط می‌کند و تصور می‌کند از حالت تخدیری مواد رها شده در حالی که این شروع یک اعتیاد جدید است.
زالی با هشدار به اینکه متاسفانه در مواردی دیده شده است که برخی اسانس‌های گیاهی را نیز به بسته‌های ترک اعتیاد اضافه کرده‌اند و فرد تصور می‌کند واقعا گیاهی هستند، می‌افزاید: بسیاری از بسته‌هایی که برای درمان اعتیاد، اضطراب و افسردگی توزیع می‌شوند آثار زیانبار فیزیولوژیکی دارند.
این پزشکان معروف!
نا آگاهی، علت عمده زیرپا گذاشتن قانون است
به اذعان قائم مقام نظام پزشکی، پنج درصد تبلیغات پزشکی نیز به پزشکان مربوط می شود. عمده تبلیغات پزشکان در نشریات و رسانه‌ها منتشر می‌شوند. در حالی که آنها بایستی بر اساس قانون برای هر گونه تبلیغات در حوزه سلامت از نظام پزشکی محل خود مجوز دریافت کنند، هنوز هم شاهد چاپ آگهی‌های رنگ به رنگ پزشکان در نشریات کشور هستیم.
زالی با بیان اینکه پزشکان ما اطلاع کافی در خصوص روند نشر آگهی‌های خود ندارند، ناآگاهی مسئولان نشریات برای دریافت استفساریه از نظام پزشکی برای چاپ تبلیغات گروه پزشکی را نیز یک علت مهم دیگر چاپ تبلیغات گروه پزشکی در مطبوعات می‌داند و می گوید: اکنون برنامه فشرده‌ای تنظیم و همکاری مشترکی با سازمان غذا و دارو و مراجع ذیربط در وزارت بهداشت آغاز شده است که طی چند ماه اخیر نیز با پیشرفت خوبی همراه بوده است. البته معتقدیم این اقدامات کافی نیست و ایجاد یک آیین‌نامه محکم برای این که تمامی نشریات آن را بپذیرند، لازم است.
قائم مقام سازمان نظام پزشکی با اشاره به اینکه خوشبختانه طی شش ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته، میزان مراجعات گروه‌های پزشکی برای اخذ مجوز بویژه در تهران، 120 درصد رشد داشته است، اظهار می‌کند: این نشان‌دهنده حرکت سازمان نظام پزشکی به سمت نظام‌مند کردن تبلیغات پزشکی است. البته سعی شده در سازمان بوروکراسی‌های اداری را به حداقل برسانیم.
این آمارها در حالی از سوی قائم مقام سازمان نظام پزشکی اعلام می‌شود که دکتر کمال سید فروتن، رییس انجمن جراحی پلاستیک و زیبایی ایران، در یک نشست خبری از بی توجهی سازمان نظام پزشکی به تبلیغات مربوط به انجام جراحی‌های پلاستیک توسط پزشکان فاقد صلاحیت گلایه می‌کند و به طرح این انتقاد می‌پردازد که متاسفانه سازمان نظام پزشکی خود به مشکلات ما در این حیطه دامن می‌زند و با دریافت 30 هزار تومان، مجوز نشر آگهی برای پزشکان صادر می‌کند.
وی در ادامه می افزاید: 7000 پزشک آموزش ندیده در ایران اقدام به انجام اعمال زیبایی می‌کنند. قوانین مربوط به سازمان نظام پزشکی هم بسیار قدیمی و مربوط به 40 سال گذشته هستند. به عنوان مثال بر مبنای آن یک جراح می‌تواند در سه حیطه تخصصی کار کند، در حالی که ممکن است آموزش‌های لازم را در خصوص آن ندیده باشد. این قوانین برای جامعه کنونی که اکنون برای درمان بیماری‌های هر بخش از بدن رشته‌های فوق تخصصی ایجاد شده است، صدق نمی‌کند.
همه قانون و آیین‌نامه و ضابطه دارند!
برای ساماندهی تبلیغات، همه دستگاه‌های مربوط قانون و آیین‌نامه و ضابطه دارند:
دکتر حسینعلی شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه خلاء قانونی در خصوص ساماندهی و نظارت بر تبلیغات حوزه سلامت نداریم و مشکل ما عدم اجرای قانون است، به ایسنا می‌گوید: چندین جلسه هم در مجلس با محوریت «تبلیغات ماهواره‌ای» تشکیل شده است. همکاران ما در وزارت بهداشت نقطه نظراتی داشتند که به کمیسیون تحویل داده‌اند. سعی می‌کنیم آن را به صورت طرح به صحن علنی مجلس می‌بریم.
