جرقه ای که بلای جان جنگل ها شده است

به گزارش ایران اکونومیست؛ بلوطستان های گسترده استان ایلام در حوزه رویشگاهی زاگرس هر سال در موسم گرم با پدیده و بلایی به نام آتش مواجه می شوند که آثار زیان بار آن سال ها و شاید سده ها قابل جبران نباشد.
بر پایه اعلام مسئولان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست ایلام، تنها در سال گذشته 71 مورد آتش سوزی در عرصه های جنگلی و مرتعی استان به وقوع پیوسته که نتیجه آنها نابودی نزدیک به یک هزار و 500 از جنگل ها و عرصه های طبیعی این منطقه مهم و حساس از کشور است، حساس از این منظر که اگر جنگل های ایلام و دیگر استان های حوزه رویشگاهی زاگرس نابود شود، کشور باید با خشکی کامل و کم آبی شدید به حیات خود ادامه دهد.
در اهمیت جنگل های استان ایلام و رویشگاه زاگرس کافی است به دیدگاه پرفسور کردوانی استناد شود پدر علم کویر شناسی ایران اردیبهشت گذشته در سخنرانی دانشگاه ایلام گفت: اگر جنگل های زاگرس خشک شود، تمام رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و سراب‌های ایران خشک می‌شوند. فکر نکنید امسال بارندگی خوب بوده دیگر مشکل آب حل ‌شده است؛ نه در استان‌های قم، اصفهان و دیگر استان ‌ها خشکسالی خواهد بود.'
این سخنان گویای اهمیت جنگل های زاگرس است، ثروت هایی گرانبها که این سال ها و روزها حال خوشی ندارد؛ خشکسالی، آتش سوزی، آفت ها و بیماری های مختلف (سوسک چوب خور، لورانتوس، بیماری زعالی و...) و ریزگردها عوامل مهم دیگری است که در کنار آتش سوزی حیات جنگل ها و منابع طبیعی ایلام و دیگر استان های زاگرس نشین را در معرض نابودی جدی قرار داده است.
با توجه به اهمیت موضوع آتش سوزی جنگل ها و عرصه های طبیعی استان و در شرایطی که فصل گرما و خشکیدگی پوشش گیاهی ایلام فرا رسیده میزگردی با عنوان آتش سوزی جنگل ها؛ اقدام ها و ماموریت دستگاه های اجرایی مرتبط برگزار شده که مشروح آن در زیر می آید:
 
** عامل انسانی علت اصلی آتش سوزی جنگل ها است
مدیرکل بحران استانداری ایلام گفت: تجربه نشان داده است که در فصل بهار و تابستان علت اصلی آتش سوزی جنگل ها و منابع طبیعی استان عامل انسانی (آگاهانه و غیرآگاهانه) است و عامل طبیعی نقش بسیار کمتری دارد.
احمد کرمی با اشاره به نقش مردم در حراست از جنگل ها و مراتع بر لزوم جلب مشارکت مردم به منظور حفاظت از عرصه های طبیعی استان تاکید کرد و افزود: جنگل متعلق به همه است و برای مراقبت از آن نیاز به لشکرها داریم، این لشکرها مردم و تشکل های مردم نهاد هستند، تجربه ثابت کرده اگر مردم و این تشکل ها نباشند به طور قطع اگر مدرن ترین تجهیزات هم در اختیار داشته باشیم تاثیر چندانی در مهار آتش سوزی ها نخواهند داشت.
وی یادآور شد: موثرترین راه حفظ و نگهداری جنگل ها و مراتع این است که در فصل گرما (تابستان) که سطح جنگل پوشیده از برگ های خشک است، مردم آتش روشن نکنند چرا که هر جرقه ای می تواند جنگل را به آتش بکشد.
کرمی گفت: پیشگیری بهتر از درمان نه تنها ضرب المثل درستی در بهداشت و درمان است بلکه در سایر بخش های زندگی فردی و اجتماعی نیز کارگشا است بدون تردید در این موضوع نیز پیشگیری مهمتر و مطلوب تر از مقابله با آتش سوزی است.
