این سفر از آنجا كه در شرایط پسابرجام و تحول در فضای روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران انجام می شود، می تواند نویدبخش گشایش فصلی نو در روابط و همكاری های 2 كشور باشد.
«جاكوب زوما» رییس جمهوری آفریقای جنوبی كه از امروز یكشنبه پنجم اردیبهشت ماه دیدار رسمی خود از ایران را آغاز كرده است ؛ در این سفر در ارتباط با راه های گسترش مناسبات میان تهران و پرتوریا با مقام های عالی رتبه كشورمان به گفت وگو و رایزنی خواهد پرداخت .
در هیات همراه صد و هشتاد نفره رییس جمهوری آفریقای جنوبی، افزون بر 6 تَن از وزیران كابینه، بسیاری از فعالان اقتصادی این كشور حضور دارند. این نخستین بار در 37 سال گذشته است كه رییس جمهوری آفریقای جنوبی به كشورمان سفر می كند.
او پیشتر (دهم اسفندماه پارسال) قرار بود به ایران بیاید كه سفرش به دلیل شدت یابی بحران كشور آفریقایی بروندی و مسوولیتی كه زوما به عنوان رییس اتحادیه آفریقا در زمینه حل بحران بر عهده داشت به تاخیر افتاد. حال كه توافق هسته ای میان ایران و 1+5 با موفقیت صورت گرفته و بسیاری از تنگناهای جهانی از پیش روی تهران برداشته شده است، سفر زوما به ایران می تواند فرصت های از دست رفته گذشته را جبران كند و گشایشگر فصل نوینی در روابط 2 كشور باشد.
فضای پسابرجام و امید به تحول مطلوب در روابط ایران و آفریقای جنوبی
حمایت همه جانبه ایران از استقلال آفریقای جنوبی و مبارزه های مردم این كشور در برابر آپارتاید و نیز حمایت سران پرتوریا (پایتخت آفریقای جنوبی) از توافق هسته ای ایران با قدرت های جهانی، از دیدگاه های نزدیك و رویكردهای همساز 2 كشور حكایت دارد. به رغم روابط دوستانه و صمیمانه ایران و آفریقای جنوبی در زمینه سیاسی، 2 كشور به دلیل تحریم های گسترده ضدایرانی طی سال های اخیر مناسبات اقتصادی كم رمق و غیرپویایی را تجربه كرده اند.
در حالی كه قبل از تحریم های هسته ای، كشورمان یكی از 10 شریك تجاری بزرگ آفریقای جنوبی و تامین كننده 25 درصد نیاز پالایشگاه‌های آفریقای جنوبی به نفت خام بود ولی در فضای تحریمی شرایط به گونه ای دیگر رقم خورد.
پارسال «علی‌اكبر فرازی» معاون امور بین الملل اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران در دیدار هیات آفریقای جنوبی با بازرگانان ایرانی، سهم ایران از واردت 110 میلیارددلاری آفریقای جنوبی را تنها 6 صدم درصد در سال 2011 دانست. فرازی در آن جلسه گفت: طبق آمار موجود در سال 1392 حجم مبادلات ایران و آفریقای جنوبی 86 میلیون دلار بوده كه 59 میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به این كشور و 27 میلیون دلار واردات بوده است. این رقم در حدی نیست كه نشان دهنده روابط رو به گسترش باشد و امیدواریم سال آینده این رقم رشد چشم‌گیری داشته باشد. همچنین «ولی الله افخمی ر‌اد» رییس سازمان توسعه تجارت ایران آبان ماه پارسال حجم معامله های تجاری ایران و آفریقای جنوبی را حدود 50 میلیون دلار عنوان و ابراز امیدواری كرد كه این حجم پس از اجرای لغو تحریم ها 10 برابر رقم كنونی شود.
به این ترتیب، با حجم تجارت خارجی بیش از یكصد میلیارد دلاری ایران، میزان كنونی مبادله های اقتصادی و بازرگانی با آفریقای جنوبی به رغم وجود ظرفیت ها و بسترهای مشترك برای همكاری بسیار ناچیز است.
پس از روی كار آمدن دولت یازدهم و تلاش تهران برای برقراری تعامل سازنده با جهان، در زمینه بهبود مناسبات تهران- پرتوریا نیز امیدواری های بسیاری به وجود آمد. پیام تبریك «حسن روحانی» رییس جمهوری كشورمان به زوما در اردیبهشت ماه پارسال به مناسبت فرارسیدن روز ملی آفریقای جنوبی را می توان نمود توجه مقام های كشورمان به ضرورت های این بهبود روابط به شمار آورد؛ پیامی كه در خصوص گسترش همكاری های 2 كشور در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ابراز امیدواری شده بود.