وی ادامه می‌دهد: تبلیغاتی که از سوی پزشکان صورت می‌پذیرد، در صورت عدم اخذ مجوز، تخلف است. در قانون پیش‌بینی شده است وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توانند بر این دسته از تبلیغات نظارت کنند. جلساتی هم در همین راستا برگزار شده است و امیدواریم اقداماتی را به صورت جدی‌تر پیگیری کنند.
دکتر مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت نیز چندی پیش ضمن اعلام خبر ساماندهی تبلیغات مربوط به سلامت در سال جاری عنوان می‌کند: فهرست عوامل خطرساز سلامت همراه با اسم و مشخصات در اختیار دستگاه‌های ذیربط و مجری قرار گرفته است.
وی ادامه می‌دهد: یکی از تکالیف قانون برنامه پنجم توسعه، مربوط به تبلیغات سلامت است که طی آن مطرح می‌شود عوامل خطرساز سلامت بایستی مالیات سلامت بپردازند و تبلیغات آنها نیز ممنوع باشد.
زالی، قائم مقام سازمان نظام پزشکی نیز نسبت به چگونگی نظارت بر تبلیغات پزشکی واکنش نشان داده و از تدوین و تصویب آیین‌نامه‌هایی در این خصوص سخن به میان می‌آورد.
وی با اشاره به اینکه آخرین آیین‌نامه سازمان نظام پزشکی در رابطه با تبلیغات پزشکی برای گروه‌های پزشکی مربوط به سال 1385 است، اظهار می‌کند: مسلماً این آیین‌نامه نواقصی دارد و فضای تبلیغاتی رسانه‌ها نیز متحول شده‌اند. به همین خاطر آیین‌نامه جدید تبلیغات را طرح‌ریزی کرده‌ایم که اکنون در دستورکار شورای عالی نظام پزشکی قرار گرفته است.
معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان نظام پزشکی با اشاره به اینکه این سازمان برای حل ریشه‌ای این مسئله دو مسیر را طی کرده است، توضیح می‌دهد: راهکار اول از طریق دولت و در هیات وزیران دنبال می‌شود که نظرات نظام پزشکی هم در قالب یک طرح ارائه و پذیرفته شده است و بر اساس این حرکت جدید که در قالب آیین‌نامه‌های اجرایی اعلام خواهد شد، تمام دستگاه‌هایی که با تبلیغات پزشکی مرتبط هستند، بایستی مجوز مراجع ذی‌صلاح چون نظام پزشکی و وزارت بهداشت را اخذ کنند.
وی می‌افزاید: اقدام دیگری که در دست انجام است آیین‌نامه عمومی تبلیغات کشور است. از دو سال گذشته تلاش گسترده‌ای انجام دادیم تا توانستیم بخشی از منویات نظام پزشکی را در قالب این آیین‌نامه عمومی بگنجانیم. در حال حاضر درصدد هستیم وزارت بهداشت هر چه زودتر این آیین‌نامه را ابلاغ کند. با ابلاغ این آیین‌نامه تمام نشریات و رسانه‌ها اگر بخواهند تبلیغات پزشکی هر فردی را منتشر کنند باید اجازه نظام پزشکی محل خود را اخذ کنند.
مردم را قربانی نکنیم!
گویی تا زخمی سرباز نکند و به چرک ننشیند، درمان ضرورتی پیدا نمی‌کند و تشریک مساعی دستگاه‌های ذیربط به منظور سامان‌یابی تبلیغات دردسرآفرین حوزه سلامت اتفاق نمی‌افتد و در کنارعدم وجود یک قانون جامع و مانع که مورد پذیرش تمام بخش‌های درگیر باشد، الزامات اجرایی برای ممنوعیت تبلیغات در رسانه‌ها، کنترل تبلیغات گروه پزشکی و جلوگیری از سوءاستفاده فرصت طلبان نیز آنگونه که باید لحاظ نمی‌شود. نمود بارز آن را می‌توان در بحث تبلیغ چیپس و پفک در رسانه ملی دانست که پس از گذشت سالها از تصویب آن، در بسیاری از موارد نادیده گرفته شد و چندی پیش مجددا از سوی معاون وزیر بهداشت به سازمان صداوسیما ابلاغ شد.
آیا باید منتظر ماند تا تبعات زندگی در عصر تبلیغات، دامن مردم را بگیرد؟