مدیرکل بحران استانداری ایلام با اشاره به تجربه حوادث آتش سوزی های سال گذشته افزود: در حوادث مختلف سال های گذشته استان تجربه های مختلفی به دست آمد، اگرچه کمبود منابع مالی وجود داشت اما این مهم همواره وجود داشته است.
وی اضافه کرد: در مجموعه مدیریت بحران اگر مدیریت ریسک را به درستی انجام ندهیم، نمی توانیم موفق عمل کنیم، در مدیریت ریسک همه مسئول هستند، در صورت وقوع آتش سوزی در سطح جنگل ها، تنها همان ساعت های اولیه آتش سوزی بسیار مهم است و به یقین می توان با مدیریتی درست در همان ابتدا بحران را مدیریت کرد.
کرمی تاکید کرد: امسال در بخش های مختلف نرم افزاری و سخت افزاری در راستای مهار آتش سوزی فعالیت ها و اقدام های مناسب و خوبی چون شناسایی مناطق مستعد، ارتقا مهارت اطفای حریق انجام شده که در مکاتبه به همه دستگاه های اجرایی استان اعلام شده که هر دستگاه اجرایی یک گروه سه نفره با تجهیزات تهیه و آمادگی کامل را در خصوص موارد احتمالی آتش سوزی داشته باشد.
وی افزود: باید ذهنیت مردم در بحث آموزش های مربوطه چون آتش زدن پسماند زمین های زراعی دگرگون شود، چرا که این اقدام کاری بدون فایده و خسارت زا است و با توجه به این که مراتع و محصولات کشاورزی استان به هم متصل هستند انجام دادن این اقدام کاری غلط و خطر آفرین است.
کرمی تاکید کرد: حفظ و حراست از جنگل ها و مراتع نیازمند برنامه ریزی جامع و واقع بینانه و با تلاش در جهت جلب مشارکت گسترده مردم و همکاری همه دستگاه های اجرایی امکان پذیر است.
مدیرکل بحران استانداری ایلام افزود: مردم باید جنگل ها و مراتع را سرمایه خود بداند و آن را به عنوان یک امانت ارزشمند و حیاتی به نسل های آینده بسپارند و این نیازمند فرهنگ سازی، تدوین قانون و برنامه ریزی جامع است.
وی به نقش تاثیرگذار و کلیدی رسانه ها در مهار آتش سوزی جنگل ها اشاره کرد و یادآور شد: رسانه ها می توانند در مدیریت بحران نقش مدیریتی ایفا کنند.
کرمی با اشاره به بخش اعتبارهای مصوب در خصوص مدیریت بحران استان گفت: در حوادث 2 سال گذشته هفت میلیارد ریال اعتبار مصوب به استان ابلاغ شد که تا کنون 50 درصد آن محقق نشده است.
مدیرکل بحران استانداری ایلام همچنین از ساخت پایگاه امداد و نجات هوایی و محل استقرار بالگرد (آشیانه) در استان پس از پایان ماه رمضان خبر داد و افزود: محل پایگاه امداد و نجات هوایی در محدوده و ضلع شمال غربی فرودگاه ایلام تعیین شده و ساخت آن پس از رفع موانع اجرای کار و موافقت دستگاه ها و تعیین کاربری زمین آغاز می شود.
کرمی تاکید کرد: 9 میلیارد ریال برای ساخت پایگاه امداد و نجات هوایی و آشیانه بالگرد پیش بینی و اختصاص یافته است.
 
** پیشگیری محور اصلی برنامه های مقابله با آتش سوزی جنگل ها
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام گفت: پیشگیری از آتش محور تمامی برنامه ها و فعالیت های درون و برون سازمانی منابع طبیعی برای مقابله با آتش سوزی جنگل های استان است.
رضا احمدی تاکید کرد: پیشگیری از آتش سوزی جنگل ها کاری علمی و چند وجهی است و با این اعتقاد اقدام های خود را به منظور هماهنگی و انسجام بین سازمانی از روزهای پایانی سال گذشته آغاز کرده ایم.