در روزهای پایانی همان ماه بود كه هیاتی از بازرگانان و نمایندگان مجلس آفریقای جنوبی با هدف برگزاری دوازدهمین نشست كمیسیون مشترك 2 كشور عازم تهران شدند و با همتایان ایرانی خود دیدار و گفت وگو كردند. در جریان این دور از گفت وگوها 90 سند همكاری میان 2 طرف امضا شد.
تشكیل 12 كمیسیون مشترك و امضای سندهای همكاری فراوان حاكی از روابط دیپلماتیك مطلوب میان 2 كشور است كه متاسفانه تاكنون به افزایش سطح معامله و تجارت نیانجامیده است.
مهمترین رویداد دیپلماتیك اخیر در این روابط دوجانبه، سفر «سیریل رامافوزا» معاون اول رییس جمهوری آفریقای جنوبی به ایران در آبان ماه پارسال بود. در آن سفر جدا از اینكه 160 تن از بازرگان و صاحبان صنایع آفریقای جنوبی حضور داشتند و با همتایان ایرانی خود دیدار و گفت وگو كردند، بستر برای سفر كنونی به ایران هموار شد. بی تردید در جریان این سفرها است كه زمینه های همكاری فراهم و زمینه های تحولات مطلوب و مثبت در روابط ایجاد می شود.
ظرفیت ها و زمینه های همكاری
سطح پایین مناسبات اقتصادی میان ایران و آفریقای جنوبی را نمی توان به معنای نبود یا كمبود بستر مشترك برای همكاری تفسیر كرد. تجارت كالا، مبادله خدمات، سرمایه گذاری و همكاری در حوزه مسایل بانكی از جمله زمینه های مهم همكاری 2 كشور است. همچنین برقراری روابط فرهنگی، همكاری های دانشگاهی، بهداشتی و پزشكی نیز می تواند در این امر راهگشا باشد.
مقابله فرهنگی- اطلاعاتی و گاه عملی با دهشت افكنی و گروه های تروریستی به عنوان پدیده شوم جهانی دیگر حوزه ای است كه همكاری فعالانه 2 طرف را می طلبد.
به باور كارشناسان، همكاری های مشترك در بخش های صنعت، معدن، عمران، كشاورزی، پتروشیمی، دارو، فولاد، كشتیرانی، فناوری های نو از دیگر فرصت های پیش روی ایران و آفریقای جنوبی به شمار می رود. همچنین، همكاری در حوزه حمل و نقل به ویژه حمل و نقل ریلی، نفت و انرژی از دیگر حوزه هایی است كه می تواند به رونق روابط تهران و پرتوریا بینجامد.
از دیدگاه ناظران، بندر ژوهانسبورگ و بندرعباس می توانند كانون آغاز همكاری در زمینه ارتباطی ایران و آفریقای جنوبی قرار گیرند. موقعیت جغرافیایی 2 كشور یكی از مهمترین مولفه هایی است كه لازم است مورد توجه كارشناسان و مقام های ایران و آفریقای جنوبی قرار گیرد. موقعیت راهبردی و منحصر به فرد ایران در منطقه می تواند به كمك پرتوریا آید. آفریقای جنوبی از راه همكاری با ایران قادر خواهد بود در بازار منطقه خاورمیانه، كشورهای آسیای مركزی و حوزه قفقاز نقش آفرینی كند. از طرفی آفریقای جنوبی به عنوان جنوبی ترین كشور قاره سیاه می تواند دروازه ورود ایران به بازار بزرگ آفریقا در مناطق تجارت آزاد «جامعه توسعه آفریقای جنوبی» (سادك) با جمعیتی بیش از 350 میلیون نفری و «بازار مشترك كشورهای شرق و جنوب آفریقا» (كومسا) با جمعیت بیش از 300 میلیون نفری باشد.
افزون بر موقعیت تعیین كننده آفریقای جنوبی در سطح قاره سیاه، این قدرت نوظهور آفریقایی در سطح بین المللی نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. آفریقای جنوبی جدا از اینكه از جمله بنیانگذاران اتحادیه آفریقا محسوب می شود، در سازمان های بین المللی همچون سازمان ملل، اتحادیه كشورهای همسود، سازمان تجارت جهانی، صندوق بین المللی پول، گروه 77 و گروه 20 (G-20) نیز عضویت دارد.
به این ترتیب فرصت های بسیاری در زمینه همكاری های سیاسی- دیپلماتیك و نیز اقتصادی- تجاری پیش روی جمهوری اسلامی ایران و آفریقای جنوبی قرار گرفته است. حال كه در سایه توافق هسته ای، تحریم ها و مانع های بین المللی از جلوی راه ایران برداشته شده، سفر رییس جمهوری آفریقای جنوبی به ایران و بررسی بسترهای مشترك می تواند به همكاری هایی گسترده و سودمند منجر شود. تهران و پرتوریا می توانند با بهره گیری از فرصت پیش آمده و استفاده از توانمندی های یكدیگر صفحه تازه ای را در روابط خود ورق بزنند.