وی تاکید کرد: بر اساس آمار هواشناسی، بارش باران در سال گذشته 187 درصد افزایش داشته و این جای خوشبختی است که جنگل ها و مراتع ایلام جان تازه ای گرفتند اما باید مدیریت لازم انجام شود تا این نعمت به آسیب تبدیل نشود.
وی اظهار کرد: با توجه به این که سخت گذر بودن جنگل های استان، نبود جاده دسترسی کنترل آتش سوزی در این استان را بسیار دشوار کرده است اولویت نخست ما در تمامی برنامه ها و فعالیت ها، پیشگیری از آتش است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام گفت: تمامی مولفه ها برای بروز آتش سوزی در جنگل های ایلام فراهم است و چهار برابر شدن پوشش گیاهی مراتع استان سرعت آتش احتمالی را تشدید می کند بنابراین باید در تمامی برنامه ها رویکرد پیشگیری را دنبال کنیم.
احمدی اظهار کرد: 157 نقطه بحرانی آتش سوزی در جنگل های استان شناسایی و اولویت بندی شده است که در 61 نقطه با مساحت 185 هزار هکتار امکان خطر آتش سوزی بیشتر است.
وی با بیان این که 100 پایگاه امداد و نجات شبانه روزی با همکاری جمعیت هلال احمر در این 61 نقطه ایجاد شده است، تاکید کرد: با توجه به تفاوت سطح عرصه ها در برخی نقاط که وسعت بیشتر است 2 تا سه پایگاه مستقر شده و با ایجاد کمپ و ایستگاه و استقرار نیرو وضعیت حریق در جنگل های ایلام رصد می شود.
وی اضافه کرد: همچنین نقشه مناطق پرخطر حریق، وسعت و فاصله آنها تا جاده آسفالته و اداره کل منابع طبیعی به منظور اعزام نیرو و فرماندهی درست اطفا حریق در زمان طلایی بحران تهیه شده است.
وی یادآور شد: نشست های متعددی نیز با حضور خداکرم جلالی رئیس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری و محمدرضا مروارید استاندار ایلام و مدیریت بحران استانداری ایلام در این زمینه برگزار شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام با بیان اینکه تمامی اعتبارهای ملی تخصیص یافته به استان در بحث پیشگیری هزینه شده است، گفت: 10 دستگاه خودرو کمک دار صحرایی و 12 دستگاه رودفایر (دستگاه تخصصی مهار آتش) تهیه و به شهرستان های استان تحویل داده شده است.
احمدی افزود: 200 دستگاه فلکس بک (کوله پشتی انفرادی) به منظور استفاده بهینه از آب در زمان حریق تهیه شده است و همچنین ادارات شهرستانی، بخش ها و یگان های مرتبط مانند بسیج، یگان ویژه نیروی انتظامی و سازمان های مردم نهاد تا حد امکان به بیل، شن کش و آتش کوب نیز تجهیز شده است.
وی با بیان اینکه تمام تلاش ما این است که آتش سوزی جنگل ها پیش از رسیدن به سطح بحران مهار شود، یادآور شد: در این زمینه بروشورهای آموزشی ترویجی تهیه شده و کلاس های آموزشی ترویجی نیز با هماهنگی مرکز تحقیقات کشاورزی استان برای اعضای سازمان های مردم نهاد و دیگر افراد جامعه برگزار می شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام افزود: از ابتدای سال جاری تا کنون حجم آتش سوزی جنگل ها و مراتع استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته 95 درصد کاهش یافته است به طوری که سال گذشته در این مدت 295 هکتار از عرصه های جنگلی استان دچار آتش سوزی شد اما امسال با انجام اقدام های پیشگیرانه این میزان به 17.5 هکتار کاهش یافته است.
احمدی افزود: همراهی و همکاری مردم بسیار مناسب است و امسال با وجود بارندگی های مناسب و افزایش پوشش گیاهی هیچ گونه آتش سوزی عمدی در جنگل ها و مراتع نداشتیم و تمامی آتش سوزی ها ناشی از نبود توجه و در برخی موارد کمبود امکانات مهار آتش رخ داده است.
وی تاکید کرد: مسئولان کشور و استان نیز عزم خود را برای بسیج تمامی امکانات مردمی و دولتی در بحث پیشگیری و مقابله با آتش سوزی جنگل ها و مراتع جزم کرده اند.
وی تصریح کرد: کاهش تعداد و سطح آتش در جنگل های استان نشان می دهد که عزمی پشت قضیه است و مدیریت لازم انجام می شود و مردم و مسئولان همدل و همزبان پای کار هستند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام گفت: عمده زراعت های دیم این استان در عرصه های منابع طبیعی است و 170 هزار هکتار زراعت پراکنده محصولات کشاورزی در دل جنگل های این استان وجود دارد که کوچک ترین آتش در پس چر این مزارع به عرصه های جنگلی سرایت می کند.
احمدی افزود: بر اساس نص صریح قانون، آتش زدن پس چر مزارع باید با مجوز اداره کل منابع طبیعی و به صورت کنترل شده با هماهنگی جنگل بانان منطقه و استقرار رودفایر و همچنین ایجاد خط آتش بر انجام شود.
وی تاکید کرد: عمده علت آتش سوزی جنگل های استان ناشی از همین بی توجهی هاست و کشاورزان، باغداران و زارعان به امید مبارزه با علف های هرز و آفات و امراض گیاهی و جانوری اقدام به آتش سوزی پس چر مزارع می کنند که اثرهای زیان باری برای جنگل های استان دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام گفت: بر اساس آخرین اطلاعات علمی دنیا ارزش ژنتیکی و اکولوژیکی هر اصله درخت بلوط 200 هزار دلار معادل بیش از شش میلیارد ریال است.
احمدی اظهار کرد: ارزش این درختان بر اساس اکسیژن دهی، ترسیب کربن، سازماندهی محیط زیست و حفظ آب و خاک محاسبه شده است و زمانی که اعلام می شود یک هکتار جنگل در ایلام سوخت در دید علمی و فنی به معنای این است که 100 اصله درخت معادل 60 هزار میلیارد ریال به استان خسارت وارد شده است که بسیار عظیم و غیرقابل جبران است.
وی تاکید کرد: اکنون که کاهش حریق در جنگل های استان باعث ایجاد آرامش نسبی برای مردم و مسئولان شده است هیچ صدایی از رسانه ها شنیده نمی شود در حالی که کارآمدی رسانه ها در این زمینه بی نظیر است.
وی افزود: رسانه ها، مسئولان، مردم و سازمان های مردم نهاد که همگی دغدغه و هدف مشترک پیشگیری از آتش در جنگل های استان را دارند باید عملیاتی پای کار بیایند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام گفت: سیستم های نوین و پیشرفته روز از جمله و دوربین و پهباد برای کنترل جنگل های استان به کارگیری می شود ضمن این که هر 48 ساعت یک بار، پایش توسط سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری از جنگل های استان انجام می شود.
احمدی اضافه کرد: آتش جنگل های استان را نباید پیچیده کرد زیرا در نهایت سادگی توسط همان عشایر و دامدار منطقه قابل مهار و خاموشی است و محوریت برنامه های ما هم مشارکت مردم است.
وی تاکید کرد: هیچکس نمی تواند در اتاقش با کت و شلوار بنشیند و انتظار داشته باشد که آتشی اتفاق نیافتد و اگر نیز افتاد در کمترین زمان خاموش شود بلکه همه باید در عرصه ها مستقر شوند.
احمدی اظهار کرد: به همین منظور در اداره کل منابع طبیعی استان ایلام هیچ حد و مرز ساعت اداری برای کارکنان وجود ندارد و همه باید به صورت شبانه روزی پای کار باشند.
وی ادامه داد: با این وجود و با تمام تدابیر اندیشیده شده بدون حمایت مردم و رسانه ها ره به جایی نخواهیم برد و استفاده از پیشرفته ترین فناوری های روز دنیا نیز نمی تواند به ما در پیشگیری و کنترل آتش سوزی جنگل های استان کمک زیادی بکند.
وی افزود: حضور و همراهی مردم را بالاتر از هر کانون قدرت می دانیم و هیچ کس نمی تواند ادعا کند بدون کمک و همراهی مردم قادر به کنترل و اطفا حریق در جنگل های استان است.
 
** رویش گیاهان شرایط را برای آتش سوزی در عرصه های طبیعی افزایش داده است
مدیرکل حفاظت محیط زیست ایلام گفت: سال گذشته بروز آتش سوزی های متعدد مناطق تحت مدیریت این اداره کل را در معرض خطر و آسیب قرار داد.
مازیار سلیمان نژاد افزود: امسال با توجه به بارندگی های مناسب، سطح پوشش گیاهی عرصه های طبیعی از رویش مطلوب و متراکمی برخوردار شده و همین پوشش شرایط را برای بروز آتش سوزی مستعد ساخته است.
وی افزود: با در نظر گرفتن وضعیت رویشی عرصه های طبیعی و مناطق تحت مدیریت و به منظور پیشگیری، مقابله و کنترل آتش سوزی های احتمالی برنامه ریزی های لازم برای حفاظت از طبیعت اندیشیده شده است.
وی از ساماندهی و حضور 15 گروه گشت و کنترل خبر داد و گفت: این گروه ها به تجهیزات و امکانات مختلف مهار آتش مجهز شده اند و آموزش های مورد نیاز در این خصوص را فرا گرفته اند.
سلیمان نژاد به حضور موثر و مشارکت ارزنده انجمن های مردم نهاد زیست محیطی در مواقع وقوع آتش اشاره کرد و یادآور شد: از سال گذشته تا کنون آموزش ها و برگزاری کارگاه های آموزشی برای انجمن های مردم نهاد زیست محیطی به صورت نظری و عملی انجام گرفته است.
وی افزود: در این راستا اعضای فعال و موثر انجمن های مردم نهاد زیست محیطی استان شناسایی و ساماندهی شده اند و ضمن تجهیز به امکانات مهار آتش آموزش های لازم در این زمینه را نیز گذارنده اند تا هنگام آتش سوزی حضوری تاثیرگذار در عرصه ها داشته باشند.
با توجه به اهمیت وقوع آتش در عرصه های این اداره کل با همکاری دستکاه های مرتبط با این پدیده و برخی استان های غربی و جنوبی کشور مانور منطقه ای مهار آتش را اجرا کردیم که در این مانور سرعت عمل و عملکرد نیروهای انسانی و تجهیزات مهار آتش مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.
وی تاکید کرد: یکی از مهمترین فاکتورها و راهبردها در هنگام بروز آتش میزان سرعت عمل نیروهای درگیر با این پدیده است که ضمن حضور در محل آتش سوزی در سریع ترین زمان ممکن در مهار و کنترل آن نیز واکنش سریع داشته باشند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان ایلام با بیان اینکه کندی در عملکرد نیروها گستردگی آتش را افزایش می دهد، میزان مشارکت خودجوش مردم در مهار آتش را نیز بسیار موثر و مهم توصیف کرد.
سلیمان نژاد به مردم و گردشگران ایلامی توصیه کرد که هنگام مواجهه با آتش در سریع ترین زمان ممکن با شماره تلفن 3332286 0843 این اداره یا با منابع طبیعی استان تماس بگیرند تا یگان های حفاظت این دو دستگاه اجرایی برای مهار آتش در منطقه حضور یابند.
وی افزود: مردم برای جلوگیری از بروز آتش باید چند نکته را رعایت کنند از جمله اینکه در حد امکان از روشن کردن آتش در طبیعت خودداری کنند، در صورت نیاز به آتش دور آن را با سنگ چین محصور کرده و از روشن کردن آتش در مناطق دارای گیاه و علف خشک بپرهیزند ضمن اینکه هنگام بازگشت از طبیعت آتش را خاموش و از خاموش بودن کامل آن اطمینان حاصل کنند.
وی تاکید کرد: مردم از ریختن ظروف پلاستیکی به داخل طبیعت به طور جدی خودداری کنند چرا که این اقدام علاوه بر اینکه موجب آلودگی محیط زیست می شود به علت انعکاس نور خورشید می تواند به عاملی مهم برای ایجاد آتش در مراتع و عرصه های طبیعی بدل شود.
 
** نگاه های امنیتی باید از روی انجمن های فعال دوستدار محیط زیست و طبیعت برداشته شود
عضو هیات مدیره انجمن مردم نهاد دوستداران محیط زیست ایلام نیز گفت: انجمن های مردم نهاد زیست محیطی با توجه به عِرق و علاقه آنها به حفظ و سلامت طبیعت در مواقع بروز پدیده آتش سوزی جزو نخستین گروه هایی هستند که در محل حادثه حضور می یابند.
احسان معتمدنیا افزود: هرچند بعد از تجربه آتش سوزی های متعدد سال گذشته دستگاه های متولی چون منابع طبیعی و محیط زیست در راستای آموزش و تجهیز انجمن های مردم نهاد اقدام های موثری انجام داده اند، اما این فعالیت ها باید رشد چشمگیرتری پیدا کند.
وی یادآور شد: اعضای این انجمن ها نیازمند تجهیزات مناسب برای مهار آتش و نیز آموزش های علمی و عملی درست هستند چرا که ناآگاهی از شیوه درست مهار آتش توسط مهارکنندگان خود به عاملی تشدید کننده برای گسترش آن تبدیل می شود.
وی اظهار کرد: یکی از عمده مشکلاتی که انجمن های مردم نهاد فعال با آن مواجه هستند نگاه ها و فشارهای امنیتی است که از سوی مسئولان و دستگاه های اجرایی بر این سازمان ها تحمیل شده است که باید این نگاه ها برداشته شود.
معتمدنیا تاکید کرد: هدف سازمان های مردم نهاد زیست محیطی تلاش برای سلامت محیط زیست انسانی و طبیعی بدون هیچ چشم داشتی است که اعمال نگاه های امنیتی از سوی دستگاه ها و مسئولان موجب بروز تشنج، دلزدگی و دلسردی اعضای انجمن ها و پراکندگی آنها می شود.
وی در خصوص مانور منطقه ای مهار آتش که چندی پیش در استان ایلام برگزار شد نیز گفت: این مانور می توانست در یک فضای گسترده اما محصور شده با حجم وسیع آتش برگزار می شد که واقعی تر به نظر برسد.
 
** آتش نشانی شهرداری ایلام آماده کمک به ستاد مدیریت بحران در اطفای حریق
مسئول روابط عمومی سازمان آتش نشانی شهرداری ایلام نیز گفت: این سازمان در سطح شهرستان 54 نیرو دارد که در سه ایستگاه شهری با 11 خودروی اطفای حریق، امکان هرگونه خدمات رسانی در حوادث و آتش سوزی های سطح شهر یا جنگل های محدوده شهر را دارد.
روح الله همتی مقابله با آتش سوزی در عرصه های منابع طبیعی استان را نیازمند مشارکت مردم و همکاری همه دستگاه های اجرایی دانست و افزود: نیروهای سازمان آتش نشانی شهرداری ایلام آمادگی هرگونه کمک و همکاری در خصوص مهار آتش سوزی عرصه های جنگلی خارج از محدوده شهر را دارند.
وی از کمبود امکانات و تجهیزات ایستگاه های آتش نشانی مرکز استان ایلام خبر داد و یادآور شد: این سازمان تنها آتش نشانی مراکز استان های کشور است که دستگاه بالابر هیدرولیکی و برخی تجهیزات پیشرفته اطفای حریق را در اختیار ندارد.
همتی با بیان اینکه در آش سوزی های امسال و سال گذشته آتش نشانی نیز همراه دیگر دستگاه برای اطفای حریق جنگل های ایلام حضور داشته است، تاکید کرد: تدابیر لازم برای اطفای حریق در سازمان اتش نشانی اندیشیده شده و با همه توان آماده ایم به یاری ستاد بحران استان بشتابیم.